Жыйын «Борбордук Азияны өнүктүрүү программаларын байкоо жана баалоо» деген ат менен өттү. Казакстандын, Кыргызстандын, Тажикстандын, Түркмөнстандын жана Өзбекстандын бейөкмөт уюмдарынын жүзгө жакын өкүлдөрү жарандык коомдун өнүгүш жолунда кандай жетишкендиктер жана кемчиликтер болуп жатканы тууралуу пикир алмашышты.
Борбордук Азия аймагында бул багытта аткарылып жаткан иштер жөнүндө бейөкмөт уюмдарды колдоого алып келаткан Улуу Британиянын INTRAC уюмунун Борбордук Азиядагы программаларынын менеджери Чарлз Бакстон мындан ары да мамлекеттик секторду колдоого алуу уланарын айтты:
- Жыйындын катышуучуларынын топторго бөлүнүп, тармактар боюнча талкуу жүргүзүп иштегенине ыраазыбыз. Эл аралык уюм катары, менимче, биздин милдет мындай пикир алмашууларды колдоо болуп эсептелет. Ошондуктан биз баштаган ишибизди мындан ары да улантабыз.
Жыйындын жүрүшүндө бейөкмөт уюмдардын өнүгүшү жана жарандык коомдун мамлекеттеги ролу боюнча абал Борбордук Азия мамлекеттеринде бир кылка эместиги дайын болду. Кыргызстандын жарандык коом сектору алдыга кеткендиги, ал эми Түркмөнстанда бейөкмөт уюмдардын абалы өтө оор экендиги белгиленди. Бул өлкөнүн өкүлү Наталья Шабунцтун адам укугунун Түркмөнстанда кантип кордолуп жатканы тууралуу сөздөрүн жыйындын катышуучулары муюп угушту.
- Түркмөнстанда адам укугу бузулбайт, анткени адам укугу деген түшүнүк бизде дегеле жок. Абал болсо күндөн-күнгө оорлоп баратат. Бир эле мисал. Бул жыйынга катышуучулардын төртөө бийликтен уруксат болбой, Бишкекке келе алышкан жок. 1998-жылы Адам укугун коргоо боюнча институтут түзүлүп, жакшы иштерди баштаган. Бирок, ал президенттин көзөмөлүнө өткөндөн кийин жарандардын арызын карабай калган. Түркмөнстандагы Бириккен Улуттар Уюмунун өкүлчүлүгү да адам укугун коргоо деген сөздү уккусу келбейт, - деди Наталья Шабунц.
Айтмакчы, жыйынга мамлекеттик органдардын өкүлдөрү да чакырылган. Алсак, Өзбекстандын Адам укугу боюнча улуттук борбору мамлекеттик уюм болуп саналат. Анын атынан жыйында сүйлөгөн Алия Юнусова Өзбекстанда адам укугун коргоо боюнча мамлекет тарабынан бир катар иштер жасалып жатканына токтолду.
- Биздин борбор 1996-жылы түзүлгөн. Биз адам укугу боюнча көп тармактуу иш жүргүзөбүз. Адам укугу боюнча байкоолорубуздун негизинде отчет даярдайбыз. Анда Өзбекстан адам укугун коргоо жаатында кол койгон эл аралык конвенциялардын кандай аткарылып жатканын көрсөтөбүз. Ал отчеттордун негизинде Бириккен Улуттар Уюмунда Өзбекстан тууралуу пикир калыптанат жана анын негизинде мыйзамдарга өзгөртүүлөр кирет, - деди Өзбекстандын Адам укугу боюнча улуттук борборунун өкүлү Алия Юнусова.
Анын айтымында, Өзбекстанда 1995-жылы киргизилген Омбудсман институту жана президентке караштуу Стратегиялык изилдөө институту да адам укугун коргоо боюнча иштерди жүргүзүп келатат.
