Акыркы кездерде Чыгыштын жоокерчилик өнөрү көпчүлүктүн кызыгуусун туудуруп, барган сайын таасирдүүлүгү артып баратат. Бүткүл дүйнөлүк киносеанстардын негизин түзгөн Голливуддун кинолорунун көбүндө Чыгыштын эр өнөрү кеңири пайдаланылып келатканы кашкайган чындык. Ар биринин өз алдынча мектептери, өзгөчөлүктөрү бар. Кылым карыткан тарыхы, таржымалы да муундан муунга өтүп келет. Бирок алардын өнүгүшүндө өз алдынчалыктар, ар башка баскычтар, тенденциялар бар. Чыгыш эр өнөрүнүн ичинен айырмаланганы, өзгөчөлөнгөнү - Айкидо. Анын негизги тамыры башка Чыгыш эр өнөрү сыяктуу эле, байыркы согуш өнөрүнө барып такалат. Ал XII кылымдан бери келаткан самурайлардын согуш өнөрүн өзөк кылып алган. ХХ кылымдын кыркынчы жылдары айкидону «О-Сенсей» Морихеи Уэсиба негиздеген. Негиздегенине аз гана убакыт болгонуна карабай, айкидо дүйнө жүзүнө таралып, бир нече мектептерге ээ болду.
Айкидонун эң негизги өзгөчөлүгү - анын Батыштын күчтүү таасиринен сактанып калгандыгында. Себеби, айкидонун өзүнүн идеясы «до» (жол) салттык идеясынын өнүгүшү жана адам жашоосунун рухий-нравалык проблемаларынын радикалдуу чечилиши менен тыгыз байланышкан. Техникасына келе турган болсок, айкидодо жалаң коргонуу техникасы колдонулуп, спорттук таймаштардын шартына туура келбейт. Ыкмаларына келсек, айкидодо кол салган адамдын өз күчү, өз салмагы өзүнө каршы пайдаланылат. Катылган каршылашын айкидо чебери айлантып келип көтөрүп чабат же колу-бутун кайрып багынтат. Алаксытма жеңил соккулардан эсепке албаганда, атайылап муштаганга, тепкенге жол берилбейт. Кара күч дээрлик колдонулбайт. Айкидонун эң негизги өзгөчөлүгү ушунда.
Кыргызстанда Айкидо федерациясын 1992-жылы «кара белбоонун» 3-дан ээси, философия илимдеринин кандидаты Гүлмиза Сейталиева уюштурган. Ал Япония, Орусия, Украина, Франция, Англия жана башка өлкөлөрдүн айкидо федерациялары менен тыгыз байланышта. Дүйнөлүк айкидо Борборунун ай сайын чыгарылуучу бюллеттенинде айкидо өнүгүп бараткан өлкөлөрдүн картасы чийилип, ал мамлекеттер жөнүндө маалымат берилип турат. Анда Кыргызстан жөнүндө да баяндалып жүрөт. Кыргызстандын Айкидо федерациясынын президенти Гүлмиза Сейталиева мындай дейт:
- Москвада аспирантурада окуп жүргөндө бизде каратэ аябай популярдуу эле. Анткени, мурда ага тыюу салынып келген болчу. Мен алгач ошол каратэ менен машыгайын деп ойлогом. Анан ал жерге баргандан кийин айкидону көрүп кызыгып кеттим да, анан ошону менен машыга баштадым. Мен бала кезимен көркөм, кийинчерээк жеңил атлетика менен машыгып жүргөм. Физикалык даярдыгым жакшы эле болчу. Бирок айкидо кара күчтү эмес, ички энергияны талап кылат. Ошондуктан бир топ эле кыйын болду. Москвада окуп жүргөндө устатым Александр Качаган айкидо өнөрүнүн сырларын үйрөткөн.
Айкидо боюнча мелдеш өткөрүлбөйт. Анткени, анын ыкмаларынын дээрлик көпчүлүгү коркунучтуу. Атайын фестивалдар өткөрүлүп, ага бүт дүйнө жүзүнөн келип катышышат. Гүлмиза Сейталиевага «кара белбоо» Токиодо «Хомбу - До - дзёдо», башкача айтканда Айкидонун борбордук штаб-квартирасында тапшырылган. Штаб-квартиранын директору - айкидонун негиздөөчү болгон «О-Сенсейдин» - Морихеи Уэсибанын небереси Моритеро Уэсиба.
