Бурулкан Турдубек кызы: - Бул ирет биз журналисттердин кесиптик укуктарынын айрым өңүттөрүн талкуулайбыз. Маселенин көтөрүлүшүнө президенттин маалымат каражаттардын укуктарын коргоо максатында Кылмыш кодексинин жана «Мамлекеттик жыйымдар тууралуу» мыйзамдын айрым беренелерине өзгөртүү киргизүү тууралуу сунушу негиз берди.
Президент Кылмыш кодексинин 127-жана 128-беренелеринен жалаага жана шылдыңдоого байланышкан жоболорду алып салууну каалайт. Президент экинчи долбоорунда «Мамлекеттик жыйымдар жөнүндө» мыйзамга түзөтүү киргизүүнү сунуштаган. Ага ылайык абийир, арнамысын коргогусу келген тарап сотко 1 минималдык айлык эсебинде акы төлөйт, кокус ал айып өндүргүсү келсе, талап кылган айыптын 5% төлөшү керек. Мамлекет башчысы парламентке мындай долбоорду жакында түзүлгөн Медиакеңештин сунушуна ылайык жөнөтүп отурат. Бирок, акыркы 4-5 жылда үчүнчү ирет сунушталып жаткан бул долбоорлорду парламент колдоп берери азырынча күмөн. Анткени, биздин жүргүзгөн сурамжылоолорго караганда, депутаттар арасында жалааны тизгиндөөчү мыйзам жобосу керек деп санагандар арбын. Алардын бири - депутат Кубатбек Байболов.
- Кубатбек мырза, Президенттин демилгеси эмне үчүн сизди канааттандырбай жатат?
- Жалаа деген феномен бар да. Өзгөчө бийлик чөйрөсүндө, бийлик талашта ушул жол менен атаандаштарды алып салуу ыкмасы колдонулушу ыктымал. Демек, ушундай феномен болгондон кийин, мыйзамда дагы ушуну тескеген берене болушу керек да. Анан, эгерде биз бири-бирин жамандоо деген дээрлик жок деп, аны алып салалы. Анда эртең эле ошол ыкмалар менен президенттин өзүнө чабуул жасалат. Анан журналистти камабай, граждандык жол менен чечилсин деп атабыз, андай болсо, азыр байлар көп, эртең шайлоо болот деген күнү өкүртө мазактап, «болуп көрбөгөндөй кылмыш жасады» деп калпты жазып туруп, сураган акчасын берип, анны алдыңа таштап коюп, баса берсе эмне болот?!
- Маселенин сиз айткан өңүтүнө президенттин көзү жеткен жок дейсизби?
-Силерге окшогон журналисттер, башка коомчулук тарабынан талаптар коюлуп атпайбы. Мүмкүн ошол себептен киргизилип аткандыр… Бирок, бул сөзсүз эле камалсын деген сөз эмес. Профилактика иретинде сакталып калсын деген сөз. Жалпы коомдук проблема катары көбүртүп-жабыртып атпайсыңарбы. Чынында андай проблема жок. 13 жылдан бери бир гана Замира Сыдыкова соттолуптур. Башка эч ким соттолгон жок да. Чындыгында ушул ыкманы пайдаланып туруп адамдар бири-бирин саясий чөйрөдөн жок кылбасын деген гана далалат. Маселен, эртең шайлоо болот деген күнү ушундай жол менен ылайга тепсеп салса, кайра актанууга мүмкүнчүлүгү калбай калып атпайбы.
- Маегиңиз үчүн ырахмат.
Бурулкан Турдубек кызы: - Депутат Кубатбек Байболовдун ою боюнча, журналисттердин укугун Кылмыш кодексинен тийиштүү жобону негизсиз алып салуу аркылуу эмес, маалымат алуу эркиндигин камсыздоо аркылуу коргоо керек. «Мындай эркиндик журналисттерде жок», дейт Байболов. Мындай пикир канчалык жөндүү? Өлкөдө маалымат алуу мүмкүнчүлүгү кандай? Кесиптешим Бүбүкан Досалиева журналист катары иликтөө жүргүзгөн эле.
