Линктер

ЧУКУЛ КАБАР!
28-Март, 2024-жыл, бейшемби, Бишкек убактысы 15:32

КАСПИЙ ТАЛАШЫ: ТҮРКМӨНСТАН КИМДИ КОЛДОЙТ?


Улан Алымкул уулу, Прага Жакында Түркмөнстанда Орусиянын жана Ирандын жогорку деңгээлдеги делегациялары болду. Ашхабаддагы сүйлөшүүлөрдө тараптар Каспий деңизин кантип бөлүштүрүүгө байланышкан маселени да талкуулаганы белгилүү. Бирок, бул чукул жасалган иш сапарлар - Каспийди жээктеген өлкөлөр ортосунда бир топтон бери талашка түшкөн маселени чечүү жаатындагы жылыштын белгиси же кезектеги эле саясий жүрүш экени түшүнүксүз.

Орусия менен Ирандын бирин экинчиси улай өткөн аптада, Түркмөнстанда болгон делегацияларынын көздөгөнү - Каспий боюнча өз кызыкчылыктарын коргоо экени талашсыз. Өздөрүн айрым тармактарда өнөктөш катары көргөн Орусия менен Ирандын туруму Каспий маселесине келгенде эки ача чыгат. Алсак, Иран Каспий жана анын түбүндөгү кен-байлыктар беш өлкөгө бирдей өлчөмдө , 20 % дан бөлүнүшү үчүн күрөшүүдө. Ал эми Орусия, Каспийдин түбүн бөлүштүрүү ар өлкөнүн жээктеги үлүшүнө жараша жүргүзүлүш керек деп эсептейт. Мында Иранга Каспийдин эң аз бөлүгү ,13% туура келет. Орусия буга чейин Иран тааныбаганына карабай Каспийдеги чек аралар боюнча Казакстан жана Азербайжан менен эки тараптуу келишим түзүүгө жетишти. Андыктан, Каспийдин жээгиндеги өлкө катары Түркмөнстандын бул талаш маселеде, кайсыл тарапты жактаары да мааниге ээ. Буга чейинки окуяларда байкалгандай, Түркмөнстан коңшусу Иранды колдогондой түр көргөзүп келүүдө.

Орусия менен Түркмөнстандын ортосунда жагымсыз жагдай түзүлгөн учурда, өткөн аптанын жуму күнү Ашхабадда болгон кезинде Орусия Коопсуздук Кеңешинин катчысы Владимир Рушайло президент Сапармурад Ниязов менен беш саатча сүйлөшүү өткөрдү. Сүйлөшүүлөрдөн кийинки сөзүндө, Орусия Коопсуздук Кеңешинин катчысы анын өлкөсү жакында өз өмүрүнө кол салуу аракетине туш болгон түркмөн лидерине колдоо көргөзөөрүн жашырган жок.

"Биз баарынан мурда эл аралык терроризм менен күрөшүү проблемасын, анын ичинде жакында мамлекет башчысынын өмүрүнө кол салуу аракетине байланыштуу Түркмөнстанда орун алган окуяларды талкууладык. Орусия ар убак өз турумун ачык билдирип келген жана аны дагы бир ирээт айта кетким келет. Биз окуяны террордук акт катары карайбыз жана бул жерде укук коргоо органдары менен атайын мекемелердин алкагында кызматташууга даярбыз" ,- деди Орусия Коопсуздук Кеңешинин катчысы президент Сапармурад Ниязов менен жолуккан соң.

Эске сала кетчү жагдай - президент С. Ниязовго кол салуу аракети болгондон кийин, түркмөн тарап атын атабаганы менен кол салууну жасагандардын артында тургандарды калкалап жатканы үчүн орусиялык саясатчыларды айыптаган. Ошондой эле түркмөн тарап «өлкөнүн ал кол салууну уюштурган мурдагы үч расмий өкүлү Орусиянын жарандыгына ээ», деп ырастаган болчу. Алардын бири, мурдагы тышкы иштер министри Борис Шихмурадов өткөн айда Ашхабаддан шектүү жагдайда кармалып, өмүр бою түрмөгө кесилди. Түркмөн бийликтери эми калган эки адамды да Орусиядан өткөрүп алгысы келет. Ушундан улам Орусиянын Коопсуздук Кеңеш катчысынын Ашхабаддагы визити, бир четинен ошол татаалдашып кеткен мамилени жумшартууну да көздөсө керек. Бирок, Рушайло баштаган делегациянын иш сапарынын учурунда экономикалык алакалар, анын ичинде, газ соодасына жана Каспийди бөлүүгө байланышкан маселелер жөнүндө да сөз болду. Бул максатта Ашхабадга Орусия энергетика министрлигинин өкүлдөрү да барган эле.

Анткени , Москва Каспий талашында Иранга ыктап келген Түркмөнстанды өз тарабына тартууга аракеттенип жатканы жашыруун эмес.

Орусия соңку ирээт, өз ара пикир келишпестиктерди жоюу багытындагы сунуш катары, Каспийдин жээгиндеги өлкөлөрдү талаш жерлердеги кен-байлыктарды баалап көрүүгө чакырды. Буга чейин белгилүү болгондой, Каспий боюнча талаш жерлер Иран менен Азербайжандын ортосунда бар. Ал эми жакында Орусиянын Каспий боюнча элчиси Виктор Калюжный, Тегеран Түркмөнстандын Каспийдеги оффшордук, же, башкача айтканда, жээктен алысыраак аймактарына да көз артып жатканын билдирди. Ал аймактардагы кенди Орусия Түркмөнстан менен бирге иштетүүнү көздөөдө. Москвалык расмий өкүлдүн мындай билдирүүсү Иран менен Түркмөнстандын ортосуна шынаа кагуу максатында да жасалышы мүмкүн.

Айтор, кандай болгон күндө Орусиянын Коопсуздук Кеңеш катчысынын соңунан Түркмөнстанда өткөн ишемби күнү бир күндүк чукул визит менен Ирандын тышкы иштер министри Камал Харрази болду. Ал жакында өлкө парламентинен өкмөттүн Каспий жаатындагы пассивдүү саясаты үчүн кагуу жеген эле. Камал Харрази да Ашхабадда түркмөн президенти Сапармурад Ниязов менен жолукту. Сүйлөшүүлөрдөн соң Ирандын тышкы иштер министрлигинин өкүлү Хамид-Реза Асефи «ИРНА» жаңылыктар агенттигине билдиргендей, жолугушууда ири долбоорлор жана Каспий боюнча кызматташтык маселеси талкууланган. Ушундан улам Ирандын тышкы иштер министри өз иш иш сапарынын учурунда түркмөн президентинен орусиялыктар менен болгон сүйлөшүүлөр жөнүндө маалымат, же Ашхабад Тегеранды колдой берээри жөнүндө кепилдик алууну көздөдү деп айтууга болот.

XS
SM
MD
LG