Негизи эле Кыргызстанда таланттуу балдар көп. Көп адамдар аттестациядан өтүшкөн. Кыргызстандык 12-13 жигит айкидо чебери катары таанылган, аларга бул өнөрдү Гүлмиза Сейталиева өзү үйрөткөн. 1997-жылы Жапониядан 2 чоң делегация келген. Биринчисин Колбей сенсей жетектеп келип, кыргызстандык спортчуларга көрсөтмөлүү оюндарды көрсөтүп, чеберчиликти өстүрүүгө өбөлгө болгон. Экинчи делегацияны Усама-сенсей жетектеп келип, ошол япондук 6 айкидо чебери менен Бишкекте фестиваль өткөрүшкөн. Ошондон бери ар жыл сайын Франция, Англия, Орусия жана башка өлкөлөрдөн айкидо адистери келип, Кыргызстанда бул Чыгыш өнөрүнүн жайылышына салым кошууда. Ал түгүл айкидо Кыргызстандагы айрым жогорку окуу жайларынын окуу программасына да киргизилген. Кыргыз дене тарбия институтунун, Жогорку аскердик окуу жайынын, Борбор Азиядагы Америка университетинин, И. Арабаев атындагы педагогикалык университеттин жана Милиция академиясынын окуу программаларында айкидо сабак катары окутулуп жатат. Бишкекте карапайым калк үчүн бир нече секциялар иш алып барууда. Азырынча бул Чыгыш таймашын 11-12 инструктор үйрөнүп, иштеп жүрүшөт. Бир эле Кыргыз дене тарбия институтунда 7 секция иштеп жатат. Ал эми Бишкектеги Жогорку аскер окуу жайында 600 курсант айкидо менен машыгып, аларга 2-дан ээси Чыңгыз Кайназаров өнөр үйрөтүүдө. Алатоонун аймагында Жалалабадда жана Ысыккөлдө айкидо секциялары иштеп жатат. Айрыкча кийинки кездерде жаш балдардын, кары-картаңдардын жана кыз-келиндердин айкидого кызыгуусу артып баратат. Жапониянын «Жайка» компаниясы Кыргызстанга Айкидо борборунун адисттерин жиберип турат. Ошондой эле чет өлкөлөрдөгү айкидо феставалдарына да кыргызстандыктар катышып турат. Жакында эле Алматыда өткөн Эл аралык айкидо фестивалына 5 инструктор катышып, чеберчилигин өстүрүп келишти. Ар жыл сайын Бишкекте айкидо фестивалын да өткөрүп жүрүшөт. Чынында айкидо менен 12 жаштан баштап түшүнүп, бул өнөрдү үйрөнсө болот. Мында салмак категорияларына бөлүнбөйт, ошондуктан жаш балдар деле чоңдор менен таймаша алышат. 60-70 жаштагы айкидо чебери карылыкка моюн сунбастан, толуп турган жаш жигиттерди оңой эле жеңип алат. Бул спорт менен машыккан адам картайбайт.
Федерация өзүн-өзү каржылайт. Башында Дзюдо федерациясынын баш катчысы Петр Тельпизов жардам берип, машыгуу үчүн зал бөлгөн. Андан кийин Кикбоксинг федерациясынын президенти Александр Воинов да колдоого алган. Алардын жардамы аркасында Кыргызстанда биринчи жолу аттестациялоо семинары өткөрүлгөн. Балдардын айкидого кызыгуусу абдан чоң. Жыл өткөн сайын алар чеберчилигин өркүндөтүп келатышат. Кыргыз жергесинде айкидо өнөрүнүн мектебинин ачылып иштеп жатканы эле жакшы жөрөлгө. Гүлмиза Сейталиева айкидо боюнча бир нече машыктыруучуларды, инструкторлорду тарбиялап, бул спорттун башатында турду. Чынында айрым адамдар айкидону кадыресе мушташ өнөрү деп жаңылып түшүнүп жүрүшөт. Чоң спорт, жекеме-жеке айыгышкан кармашуулар адамдын ден соолугуна зыян, ал түгүл адам баласынын психологиясына да терс таасирин тийгизет. Ал эми айкидо болсо - бул таймашуу, коргонуу искусствосу. Бул техниканын согуштук-прикладдык мүнөзгө ээ экендигине карабай, эстетикалык мааниси өтө жогору. Айкидо өзүн-өзү коргоо үчүн гана эмес, эстетикалык тарбиясы да зор, адамдын дүйнөгө болгон көз карашын өзгөртүп, гармониялуу өнүгүшүнө өбөлгө болот. Ал адамды эрктүүлүккө тарбиялап, өзүнө болгон ишенимин курчутат.