Бүбүкан Досалиева:- Рахмат, Бурулкан, албетте, коңшу мамлекеттерге салыштырмалуу бизде маалымат алуу эркиндиги бар. Бирок, атуулдардын жана массалык маалымат каражаттарынын маалымат алуу укугу жана анын түздөн-түз аткарыла турган нормалары жөнүндө, тилекке каршы журналисттер да, маалымат булагы боло турган субъекттер да жакшы биле беришпейт. Ушундан улам бийлик өкүлдөрү менен массалык маалымат каражаттарынын 1995-жылы башталган соттошуулары азыр улам күчөп, улам бир башка формага ээ болуп баратат. Маалымат – бул коомдун кыймылдаткыч күчү. Маалымат алуу укугунун пайдубалы байыркы заманда эле түптөлүп, азыр жашоонун бирден бир зарылдыгы болуп калды. Маалыматы жок болсо адам өзүн ишенимсиз сезет, маалымат туура эмес берилсе мамлекеттик бийликтин өкүлдөрү туура эмес чечимдерге барат жана маалыматтын жетишсиздиги коомдо ар кандай имиштерди жаратат. Кай бир учурда Кыргызстандын президенти, өкмөтү жана мамлекеттик кызматкерлери жөнүндө имиштерди мына ушул маалыматтын жетишсиздиги жаратат. Кыргызстандын Конституциясы менен массалык маалымат каражаттарынын ишмердигине тиешелүү 7 мыйзам атуулдардын жана маалымат каражаттарынын маалымат менен камсыз болуусун шарттайт. Бирок, ал талаптарды мамлекеттик бийлик өкүлдөрү аткарган жери жок.
Маалымат ырасмий, ырасмий эмес, коллективдүү, жеке, ачык, жашыруун, оозеки жана жазуу түрүндө деп бөлүнөт. Маалымат каражаттары көбүнчө оозеки ырасмий маалыматты пайдаланышат. Маалымат булагы болгон тарап өзүнө керек болгон учурда журналисттерди издеп табышат. Ал эми журналистти кызыктырган, бул жерден баса белгилей кетишибиз керек, журналист өзүнүн кызыкчылыгы менен эмес, эң ириде коомду кызыктырган суроого жооп издейт, мына ошондой суроолорго көп убакта мамлекеттик кызматкерлер ар кандай шылтоолорду айтып жооп беришпейт. Так жооп алалбаган журналист кай бир учурда өз ой-туюмуна же оозеки айтылган, бирок, ырасмий эмес маалыматка таянышы мүмкүн. Мына ошондо чыныгы маалыматтын булагы болгон тарап журналистти сотко берип жатып калат. Демек, 1950-жылы кабыл алынган Европа конвенциясынын адамдардын маалымат алуу укугун талап кылган жобосун Кыргызстан так сактап жатат дегенден алыспыз.
Маалымат алуу укугуна келгенде, тилекке каршы, биз-журналисттер дагы өз укук, милдеттерибизди толук билип, анны пайдалана албайбыз. Буга биздин укуктук жактан сабатыбыздын жетишсиздиги себеп болууда. Демек, бул жагдай да журналисттердин тизгинин тартууга өбөлгө берүүчү бир жагдай.
Бурулкан Турдубек кызы: - Рахмат Бүбүкан. Кесиптешим Бүбүкан Досалиеванын оюн улай Жалалабаддагы кабарчыбыз Ырысбай Абдраимовдун аймактагы журналисттердин маалымат топтоо жана таратуу укуктарын териштирген материалын сунуштасамбы деп турам.
Ырысбай Абдраимов: - Ырахмат Бурулкан. Облуста зарыл учурда мамлекеттик уюмдардан маалымат алуу оңой эмес. Ѳкмѳттүк басылмалардын кызматкерлери болуп ѳткѳн окуя тууралуу борбордук маалымат каражаттарынан угуп-окушаарын облустук «Акыйкат» гезитинин кызматкери Гүлжан Асанова минтип белгиледи:
- Жаңы кабарларды борбордук маалымат каражаттарынан окуп, угуп, көрүп калабыз. Бул жерден маалымат алууда кыйынчылыкка кабылган учурлар көп болот.
