- Азим Карашевич, чек араларды тактоо боюнча эки тараптуу өкмөттүк комиссия Өзбекстандын Наманган шаарында кезектеги сүйлөшүүнү өткөрүп, чек араларды кыдырып, изилдеп келдиңиздер. Анда Ош областынын Өзбекстан менен чектешкен чек ара тилкелерин аныктоодо кандай ийгиликтер болду?
- Ош областы менен Өзбекстандын чек ара узундугу 238 километрге созулат экен. Ошол 238 километрдин бүгүнкү күнгө 166 километри такталды, аныкталды. Анын ичинен 118 километри өкмөттүк комиссиянын деңгээлинде макулдашылды. 13 километрин тактоого беребиз. Кечээ жакында эле Наманган областында сүйлөшүп, ал жерден бир топ иштерди жүргүздүк. Андан башка 35 километрибиз такталып бүтөйүн деп калды. Кийинки жолугушууда аны өкмөттүк комиссияга жиберебиз. Ош областынын чек арасында 72 километр жер тактала элек. Карасуу менен Коргонтөбө, Жалалкудук, Кожабад райондору менен чектешкен кээ бир жерлерди аныкташыбыз керек. Араван району менен чектешкен жерди бүттүк деп койсом болот.
- Талаш-тартыштуу объектер да аз эмес болсо керек, иштөө принцибиңиздер кандай?
- Өтө татаал, тиреше турган жер жок экен, жөө жүрүп көрүп атпайбызбы. Кээ бир маселелер боюнча жалпы пикир жаралбай калат. Комиссия келечекте бизден кийин «мурда комиссия түзүлүп, чек ара боюнча туура эмес документ кабыл алынып, кол коюлуп кеткен» деген сөз болбош үчүн иш жүргүзүп жатат. 1924-жылдан берки архивдик материалдардын баарын тактап, тастыктап чыгып, ошолордун негизинде чек араны тактоону жүргүзүп атабыз. Коңшулаш республиканын ашыкча 1 метр жеринин бизге кереги жок. Ал эми биз дагы 1 метр жерди башка мамлекетке бере койбойбуз.
- Өзбекстан арендага алган жерлердин башын ачууда кыйынчылык жокпу?
- Арендага алып иштетип аткан, айдоо жерлер да болгон. Араван району менен Анжиян областынын Кожабад району катар турат. Эл аралашып кеткен. Биздин чек арада Өзбекстандын жараны турса, эгер ал Кыргызстанда калгысы келсе, ал жерде калат. Ошондой эле маселе кыргыздар тарапта да бар.
- Конкреттештирип айтсаңыз, кайсы жерлерде?
- Араван районунда 4-5 үй-бүлө болду. Ал эми Карасуу районундагы Достук участкасында да ошондой үйлөр болду.
- Чечилгенде алар эч жакка жылгысы келбей атабы, же бир жактан жер сурап атабы?
- Ушул жерде мен жашагам, жашап тура берейин деген маселе коюлуп атат. Кыргызстан тарабынан деле, Өзбекстан тарабынан деле.
- Карасуу районундагы Акташ айыл өкмөтүнө караштуу Барак деген кыштак - Өзбекстандын аймагында жайгашкан Кыргызстандын анклавы. Ошол анклавды Өзбекстан ары-бери жагынан тарытып келатат деген сөздөрдү угуп калып жүрөбүз. Мунун чындыгы канчалык?
- Барак кыштагы башынан бери эле 215 гектар жерди ээлеп турат. Өзбекстан тарабынан кысып келатат деген факты, далил жок.
- Кемпирабад суу сактагычы, расмий аты менен айтканда, Анжиян суу сактагычы негизинен Өзбекстандын кызыкчылыгы үчүн курулган. Ал кыргыз жерине курулган үчүн Өзбекстан компенсация иретинде Кыргызстанга айрым жерлерин өткөрүп берген. Бирок, суу сактагыч кыргыз жеринде турат. Буга байланыштуу чек арада талаш-тартыш чыкпайбы?
- Кемпирабад суу сактагычындагы суудан негизинен Өзбекстан пайдаланууда, суунун эсебинен кошуналардын экономикасы кыйла өстү. Азыр ушул жерде бир аз пикир келишпөөчүлүктөр болгонсуп турат. Ал эми компенсация болгон жерди Кыргызстандын эли пайдаланып атат. Экономикалык эсептер менен балансташтырыш керек. Ушул мезгилге чейин 1973-жылдан бери канча өсүш болду? Менин оюмча, бул маселе боюнча адилеттүү чечимдер кабыл алынат.
