Кыргыз тилинин жазуу эрежелеринин жаңы редакциясы Кыргыз Республикасынын Президентине караштуу Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссия жана Кыргыз Республикасынын Улуттук илимдер академиясы тарабынан сунушталган. Академик Бүбайна Орузбаеванын айтымында, кыргыз тилинде мурда колдонулуп келаткан жазуу эрежелерине жаңы өзгөртүүлөрдү киргизүүгө бир нече себептер өбөлгө болду. «Анткени мурдагы биз колдонуп келген эрежелер 1953-жылы 23-майда киргизилген. Жарым кылым убакыттан бери көптөгөн чаташ нерселер пайда болду. Ошолорду бир иретке салып, эрежени тартипке салуу зарылчылыгы пайда болду. Бул таптакыр эле жаңы эреже эмес, болгону эскисине айрым бир өзгөрүүлөр гана киргизилди», - дейт ал.
Жазуунун жаңы эрежелеринин киргизилиши менен орус тилинен кирген сөздөр эми мындан ары кыргыз тилинин тыбыштык өзгөчөлүктөрүнө баш ийдирилип жазылмакчы. Мисалы, “билет” деген орус сөзү “белет”, “директор” болсо “деректир” деп жазыла турган болду. Жаңы эрежелердин күчүнө кириши менен жер-суу, мекемелердин татаал энчилүү аттары мурда айрым-айрым бөлүнүп жазылып келсе, эми алар бирге жазылмакчы.
Орфографиялык жаңы эрежелерге ылайык эми татаал сөздөр, так айтканда, кошмок сөздөр, мурда айрым-айрым жазылып келсе эми алардын көпчүлүгүн бирге жазуу сунуш кылынат. Алсак, “аткулак”, “алагүү”, “аттарак” сыяктуу сөздөр эми кошулуп жазылмакчы.
Бирок кыргыз тилинин жаңы эрежелеринин киргизилишин баардык эле окумуштуулар колдогон жок. Кыргыз мамлекеттик улуттук университетинин кыргыз филологиясы факультетинин кыргыз тил илими кафедрасынын профессору Абак Биялиновдун айтымында, жаңы эрежеден кийин кыргыз тилинде канча тыбыш бар деген суроо туулат. Жана буга окшогон кемчиликтер "Эрежелерде..." оголе көп: “«Эреженин» биринчи пунктун карап көргүлө - ошондо тамга менен тыбыштын айырмасы так ажыратылган эмес. Ал жерде 34 тыбыш бар дейт, 5 тыбыш кайда кетти? Бул так аныкталган эмес. Бул – бир. Экинчиден, жаңы орфографияда 4 түрдүү принцип сунуш кылынат, алар мурда эле колдонулуп келген. Бул 4 принцип да бири-бири менен чаташтырылган, мисалы, «түнүчүндө» деп жазабыз дейт. Бул туура эмес. Мына ушуга окшогон көп кемчиликтер бар. Бул менин эле жеке пикирим эмес. Буга университеттеги окумуштуулар да кошулат. Анткени, орфографияны жараткан анын корифейлери Тыныстанов, Карасаев, Юдахин, Юнусалиевдер эски орфографияны колдошот», - дейт А. Биялинов.
Кыргыз тилинин орфографиясынын жаңы редакциясын колдонууга киргизүү кошумча каражаттарды талап кылабы деген суроо да пайда болду. Президентке караштуу Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиянын жетекчиси Казат Акматовдун пикиринде, буга чейин ал башында турган комиссияга казынадан канча өлчөмдө каражат каралып келсе, 2003-жылдын бүджетинде деле ошол көлөмдөгү акча ажыратылмакчы. "2003-жылга бүджеттен 5 миллион сомдун айланасында акча каралган. Андан көп бөлүүнү казына көтөрө албайт», - деп тушүндүрдү Казат Акматов.
Тек гана жаңы орфографиялык эрежелерди турмушка кийирүү үчүн жыл сайын казынадан бөлүнгөн ушул акчанын бир бөлүгү гана пайдаланылып турмакчы.