Эгемендик жылдарында сындалганы үчүн облус боюнча абийир-арнамысын коргоо максатында сот уюмдарына тогуз арыз жолдонгон. Жалалабад шаардык соту Сузак райондук сотунун судьясын сындаган «Акыйкат» газетасы менен макала автору Молдосали Ибраимовду 207 миң сом айыпка жыгып, журналист 2 жылга эркинен ажыраганын мурдагы башкы редактор Бакыт Орунбеков эскерди:
- Авторду 2 жылга эркинен ажыратып, гезитке100 миң сом айып салуу биринчиден, гезиттин жабылышын шарттады. Экинчиден, адамдын басма сөз эркиндигине укугун басмырлады деп баалаганбыз.
Иш Жогорку соттун кароосу жана жергиликтүү бийликтин кийлигишүүсү менен жарашуу келишими аркылуу аяктаганга чейин автор бир ай абакта отурган.
Мындан тышкары, Сузак райондук соту «Дүбүрт» газетасынын ээси Жаныбек Момуновду Жогорку Кеңештин депутатына жалаа жапкандыгы жана бийлик ѳкүлүнүн ѳмүрүнѳ кол салууга аракети үчүн деп айыптап, 7 жылга эркинен ажыраткан. Ал эми КТРдин «Замана» студиясынын облустагы кабарчысы Самаган Орозалиев 9 жылга кесилип, кийин ден-соолугуна байланыштуу эркиндикке чыккан. Мындан башка Жалалабад шаардык соту «Фергана» газетасы менен адам укугун коргоочулардын «Право для всех» басылмасынан 200 миң сом ѳндүрүүнү каалаган Базаркоргон райондук үй-бүлѳлүк дарыгерлер борборунун деректири Тѳлѳгѳн Абдуллаевдин арнамысына тийген далилдердин жоктугуна байланыштуу, арызын четке какты.
Дагы бир орчундуу көйгөй - облустук гезиттерди акча жана почта тармагынан карыз ѳндүрүү маселеси кыйноодо. Почта башкармалыгы гезиттерге 750 миң сомдон ашык карызын тѳлѳй элек. Калемгерлердин маалымат алуу эркиндигин коргоо жана башка муктаждыктарын чечүү үчүн облустук бийлик кандай жардам кѳрсѳтүүдө? Жоопту губернатордун маалымат катчысы Орозалы Карасартовдон уксак:
- Маалымат алууда объективдүү, субъективдүү кыйынчылыктарга учурап жатышканы чындык. Түшүнбѳѳчүлүк менен маалымат каражаттары жѳнүндѳ мыйзам аткарылбай калып жатат. Ошондуктан облбийликтин буйругу менен шаар, райондордо маалымат берүүгѳ жооптуу адистери дайындоо кѳрсѳтмѳсүн бергени турабыз -
Сѳз кезеги кайра ѳзүңүздѳ Бурулкан:
Бурулкан Турдубек кызы: - Журналисттердин ишине жана ага карата саясатчылар арасындагы карама-каршы пикирлерге калктын ою кандай? Бул тууралуу кабарчыбыз Жазгүл Жамангулованын эл арасынан жыйнаган пикирлеринин топтомун сунуштайбыз.
Жазгүл Жамангулова: - Мен дароо эле элге сөз берейин.
- Мен – Гүлнара Үсөнбекова, кесибим - мугалим. Эгер журналист тарабынан берилип жаткан макала чындык болсо, чындыкты ачып берип жатса, анда айыпка тартуунун кажети жок. Ал эми жалган кабар болсо, анда айып тартыш керек, сөзсүз.
- Менин атым Айнура. Чындыкты айткан киши эмнеге жооп тартыш керек, мен түшүнбөйм. Негизинен журналистердин көбү чындыкты айтып, алар өздөрүнүн ишин кылып атышат.
- Атым – Кадыр Аманбаев, кесибим - юрист.
- Бүгүнкү күндө, Кыргызстандагы журналисттердин маалымат алуу эркиндиги камсыз болгонбу?
- Менимче, Кыргызстандагы журналисттердин маалымат алуу эркиндиги толук камсыз болгон эмес. Анткени, кайсы мекеменин жетекчиси болбосун, кызматкери же адамы болбосун,биринчи кезекте ойлонуп туруп, президенттин кызыкчылыгына доо кетпеген маалыматтарды берет.
- Азыр гезиттерди жаап салуу көп кездешип атат. Ошону менен бирге, айып төлөтүү, сотко берүү да көп, буларга сиз кандай карайсыз?