- Ош областы менен Өзбекстандын чек ара узундугу 238 километрге созулат экен. Ошол 238 километрдин бүгүнкү күнгө 166 километри такталды, аныкталды. Анын ичинен 118 километри өкмөттүк комиссиянын деңгээлинде макулдашылды. 13 километрин тактоого беребиз. Кечээ жакында эле Наманган областында сүйлөшүп, ал жерден бир топ иштерди жүргүздүк. Андан башка 35 километрибиз такталып бүтөйүн деп калды. Кийинки жолугушууда аны өкмөттүк комиссияга жиберебиз. Ош областынын чек арасында 72 километр жер тактала элек. Карасуу менен Коргонтөбө, Жалалкудук, Кожабад райондору менен чектешкен кээ бир жерлерди аныкташыбыз керек. Араван району менен чектешкен жерди бүттүк деп койсом болот.
- Талаш-тартыштуу объектер да аз эмес болсо керек, иштөө принцибиңиздер кандай?
- Өтө татаал, тиреше турган жер жок экен, жөө жүрүп көрүп атпайбызбы. Кээ бир маселелер боюнча жалпы пикир жаралбай калат. Комиссия келечекте бизден кийин «мурда комиссия түзүлүп, чек ара боюнча туура эмес документ кабыл алынып, кол коюлуп кеткен» деген сөз болбош үчүн иш жүргүзүп жатат. 1924-жылдан берки архивдик материалдардын баарын тактап, тастыктап чыгып, ошолордун негизинде чек араны тактоону жүргүзүп атабыз. Коңшулаш республиканын ашыкча 1 метр жеринин бизге кереги жок. Ал эми биз дагы 1 метр жерди башка мамлекетке бере койбойбуз.
- Өзбекстан арендага алган жерлердин башын ачууда кыйынчылык жокпу?
- Арендага алып иштетип аткан, айдоо жерлер да болгон. Араван району менен Анжиян областынын Кожабад району катар турат. Эл аралашып кеткен. Биздин чек арада Өзбекстандын жараны турса, эгер ал Кыргызстанда калгысы келсе, ал жерде калат. Ошондой эле маселе кыргыздар тарапта да бар.
- Конкреттештирип айтсаңыз, кайсы жерлерде?
- Араван районунда 4-5 үй-бүлө болду. Ал эми Карасуу районундагы Достук участкасында да ошондой үйлөр болду.
- Чечилгенде алар эч жакка жылгысы келбей атабы, же бир жактан жер сурап атабы?
- Ушул жерде мен жашагам, жашап тура берейин деген маселе коюлуп атат. Кыргызстан тарабынан деле, Өзбекстан тарабынан деле.
- Карасуу районундагы Акташ айыл өкмөтүнө караштуу Барак деген кыштак - Өзбекстандын аймагында жайгашкан Кыргызстандын анклавы. Ошол анклавды Өзбекстан ары-бери жагынан тарытып келатат деген сөздөрдү угуп калып жүрөбүз. Мунун чындыгы канчалык?
- Барак кыштагы башынан бери эле 215 гектар жерди ээлеп турат. Өзбекстан тарабынан кысып келатат деген факты, далил жок.
- Кемпирабад суу сактагычы, расмий аты менен айтканда, Анжиян суу сактагычы негизинен Өзбекстандын кызыкчылыгы үчүн курулган. Ал кыргыз жерине курулган үчүн Өзбекстан компенсация иретинде Кыргызстанга айрым жерлерин өткөрүп берген. Бирок, суу сактагыч кыргыз жеринде турат. Буга байланыштуу чек арада талаш-тартыш чыкпайбы?
- Кемпирабад суу сактагычындагы суудан негизинен Өзбекстан пайдаланууда, суунун эсебинен кошуналардын экономикасы кыйла өстү. Азыр ушул жерде бир аз пикир келишпөөчүлүктөр болгонсуп турат. Ал эми компенсация болгон жерди Кыргызстандын эли пайдаланып атат. Экономикалык эсептер менен балансташтырыш керек. Ушул мезгилге чейин 1973-жылдан бери канча өсүш болду? Менин оюмча, бул маселе боюнча адилеттүү чечимдер кабыл алынат.