Айкидонун эң негизги өзгөчөлүгү - анын Батыштын күчтүү таасиринен сактанып калгандыгында. Себеби, айкидонун өзүнүн идеясы «до» (жол) салттык идеясынын өнүгүшү жана адам жашоосунун рухий-нравалык проблемаларынын радикалдуу чечилиши менен тыгыз байланышкан. Техникасына келе турган болсок, айкидодо жалаң коргонуу техникасы колдонулуп, спорттук таймаштардын шартына туура келбейт. Ыкмаларына келсек, айкидодо кол салган адамдын өз күчү, өз салмагы өзүнө каршы пайдаланылат. Катылган каршылашын айкидо чебери айлантып келип көтөрүп чабат же колу-бутун кайрып багынтат. Алаксытма жеңил соккулардан эсепке албаганда, атайылап муштаганга, тепкенге жол берилбейт. Кара күч дээрлик колдонулбайт. Айкидонун эң негизги өзгөчөлүгү ушунда.
Кыргызстанда Айкидо федерациясын 1992-жылы «кара белбоонун» 3-дан ээси, философия илимдеринин кандидаты Гүлмиза Сейталиева уюштурган. Ал Япония, Орусия, Украина, Франция, Англия жана башка өлкөлөрдүн айкидо федерациялары менен тыгыз байланышта. Дүйнөлүк айкидо Борборунун ай сайын чыгарылуучу бюллеттенинде айкидо өнүгүп бараткан өлкөлөрдүн картасы чийилип, ал мамлекеттер жөнүндө маалымат берилип турат. Анда Кыргызстан жөнүндө да баяндалып жүрөт. Кыргызстандын Айкидо федерациясынын президенти Гүлмиза Сейталиева мындай дейт:
- Москвада аспирантурада окуп жүргөндө бизде каратэ аябай популярдуу эле. Анткени, мурда ага тыюу салынып келген болчу. Мен алгач ошол каратэ менен машыгайын деп ойлогом. Анан ал жерге баргандан кийин айкидону көрүп кызыгып кеттим да, анан ошону менен машыга баштадым. Мен бала кезимен көркөм, кийинчерээк жеңил атлетика менен машыгып жүргөм. Физикалык даярдыгым жакшы эле болчу. Бирок айкидо кара күчтү эмес, ички энергияны талап кылат. Ошондуктан бир топ эле кыйын болду. Москвада окуп жүргөндө устатым Александр Качаган айкидо өнөрүнүн сырларын үйрөткөн.
Айкидо боюнча мелдеш өткөрүлбөйт. Анткени, анын ыкмаларынын дээрлик көпчүлүгү коркунучтуу. Атайын фестивалдар өткөрүлүп, ага бүт дүйнө жүзүнөн келип катышышат. Гүлмиза Сейталиевага «кара белбоо» Токиодо «Хомбу - До - дзёдо», башкача айтканда Айкидонун борбордук штаб-квартирасында тапшырылган. Штаб-квартиранын директору - айкидонун негиздөөчү болгон «О-Сенсейдин» - Морихеи Уэсибанын небереси Моритеро Уэсиба.