- Мамлекеттин, президенттин, өкмөттүн, депутаттардын айыбын ачып жазган гезиттерди бирөөнүн колу менен жаап коюп жатышат. Мурунку «Асаба» гезитин да жаап коюшту. Акырында ал «Агым» деп чыгып, өзүнүн түз жолунан тайып, президенттин кызыкчылыгын көбүрөөк жактаган гезит болуп баратат. «Моя – столица - новости» деген гезит бар эле, аны да жаап коюшту. Ал гезит азыр башка ат менен чыгып, Кыргызстандагы кемчиликтерди анча-мынча ачыгыраак жазып жатат.
- Абдымамбет Сариев, жазуучумун. Эгерде Кыргыз мамлекетинин көз карандысыздыгына, эркиндигине, түпкү улуттун кызыкчылыгына шек келтире турган материалдарды жазса, андай журналисттерди соттомок түгүл, атып салыш керек. Анткени, Кыргыз мамлекети баарынан бийик турат.
- Мен Эсеналиев Жаныбек. Журналисттерди айыпка тартуу бул мыйзам ченемдүү көрүнүш. Ошону менен бирге эле саясатка да байланышы бар. Себеби, айыпка тартылып жаткан журналистерди да угуп, көрүп жүрөбүз.
- Мен, Тажиева Кыял. Менин жеке оюмда бул саясий көрүнүш болуш керек.
- Бекбоев Амангелди, эгер журналисттер болгон чындыкты жазса, айыпка тартылбайт эле. Шамал болбосо бактын башы кыймылдабайт дегендей.
Журналисттерге карата эл ичинде пикирлер ушундай экен. Сөз өзүңүздө, Бурулкан.
Бурулкан Турдубек кызы: - Ал эми саясатчылар арасында президенттин «Кылмыш кодексине» өзгөртүү жана толуктоолорду киргизүү тууралуу сунушун саясат менен тикелей байланыштыргандар да бар. Маселен, кесиби журналист, азыр депутат Адахан Мадумаров, муну мамлекет башчынын шайлоо өнөктүктөрүнүн алдындагы саясий кадамы дейт. Депутат «бул мыйзам кабыл алынса, бийликке жакпаган ишмерлерди карасанатайлык менен каралоо башталат» десе, экинчи журналист-депутат Кабай Карабеков аны төгүндөйт:
- Бул туура эмес. Жазалоо, коомду үркүтүү максатын көздөсөк, анда бул туура. Биз башка максатты көздөп атпайбызбы. Биз коркунучтан тышкары жашагыбыз келип атпайбы. Бизде коркутуудан башка да ыкмалар бар да. Принцибинде биз административдик жазаны, каржылык төлөмдөрдү көтөрүп койсок болот. Бирок, сөз үчүн абака отургузат деген түпкүлүгүндө туура эмес.
Биз менен бул маселеге байланыштуу ой бөлүшкөн кесиптештердин ойлорун эске алсак, негизинен Кылмыш кодексинин аталган беренелери боюнча жоопко тартуу өтө сейрек жолугат. Алардын бири журналист Замира Сыдыкова болду. Ошондуктан, эксперттер чуулгандуу сот жараяндары негизинен журналисттердин айланасында болорун, бул журналисттердин эркин иштөө мүмкүнчүлүгүн чектээрин айтып жүрүшөт.
«Журналист» коомдук бирикмесинин төрагасы Кубан Мамбеталиевдин оюна караганда, президенттин айыппул төлөөгө байланышкан сунушу журналисттердин ишиндеги ыксыз тоскоолдуктарга чек коет эле. Бирок, Мамбеталиевдин пикири боюнча бир жагдай эске алынбай калган:
- Жанагы «жыйым» деген жеке эле «Кылмыш кодексине» тиешелүү эмес. «Граждандык кодекстин» да кызматтык беделди, абийир арнамысты коргоо деген 18-беренеси бар. Бул көрсөтүлбөй калыптыр. Юристтер чала иштешкенби, билбейм. Ушуну көрсөтүш керек эле. Себеби, айыптар журналисттерге көбүнчө «Граждандык кодекс» боюнча салынууда.