Академик Бүбайна Орузбаеванын пикиринде, жаңы орфографияны кийирүү үчүн көп деле каражат кетпейт. Себеби тамгалар өзгөргөн жок, алардын мурдагы сүрөтү сакталып калды.
Тилдин булагы да, тилдин туткасы да – эл эмеспи. Ошондуктан жаңы эрежени эл кандай кабыл алат, ал жугумдуу болобу – аны турмуш көрсөтөөр.
Жазуунун жаңы эрежелеринин киргизилиши менен орус тилинен кирген сөздөр эми мындан ары кыргыз тилинин тыбыштык өзгөчөлүктөрүнө баш ийдирилип жазылмакчы. Мисалы, “билет” деген орус сөзү “белет”, “директор” болсо “деректир” деп жазыла турган болду. Жаңы эрежелердин күчүнө кириши менен жер-суу, мекемелердин татаал энчилүү аттары мурда айрым-айрым бөлүнүп жазылып келсе, эми алар бирге жазылмакчы.
Орфографиялык жаңы эрежелерге ылайык эми татаал сөздөр, так айтканда, кошмок сөздөр, мурда айрым-айрым жазылып келсе эми алардын көпчүлүгүн бирге жазуу сунуш кылынат. Алсак, “аткулак”, “алагүү”, “аттарак” сыяктуу сөздөр эми кошулуп жазылмакчы.
Бирок кыргыз тилинин жаңы эрежелеринин киргизилишин баардык эле окумуштуулар колдогон жок. Кыргыз мамлекеттик улуттук университетинин кыргыз филологиясы факультетинин кыргыз тил илими кафедрасынын профессору Абак Биялиновдун айтымында, жаңы эрежеден кийин кыргыз тилинде канча тыбыш бар деген суроо туулат. Жана буга окшогон кемчиликтер "Эрежелерде..." оголе көп: “«Эреженин» биринчи пунктун карап көргүлө - ошондо тамга менен тыбыштын айырмасы так ажыратылган эмес. Ал жерде 34 тыбыш бар дейт, 5 тыбыш кайда кетти? Бул так аныкталган эмес. Бул – бир. Экинчиден, жаңы орфографияда 4 түрдүү принцип сунуш кылынат, алар мурда эле колдонулуп келген. Бул 4 принцип да бири-бири менен чаташтырылган, мисалы, «түнүчүндө» деп жазабыз дейт. Бул туура эмес. Мына ушуга окшогон көп кемчиликтер бар. Бул менин эле жеке пикирим эмес. Буга университеттеги окумуштуулар да кошулат. Анткени, орфографияны жараткан анын корифейлери Тыныстанов, Карасаев, Юдахин, Юнусалиевдер эски орфографияны колдошот», - дейт А. Биялинов.
Кыргыз тилинин орфографиясынын жаңы редакциясын колдонууга киргизүү кошумча каражаттарды талап кылабы деген суроо да пайда болду. Президентке караштуу Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиянын жетекчиси Казат Акматовдун пикиринде, буга чейин ал башында турган комиссияга казынадан канча өлчөмдө каражат каралып келсе, 2003-жылдын бүджетинде деле ошол көлөмдөгү акча ажыратылмакчы. "2003-жылга бүджеттен 5 миллион сомдун айланасында акча каралган. Андан көп бөлүүнү казына көтөрө албайт», - деп тушүндүрдү Казат Акматов.
Тек гана жаңы орфографиялык эрежелерди турмушка кийирүү үчүн жыл сайын казынадан бөлүнгөн ушул акчанын бир бөлүгү гана пайдаланылып турмакчы.
Академик Бүбайна Орузбаеванын пикиринде, жаңы орфографияны кийирүү үчүн көп деле каражат кетпейт. Себеби тамгалар өзгөргөн жок, алардын мурдагы сүрөтү сакталып калды.
Тилдин булагы да, тилдин туткасы да – эл эмеспи. Ошондуктан жаңы эрежени эл кандай кабыл алат, ал жугумдуу болобу – аны турмуш көрсөтөөр.
