Линктер

ЧУКУЛ КАБАР!
29-Март, 2024-жыл, жума, Бишкек убактысы 16:35

БУУ ЭЛ АРАЛЫК КУРАЛ-ЖАРАКТЫ КӨЗӨМӨЛДӨӨЧҮЛӨРДҮН ИРАК МЕНЕН КЫЗМАТТАШУУСУНА КАНДАЙ БАА БЕРЕТ?


Амирбек Азам уулу, Прага шаары Бириккен Улуттар Уюмунун каруу жарак инспекциясы дүйшөмбү күнү Улуттар уюмунун Коопсуздук кеңешинде Ирактын куралсыздануусу боюнча жүрүп жаткан текшерүүнүн алгачкы жыйынтыгы боюнча билдирүү жасайт. Инспекциянын доклады Иракка каршы күч колдонгондон мурда текшерүүгө дагы канча убакыт берүү керек деген суроого жооп бериши керек.

Бириккен Улуттар Уюмунун каруу жарак инспекциясынын жетекчилери Ханс Бликс жана Мохамед эл-Барадейи дүйшөмбү күнү Ирактын массалык кыргын салчу куралдарын издөөнүн алгачкы жыйынтыгы боюнча Коопсуздук кеңешинде билдирүү жасашат.

Докладды угуу Бишкек убактысы боюнча кечки саат сегиз жарымда башталат деп мерчемделген жана эл аралык коомчулуктун ага болгон кызыгуусу улам күчөөдө. Себеби, бул доклад “Ирак кыргын салчу куралдарын жок кылдыбы? Эгер Ирак тез куралсызданбаса, АКШ жана Британия бир жактуу согуш ачабы? Же көп улуттуу күчтөр катышкан операция жүргүзүлөбү?” деген талаштуу суроолорду чечкенге жол ачат деп күтүлүүдө.

Ханс Блик мурда жасаган билдирүүлөргө караганда, ал Ирак бийликтерине карата БУУнун Коопсуздук кеңеши талап кылгандай деңгээлде аскерий эксперттер менен кызматташпады; өзүнүн каруу жарак программасы боюнча маалыматтарды толук ачып бербеди; инпекцияга чалгынчы учактарды пайдаланууга уруксат берилбеди; курал жарак программасына тиешеси бар илимпоздорду өкмөт өкүлдөрүсүз сурап-баарлашканга мүмкүндүк жок деп доомат коюшу мүмкүн.
Өткөн аптада Х.Бликс мындай деп билдирген:

- Силер “Ирактыктар өз ыктыяры менен кызматташуудабы?” деп сурасаңар, “Жок, алар бул деңгээлге али жетише элек” деп айтаар элем. Мен ушундай ойлойм.

Инспекторлор азырынча 30 миңге жакын химиялык жана биологиялык дүрмөттү ташуучу шайманды Ирак эмне кылганын аныктай элек. Ирак да БУУга мурда жөнөтүлгөн 12 миң барак билдирүүсүндө шайман-жабдуулар жөнүндө эч кандай маалымат бербеген.

Коопсуздук кеңешинде Ирактын өзөктүк куралдарын жок кылуусу жөнүндөгү докладды БУУнун атомдук энергия боюнча агенттигинин директору Мохамед эл-Барадейи жасайт. Ал жекшемби күнү Нью-Йоркко учуп келгенден кийин жасаган билдирүүсүндө, бүтүм чыгарганга шашпастан, эксперттердин жайма-жай иштөөсүнө мүмкүндүк түзүү зарыл деген пикирин айткан:

- Өзөктүк тармакты алсак, бизде оң жылыштар бар деп ойлоймун. Жана мен айткандай, биз бир жыйынтык жасагандан мурда, инспекторлордун жай баракат иштөөсүнө мүмкүндүк берсек.

М. Эл-Барадейинин бул пикирин Х. Бликс да колдойт.
Ал эми талдоочулардын айтышынча, инспекцияга кошумча убакыт берилсе, Иракты тынчтык жолу менен куралсыздандыруу боюнча талаш ого бетер курчуп, эл аралык жааташуу күчөшү ыктымал деп кооптонушат талдоочулар.
АКШ, Британия, Австралия жана бир катар Европа өлкөлөрү Ирак өкмөтүнү инспекторлордун ишине бут тосууда дешип, текшерүүнү улантууга каршы.
Британиянын премьер-министри Тони Блэрдин айтышынча:

- Чалгындоо маалыматтары көрсөткөндөй, Саддам массалык кыргын салчу куралдарды өнүктүрүүсүн улантып, кош максатта колдонулуучу жабдууларды химиялык жана биологиялык куралдарды жасоо үчүн пайдаланууда... Ал жабдуу-шаймандарды өлкөнүн түрдүү бөлүктөрүнө бекитип коюп, Улуттар уюмунун инспекторлорун бекимбечек ойноого аргасыз кылууда.

АКШнын президенти Жорж Буш да бир нече күн илгери Иракты эл аралык коомчулуктун көңүлүнү инспекцияга эмес, инспекторлорго бурдурмак болууда деп күнөөлөгөн.
Ошон үчүн, АКШ менен Британия Перс булуңуна күч топтоп, Ирак тез куралсызданбаса, чабуул коебуз дешип айбат көрсөтүүдө.

Бирок, Германия, Франция, Россия жана башка көптөгөн Европа мамлекеттери менен араб дүйнөсү БУУнун уруксаты болбой Иракка каршы согуш ачууга карамандай каршы.

Талдоочулар болжогондой, Х. Бликс менен М. эл-Барадейи дүйшөмбү күнү Коопсуздук кеңешинде Ирактагы инспекциянын жүрүшү боюнча жасоочу доклад, бир жакта АКШ жана Британия, экинчи жакта, континенталдык Европанын таасирлүү өлкөлөрү турган талашта, кимдин таразасы оор экенин көрсөтүп, аларды жаңы саясый айла-амалга түртөт сыяктанат.

XS
SM
MD
LG