Ал эми президенттин Жогорку Кеңештин Мыйзам чыгаруу жыйынындагы өкүлү Чолпонкул Арабаев президент «Кылмыш кодекси» менен «Мамлекеттик жыйымдар жөнүндө» мыйзамга гана өз сунушун билдиргенин айтты.
Президент Кылмыш кодексинин 127-жана 128-беренелеринен жалаага жана шылдыңдоого байланышкан жоболорду алып салууну каалайт. Президент экинчи долбоорунда «Мамлекеттик жыйымдар жөнүндө» мыйзамга түзөтүү киргизүүнү сунуштаган. Ага ылайык абийир, арнамысын коргогусу келген тарап сотко 1 минималдык айлык эсебинде акы төлөйт, кокус ал айып өндүргүсү келсе, талап кылган айыптын 5% төлөшү керек. Мамлекет башчысы парламентке мындай долбоорду жакында түзүлгөн Медиакеңештин сунушуна ылайык жөнөтүп отурат. Бирок, акыркы 4-5 жылда үчүнчү ирет сунушталып жаткан бул долбоорлорду парламент колдоп берери азырынча күмөн. Анткени, биздин жүргүзгөн сурамжылоолорго караганда, депутаттар арасында жалааны тизгиндөөчү мыйзам жобосу керек деп санагандар арбын. Алардын бири - депутат Кубатбек Байболов.
- Кубатбек мырза, Президенттин демилгеси эмне үчүн сизди канааттандырбай жатат?
- Жалаа деген феномен бар да. Өзгөчө бийлик чөйрөсүндө, бийлик талашта ушул жол менен атаандаштарды алып салуу ыкмасы колдонулушу ыктымал. Демек, ушундай феномен болгондон кийин, мыйзамда дагы ушуну тескеген берене болушу керек да. Анан, эгерде биз бири-бирин жамандоо деген дээрлик жок деп, аны алып салалы. Анда эртең эле ошол ыкмалар менен президенттин өзүнө чабуул жасалат. Анан журналистти камабай, граждандык жол менен чечилсин деп атабыз, андай болсо, азыр байлар көп, эртең шайлоо болот деген күнү өкүртө мазактап, «болуп көрбөгөндөй кылмыш жасады» деп калпты жазып туруп, сураган акчасын берип, анны алдыңа таштап коюп, баса берсе эмне болот?!
- Маселенин сиз айткан өңүтүнө президенттин көзү жеткен жок дейсизби?
-Силерге окшогон журналисттер, башка коомчулук тарабынан талаптар коюлуп атпайбы. Мүмкүн ошол себептен киргизилип аткандыр… Бирок, бул сөзсүз эле камалсын деген сөз эмес. Профилактика иретинде сакталып калсын деген сөз. Жалпы коомдук проблема катары көбүртүп-жабыртып атпайсыңарбы. Чынында андай проблема жок. 13 жылдан бери бир гана Замира Сыдыкова соттолуптур. Башка эч ким соттолгон жок да. Чындыгында ушул ыкманы пайдаланып туруп адамдар бири-бирин саясий чөйрөдөн жок кылбасын деген гана далалат. Маселен, эртең шайлоо болот деген күнү ушундай жол менен ылайга тепсеп салса, кайра актанууга мүмкүнчүлүгү калбай калып атпайбы.
- Маегиңиз үчүн ырахмат.
Бурулкан Турдубек кызы: - Депутат Кубатбек Байболовдун ою боюнча, журналисттердин укугун Кылмыш кодексинен тийиштүү жобону негизсиз алып салуу аркылуу эмес, маалымат алуу эркиндигин камсыздоо аркылуу коргоо керек. «Мындай эркиндик журналисттерде жок», дейт Байболов. Мындай пикир канчалык жөндүү? Өлкөдө маалымат алуу мүмкүнчүлүгү кандай? Кесиптешим Бүбүкан Досалиева журналист катары иликтөө жүргүзгөн эле.
