Эл аралык уюмдар менен дүйнөлүк кадыр-барктуу чөйрөлөрдө Аскар Акаевдин келерки шайлоого барбоо жөнүндөгү айтылган сөздөрү бүгүн анын кескин саясий чечими катары баалана элек. Бул кырдаал ошол эле учурда алчы таасын жеген Батыш саясатчылары тарабынан да бир жактуу бааланбай келет.
Бирок, акыркы учурдагы саясий окуялардын түрмөгү Акаевдин айтылган кебинин, билдирген чечиминин канчалык реалдуу экендигине кескин жооп айтырбай келет. Эгерде кыргыз президенти чет өлкөлөрдөгү саясий Билдирүүлөрүн четке кагып, келерки жаңы президенттик мөөнөткө баруу тууралуу аракет көрө баштаса, демократиялык Кыргызстанга карата Батыш өлкөлөрүнүн ээлеген позициясы кандай тейде бааланат? Президент конституцияны сыйлоого барабы же өз бийлигин дагы бир мөөнөткө узартууга баш урабы? Бул жагдайга карата өз оюн экс-министр Роза Отунбаева мындай таризде сыпаттайт.
- Эларалык Европа өнүктүрүү банкынын биринчи уставынын биринчи параграфында мындай берене бар. Бул банкка мүчөлүккө демократияны өнүктүрүп жаткан мамлекеттер гана кабыл алынат деген. Кыргызстан Эларалык уюмдар алдында абдан көп өзүнө милдеттеме алган. Анда ошолордун баары бузулат.
Айрым саясатчылар эгерде президент Акаев келерки мөөнөткө баруу чечимин кабыл алса, демократиядан автортаризмге, бир адамдын чексиз бийлигине жол ачылат деп эсептешет. Андай кадам өлкөнүн демократиялык түзүмүнө көлөкө түшүргөн факт катары бааланат деген ой тутумдагылар да жок эмес. Эгерде , Баш мыйзам өлкө башчысы тарабынан бузула турган болсо, Кыргызстанды демократиялык өлкө деп атоого болобу? Президент Акаевдин бул кадамы эл аралык уюмдар тарбынан, Батыш саясатчылары тарабынан кандай кабыл алынат?.. Бул суроого өлкөнүн мурдагы мамлекеттик катчысы Ишенбай Абдуразаков мындай таризде жооп берди:
- Бул дүйнөлүк коом деген да ар кандай да. Европада азиялык жүрүш-туруш, азиялык психология деген бир түшүнүк бар да. Ал Европада тескери түшүнүк катары калыптанып калган. Ошол психологияга көнүп калган адамдарды эмне дейбиз? Айла жок да. Алар ушундай адамдар болот. Эч деле таңкала турган жыйынтык болбойт.
Массалык маалымат каражаттары акыркы учурда президенттин келерки мөөнөткө барарын каңкуулап келет. Ал эми кыргыз бийлигинин Президенттин жаңы мөөнөтү жагдайында ар кандай идеологиялык “боектогу” аракеттери, ал гана эмес, “ХХI кылымга Аскар Акаев менен! “ , “Чуркап бараткан күлүктүн жолун кыя басуу жарабайт” сыяктуу ураандары менен “Болочокто ким президент болот? Ал демократияны жандандырабы же анын көрүн казабы?”, “Эл билген адам баалуу” сыяктуу сөздөрдүн ар кайсы деңгээлде байма-бай айтылышы, ал ириде бийликте калуунун аракети катары бааланат деп ырастайт кээ бир байкоочулар. Акаев өз реформасын аягына жеткириши керек деген ойду тутунгандар да бар. Бул ойду Эларалык Тоо дирекциясынын директору Бакыт Бакчиев мындай негиздейт:
- Аскар Акаевич баштаган реформасын бүтүрүш керек. Бул сөз көп эле «банальный» сөз болуп кетти. Бирок, чын эле дагы бир мөөнөткө иштеп берсе жакшы эле болот го.
Мына ушундай ойду Чүй университетинин ректору, профессор Султан Мамбеткалиев да карманат:
- Менин өзүмүн түшүнүгүмдө Акаевдин деңгээлиндегидей, аны төмөн түшүрбөй алып кете турган ишенген адамым жок. Азырынча…
Айрым байкоочулар Аскар Акаев эл аралык коомчулук алдында бир гана эмес бир нече жолу берген убадасына туруп, президенттик шайлоого катышуудан баш тартып, шайлоолордун адилет өтүшүнө ар тараптан шарт түзүп бере алса, анда Борбор Азиядагы демокарт президент катары тарыхта калмак дешет.