Негизи эле Кыргызстанда таланттуу балдар көп. Көп адамдар аттестациядан өтүшкөн. Кыргызстандык 12-13 жигит айкидо чебери катары таанылган, аларга бул өнөрдү Гүлмиза Сейталиева өзү үйрөткөн. 1997-жылы Жапониядан 2 чоң делегация келген. Биринчисин Колбей сенсей жетектеп келип, кыргызстандык спортчуларга көрсөтмөлүү оюндарды көрсөтүп, чеберчиликти өстүрүүгө өбөлгө болгон. Экинчи делегацияны Усама-сенсей жетектеп келип, ошол япондук 6 айкидо чебери менен Бишкекте фестиваль өткөрүшкөн. Ошондон бери ар жыл сайын Франция, Англия, Орусия жана башка өлкөлөрдөн айкидо адистери келип, Кыргызстанда бул Чыгыш өнөрүнүн жайылышына салым кошууда. Ал түгүл айкидо Кыргызстандагы айрым жогорку окуу жайларынын окуу программасына да киргизилген. Кыргыз дене тарбия институтунун, Жогорку аскердик окуу жайынын, Борбор Азиядагы Америка университетинин, И. Арабаев атындагы педагогикалык университеттин жана Милиция академиясынын окуу программаларында айкидо сабак катары окутулуп жатат. Бишкекте карапайым калк үчүн бир нече секциялар иш алып барууда. Азырынча бул Чыгыш таймашын 11-12 инструктор үйрөнүп, иштеп жүрүшөт. Бир эле Кыргыз дене тарбия институтунда 7 секция иштеп жатат. Ал эми Бишкектеги Жогорку аскер окуу жайында 600 курсант айкидо менен машыгып, аларга 2-дан ээси Чыңгыз Кайназаров өнөр үйрөтүүдө. Алатоонун аймагында Жалалабадда жана Ысыккөлдө айкидо секциялары иштеп жатат. Айрыкча кийинки кездерде жаш балдардын, кары-картаңдардын жана кыз-келиндердин айкидого кызыгуусу артып баратат. Жапониянын «Жайка» компаниясы Кыргызстанга Айкидо борборунун адисттерин жиберип турат. Ошондой эле чет өлкөлөрдөгү айкидо феставалдарына да кыргызстандыктар катышып турат. Жакында эле Алматыда өткөн Эл аралык айкидо фестивалына 5 инструктор катышып, чеберчилигин өстүрүп келишти. Ар жыл сайын Бишкекте айкидо фестивалын да өткөрүп жүрүшөт. Чынында айкидо менен 12 жаштан баштап түшүнүп, бул өнөрдү үйрөнсө болот. Мында салмак категорияларына бөлүнбөйт, ошондуктан жаш балдар деле чоңдор менен таймаша алышат. 60-70 жаштагы айкидо чебери карылыкка моюн сунбастан, толуп турган жаш жигиттерди оңой эле жеңип алат. Бул спорт менен машыккан адам картайбайт.
Федерация өзүн-өзү каржылайт. Башында Дзюдо федерациясынын баш катчысы Петр Тельпизов жардам берип, машыгуу үчүн зал бөлгөн. Андан кийин Кикбоксинг федерациясынын президенти Александр Воинов да колдоого алган. Алардын жардамы аркасында Кыргызстанда биринчи жолу аттестациялоо семинары өткөрүлгөн. Балдардын айкидого кызыгуусу абдан чоң. Жыл өткөн сайын алар чеберчилигин өркүндөтүп келатышат. Кыргыз жергесинде айкидо өнөрүнүн мектебинин ачылып иштеп жатканы эле жакшы жөрөлгө. Гүлмиза Сейталиева айкидо боюнча бир нече машыктыруучуларды, инструкторлорду тарбиялап, бул спорттун башатында турду. Чынында айрым адамдар айкидону кадыресе мушташ өнөрү деп жаңылып түшүнүп жүрүшөт. Чоң спорт, жекеме-жеке айыгышкан кармашуулар адамдын ден соолугуна зыян, ал түгүл адам баласынын психологиясына да терс таасирин тийгизет. Ал эми айкидо болсо - бул таймашуу, коргонуу искусствосу. Бул техниканын согуштук-прикладдык мүнөзгө ээ экендигине карабай, эстетикалык мааниси өтө жогору. Айкидо өзүн-өзү коргоо үчүн гана эмес, эстетикалык тарбиясы да зор, адамдын дүйнөгө болгон көз карашын өзгөртүп, гармониялуу өнүгүшүнө өбөлгө болот. Ал адамды эрктүүлүккө тарбиялап, өзүнө болгон ишенимин курчутат.