Бүбүкан Досалиева:- Рахмат, Бурулкан, албетте, коңшу мамлекеттерге салыштырмалуу бизде маалымат алуу эркиндиги бар. Бирок, атуулдардын жана массалык маалымат каражаттарынын маалымат алуу укугу жана анын түздөн-түз аткарыла турган нормалары жөнүндө, тилекке каршы журналисттер да, маалымат булагы боло турган субъекттер да жакшы биле беришпейт. Ушундан улам бийлик өкүлдөрү менен массалык маалымат каражаттарынын 1995-жылы башталган соттошуулары азыр улам күчөп, улам бир башка формага ээ болуп баратат. Маалымат – бул коомдун кыймылдаткыч күчү. Маалымат алуу укугунун пайдубалы байыркы заманда эле түптөлүп, азыр жашоонун бирден бир зарылдыгы болуп калды. Маалыматы жок болсо адам өзүн ишенимсиз сезет, маалымат туура эмес берилсе мамлекеттик бийликтин өкүлдөрү туура эмес чечимдерге барат жана маалыматтын жетишсиздиги коомдо ар кандай имиштерди жаратат. Кай бир учурда Кыргызстандын президенти, өкмөтү жана мамлекеттик кызматкерлери жөнүндө имиштерди мына ушул маалыматтын жетишсиздиги жаратат. Кыргызстандын Конституциясы менен массалык маалымат каражаттарынын ишмердигине тиешелүү 7 мыйзам атуулдардын жана маалымат каражаттарынын маалымат менен камсыз болуусун шарттайт. Бирок, ал талаптарды мамлекеттик бийлик өкүлдөрү аткарган жери жок.
Маалымат ырасмий, ырасмий эмес, коллективдүү, жеке, ачык, жашыруун, оозеки жана жазуу түрүндө деп бөлүнөт. Маалымат каражаттары көбүнчө оозеки ырасмий маалыматты пайдаланышат. Маалымат булагы болгон тарап өзүнө керек болгон учурда журналисттерди издеп табышат. Ал эми журналистти кызыктырган, бул жерден баса белгилей кетишибиз керек, журналист өзүнүн кызыкчылыгы менен эмес, эң ириде коомду кызыктырган суроого жооп издейт, мына ошондой суроолорго көп убакта мамлекеттик кызматкерлер ар кандай шылтоолорду айтып жооп беришпейт. Так жооп алалбаган журналист кай бир учурда өз ой-туюмуна же оозеки айтылган, бирок, ырасмий эмес маалыматка таянышы мүмкүн. Мына ошондо чыныгы маалыматтын булагы болгон тарап журналистти сотко берип жатып калат. Демек, 1950-жылы кабыл алынган Европа конвенциясынын адамдардын маалымат алуу укугун талап кылган жобосун Кыргызстан так сактап жатат дегенден алыспыз.
Маалымат алуу укугуна келгенде, тилекке каршы, биз-журналисттер дагы өз укук, милдеттерибизди толук билип, анны пайдалана албайбыз. Буга биздин укуктук жактан сабатыбыздын жетишсиздиги себеп болууда. Демек, бул жагдай да журналисттердин тизгинин тартууга өбөлгө берүүчү бир жагдай.
Бурулкан Турдубек кызы: - Рахмат Бүбүкан. Кесиптешим Бүбүкан Досалиеванын оюн улай Жалалабаддагы кабарчыбыз Ырысбай Абдраимовдун аймактагы журналисттердин маалымат топтоо жана таратуу укуктарын териштирген материалын сунуштасамбы деп турам.
Ырысбай Абдраимов: - Ырахмат Бурулкан. Облуста зарыл учурда мамлекеттик уюмдардан маалымат алуу оңой эмес. Ѳкмѳттүк басылмалардын кызматкерлери болуп ѳткѳн окуя тууралуу борбордук маалымат каражаттарынан угуп-окушаарын облустук «Акыйкат» гезитинин кызматкери Гүлжан Асанова минтип белгиледи:
- Жаңы кабарларды борбордук маалымат каражаттарынан окуп, угуп, көрүп калабыз. Бул жерден маалымат алууда кыйынчылыкка кабылган учурлар көп болот.
Эгемендик жылдарында сындалганы үчүн облус боюнча абийир-арнамысын коргоо максатында сот уюмдарына тогуз арыз жолдонгон. Жалалабад шаардык соту Сузак райондук сотунун судьясын сындаган «Акыйкат» газетасы менен макала автору Молдосали Ибраимовду 207 миң сом айыпка жыгып, журналист 2 жылга эркинен ажыраганын мурдагы башкы редактор Бакыт Орунбеков эскерди:
- Авторду 2 жылга эркинен ажыратып, гезитке100 миң сом айып салуу биринчиден, гезиттин жабылышын шарттады. Экинчиден, адамдын басма сөз эркиндигине укугун басмырлады деп баалаганбыз.