Бирок, акыркы учурдагы саясий окуялардын түрмөгү Акаевдин айтылган кебинин, билдирген чечиминин канчалык реалдуу экендигине кескин жооп айтырбай келет. Эгерде кыргыз президенти чет өлкөлөрдөгү саясий Билдирүүлөрүн четке кагып, келерки жаңы президенттик мөөнөткө баруу тууралуу аракет көрө баштаса, демократиялык Кыргызстанга карата Батыш өлкөлөрүнүн ээлеген позициясы кандай тейде бааланат? Президент конституцияны сыйлоого барабы же өз бийлигин дагы бир мөөнөткө узартууга баш урабы? Бул жагдайга карата өз оюн экс-министр Роза Отунбаева мындай таризде сыпаттайт.
- Эларалык Европа өнүктүрүү банкынын биринчи уставынын биринчи параграфында мындай берене бар. Бул банкка мүчөлүккө демократияны өнүктүрүп жаткан мамлекеттер гана кабыл алынат деген. Кыргызстан Эларалык уюмдар алдында абдан көп өзүнө милдеттеме алган. Анда ошолордун баары бузулат.
Айрым саясатчылар эгерде президент Акаев келерки мөөнөткө баруу чечимин кабыл алса, демократиядан автортаризмге, бир адамдын чексиз бийлигине жол ачылат деп эсептешет. Андай кадам өлкөнүн демократиялык түзүмүнө көлөкө түшүргөн факт катары бааланат деген ой тутумдагылар да жок эмес. Эгерде , Баш мыйзам өлкө башчысы тарабынан бузула турган болсо, Кыргызстанды демократиялык өлкө деп атоого болобу? Президент Акаевдин бул кадамы эл аралык уюмдар тарбынан, Батыш саясатчылары тарабынан кандай кабыл алынат?.. Бул суроого өлкөнүн мурдагы мамлекеттик катчысы Ишенбай Абдуразаков мындай таризде жооп берди:
- Бул дүйнөлүк коом деген да ар кандай да. Европада азиялык жүрүш-туруш, азиялык психология деген бир түшүнүк бар да. Ал Европада тескери түшүнүк катары калыптанып калган. Ошол психологияга көнүп калган адамдарды эмне дейбиз? Айла жок да. Алар ушундай адамдар болот. Эч деле таңкала турган жыйынтык болбойт.
Массалык маалымат каражаттары акыркы учурда президенттин келерки мөөнөткө барарын каңкуулап келет. Ал эми кыргыз бийлигинин Президенттин жаңы мөөнөтү жагдайында ар кандай идеологиялык “боектогу” аракеттери, ал гана эмес, “ХХI кылымга Аскар Акаев менен! “ , “Чуркап бараткан күлүктүн жолун кыя басуу жарабайт” сыяктуу ураандары менен “Болочокто ким президент болот? Ал демократияны жандандырабы же анын көрүн казабы?”, “Эл билген адам баалуу” сыяктуу сөздөрдүн ар кайсы деңгээлде байма-бай айтылышы, ал ириде бийликте калуунун аракети катары бааланат деп ырастайт кээ бир байкоочулар. Акаев өз реформасын аягына жеткириши керек деген ойду тутунгандар да бар. Бул ойду Эларалык Тоо дирекциясынын директору Бакыт Бакчиев мындай негиздейт:
- Аскар Акаевич баштаган реформасын бүтүрүш керек. Бул сөз көп эле «банальный» сөз болуп кетти. Бирок, чын эле дагы бир мөөнөткө иштеп берсе жакшы эле болот го.
Мына ушундай ойду Чүй университетинин ректору, профессор Султан Мамбеткалиев да карманат:
- Менин өзүмүн түшүнүгүмдө Акаевдин деңгээлиндегидей, аны төмөн түшүрбөй алып кете турган ишенген адамым жок. Азырынча…
Айрым байкоочулар Аскар Акаев эл аралык коомчулук алдында бир гана эмес бир нече жолу берген убадасына туруп, президенттик шайлоого катышуудан баш тартып, шайлоолордун адилет өтүшүнө ар тараптан шарт түзүп бере алса, анда Борбор Азиядагы демокарт президент катары тарыхта калмак дешет.