Иш Жогорку соттун кароосу жана жергиликтүү бийликтин кийлигишүүсү менен жарашуу келишими аркылуу аяктаганга чейин автор бир ай абакта отурган.
Мындан тышкары, Сузак райондук соту «Дүбүрт» газетасынын ээси Жаныбек Момуновду Жогорку Кеңештин депутатына жалаа жапкандыгы жана бийлик ѳкүлүнүн ѳмүрүнѳ кол салууга аракети үчүн деп айыптап, 7 жылга эркинен ажыраткан. Ал эми КТРдин «Замана» студиясынын облустагы кабарчысы Самаган Орозалиев 9 жылга кесилип, кийин ден-соолугуна байланыштуу эркиндикке чыккан. Мындан башка Жалалабад шаардык соту «Фергана» газетасы менен адам укугун коргоочулардын «Право для всех» басылмасынан 200 миң сом ѳндүрүүнү каалаган Базаркоргон райондук үй-бүлѳлүк дарыгерлер борборунун деректири Тѳлѳгѳн Абдуллаевдин арнамысына тийген далилдердин жоктугуна байланыштуу, арызын четке какты.
Дагы бир орчундуу көйгөй - облустук гезиттерди акча жана почта тармагынан карыз ѳндүрүү маселеси кыйноодо. Почта башкармалыгы гезиттерге 750 миң сомдон ашык карызын тѳлѳй элек. Калемгерлердин маалымат алуу эркиндигин коргоо жана башка муктаждыктарын чечүү үчүн облустук бийлик кандай жардам кѳрсѳтүүдө? Жоопту губернатордун маалымат катчысы Орозалы Карасартовдон уксак:
- Маалымат алууда объективдүү, субъективдүү кыйынчылыктарга учурап жатышканы чындык. Түшүнбѳѳчүлүк менен маалымат каражаттары жѳнүндѳ мыйзам аткарылбай калып жатат. Ошондуктан облбийликтин буйругу менен шаар, райондордо маалымат берүүгѳ жооптуу адистери дайындоо кѳрсѳтмѳсүн бергени турабыз -
Сѳз кезеги кайра ѳзүңүздѳ Бурулкан:
Бурулкан Турдубек кызы: - Журналисттердин ишине жана ага карата саясатчылар арасындагы карама-каршы пикирлерге калктын ою кандай? Бул тууралуу кабарчыбыз Жазгүл Жамангулованын эл арасынан жыйнаган пикирлеринин топтомун сунуштайбыз.
Жазгүл Жамангулова: - Мен дароо эле элге сөз берейин.
- Мен – Гүлнара Үсөнбекова, кесибим - мугалим. Эгер журналист тарабынан берилип жаткан макала чындык болсо, чындыкты ачып берип жатса, анда айыпка тартуунун кажети жок. Ал эми жалган кабар болсо, анда айып тартыш керек, сөзсүз.
- Менин атым Айнура. Чындыкты айткан киши эмнеге жооп тартыш керек, мен түшүнбөйм. Негизинен журналистердин көбү чындыкты айтып, алар өздөрүнүн ишин кылып атышат.
- Атым – Кадыр Аманбаев, кесибим - юрист.
- Бүгүнкү күндө, Кыргызстандагы журналисттердин маалымат алуу эркиндиги камсыз болгонбу?
- Менимче, Кыргызстандагы журналисттердин маалымат алуу эркиндиги толук камсыз болгон эмес. Анткени, кайсы мекеменин жетекчиси болбосун, кызматкери же адамы болбосун,биринчи кезекте ойлонуп туруп, президенттин кызыкчылыгына доо кетпеген маалыматтарды берет.
- Азыр гезиттерди жаап салуу көп кездешип атат. Ошону менен бирге, айып төлөтүү, сотко берүү да көп, буларга сиз кандай карайсыз?
- Мамлекеттин, президенттин, өкмөттүн, депутаттардын айыбын ачып жазган гезиттерди бирөөнүн колу менен жаап коюп жатышат. Мурунку «Асаба» гезитин да жаап коюшту. Акырында ал «Агым» деп чыгып, өзүнүн түз жолунан тайып, президенттин кызыкчылыгын көбүрөөк жактаган гезит болуп баратат. «Моя – столица - новости» деген гезит бар эле, аны да жаап коюшту. Ал гезит азыр башка ат менен чыгып, Кыргызстандагы кемчиликтерди анча-мынча ачыгыраак жазып жатат.
- Абдымамбет Сариев, жазуучумун. Эгерде Кыргыз мамлекетинин көз карандысыздыгына, эркиндигине, түпкү улуттун кызыкчылыгына шек келтире турган материалдарды жазса, андай журналисттерди соттомок түгүл, атып салыш керек. Анткени, Кыргыз мамлекети баарынан бийик турат.
- Мен Эсеналиев Жаныбек. Журналисттерди айыпка тартуу бул мыйзам ченемдүү көрүнүш. Ошону менен бирге эле саясатка да байланышы бар. Себеби, айыпка тартылып жаткан журналистерди да угуп, көрүп жүрөбүз.
- Мен, Тажиева Кыял. Менин жеке оюмда бул саясий көрүнүш болуш керек.
- Бекбоев Амангелди, эгер журналисттер болгон чындыкты жазса, айыпка тартылбайт эле. Шамал болбосо бактын башы кыймылдабайт дегендей.
Журналисттерге карата эл ичинде пикирлер ушундай экен. Сөз өзүңүздө, Бурулкан.
Бурулкан Турдубек кызы: - Ал эми саясатчылар арасында президенттин «Кылмыш кодексине» өзгөртүү жана толуктоолорду киргизүү тууралуу сунушун саясат менен тикелей байланыштыргандар да бар. Маселен, кесиби журналист, азыр депутат Адахан Мадумаров, муну мамлекет башчынын шайлоо өнөктүктөрүнүн алдындагы саясий кадамы дейт. Депутат «бул мыйзам кабыл алынса, бийликке жакпаган ишмерлерди карасанатайлык менен каралоо башталат» десе, экинчи журналист-депутат Кабай Карабеков аны төгүндөйт:
- Бул туура эмес. Жазалоо, коомду үркүтүү максатын көздөсөк, анда бул туура. Биз башка максатты көздөп атпайбызбы. Биз коркунучтан тышкары жашагыбыз келип атпайбы. Бизде коркутуудан башка да ыкмалар бар да. Принцибинде биз административдик жазаны, каржылык төлөмдөрдү көтөрүп койсок болот. Бирок, сөз үчүн абака отургузат деген түпкүлүгүндө туура эмес.
Биз менен бул маселеге байланыштуу ой бөлүшкөн кесиптештердин ойлорун эске алсак, негизинен Кылмыш кодексинин аталган беренелери боюнча жоопко тартуу өтө сейрек жолугат. Алардын бири журналист Замира Сыдыкова болду. Ошондуктан, эксперттер чуулгандуу сот жараяндары негизинен журналисттердин айланасында болорун, бул журналисттердин эркин иштөө мүмкүнчүлүгүн чектээрин айтып жүрүшөт.
«Журналист» коомдук бирикмесинин төрагасы Кубан Мамбеталиевдин оюна караганда, президенттин айыппул төлөөгө байланышкан сунушу журналисттердин ишиндеги ыксыз тоскоолдуктарга чек коет эле. Бирок, Мамбеталиевдин пикири боюнча бир жагдай эске алынбай калган:
- Жанагы «жыйым» деген жеке эле «Кылмыш кодексине» тиешелүү эмес. «Граждандык кодекстин» да кызматтык беделди, абийир арнамысты коргоо деген 18-беренеси бар. Бул көрсөтүлбөй калыптыр. Юристтер чала иштешкенби, билбейм. Ушуну көрсөтүш керек эле. Себеби, айыптар журналисттерге көбүнчө «Граждандык кодекс» боюнча салынууда.
Ал эми президенттин Жогорку Кеңештин Мыйзам чыгаруу жыйынындагы өкүлү Чолпонкул Арабаев президент «Кылмыш кодекси» менен «Мамлекеттик жыйымдар жөнүндө» мыйзамга гана өз сунушун билдиргенин айтты.