«Жарандык коом коррупцияга каршы» бейөкмөт уюмунун лидери Төлөкан Исмаилова Кыргызстандын бейөкмөт уюмдары референдумдарга, шайлоолорго көзөмөлдү күчөтүү аркылуу коррупцияга каршы күрөшүп келатканын белгиледи:
- Биздин коомдун өнүгүп-өспөй жатканынын себеби - коррупцияда. Буга байланыштуу биз коррупцияга каршы күрөшүүнүн жолдорун издей баштадык. Ал үчүн мыйзамдарды өзгөртүү демилгеси менен чыктык. Мисалы, шайлоолордо жана референдумдарда байкоочу катары жарандык коомдун өкүлдөрүнүн да катышуусун камсыз кылуучу жобону Шайлоо кодексине киргизүүнү сунуштаганбыз. Бирок демократиянын өнүгүшүнө салым кошо турган мындай беренени Борбордук шайлоо комиссиясы колдогон жок.
Борбордук Азия аймагында бул багытта аткарылып жаткан иштер жөнүндө бейөкмөт уюмдарды колдоого алып келаткан Улуу Британиянын INTRAC уюмунун Борбордук Азиядагы программаларынын менеджери Чарлз Бакстон мындан ары да мамлекеттик секторду колдоого алуу уланарын айтты:
- Жыйындын катышуучуларынын топторго бөлүнүп, тармактар боюнча талкуу жүргүзүп иштегенине ыраазыбыз. Эл аралык уюм катары, менимче, биздин милдет мындай пикир алмашууларды колдоо болуп эсептелет. Ошондуктан биз баштаган ишибизди мындан ары да улантабыз.
Жыйындын жүрүшүндө бейөкмөт уюмдардын өнүгүшү жана жарандык коомдун мамлекеттеги ролу боюнча абал Борбордук Азия мамлекеттеринде бир кылка эместиги дайын болду. Кыргызстандын жарандык коом сектору алдыга кеткендиги, ал эми Түркмөнстанда бейөкмөт уюмдардын абалы өтө оор экендиги белгиленди. Бул өлкөнүн өкүлү Наталья Шабунцтун адам укугунун Түркмөнстанда кантип кордолуп жатканы тууралуу сөздөрүн жыйындын катышуучулары муюп угушту.
- Түркмөнстанда адам укугу бузулбайт, анткени адам укугу деген түшүнүк бизде дегеле жок. Абал болсо күндөн-күнгө оорлоп баратат. Бир эле мисал. Бул жыйынга катышуучулардын төртөө бийликтен уруксат болбой, Бишкекке келе алышкан жок. 1998-жылы Адам укугун коргоо боюнча институтут түзүлүп, жакшы иштерди баштаган. Бирок, ал президенттин көзөмөлүнө өткөндөн кийин жарандардын арызын карабай калган. Түркмөнстандагы Бириккен Улуттар Уюмунун өкүлчүлүгү да адам укугун коргоо деген сөздү уккусу келбейт, - деди Наталья Шабунц.
Айтмакчы, жыйынга мамлекеттик органдардын өкүлдөрү да чакырылган. Алсак, Өзбекстандын Адам укугу боюнча улуттук борбору мамлекеттик уюм болуп саналат. Анын атынан жыйында сүйлөгөн Алия Юнусова Өзбекстанда адам укугун коргоо боюнча мамлекет тарабынан бир катар иштер жасалып жатканына токтолду.
- Биздин борбор 1996-жылы түзүлгөн. Биз адам укугу боюнча көп тармактуу иш жүргүзөбүз. Адам укугу боюнча байкоолорубуздун негизинде отчет даярдайбыз. Анда Өзбекстан адам укугун коргоо жаатында кол койгон эл аралык конвенциялардын кандай аткарылып жатканын көрсөтөбүз. Ал отчеттордун негизинде Бириккен Улуттар Уюмунда Өзбекстан тууралуу пикир калыптанат жана анын негизинде мыйзамдарга өзгөртүүлөр кирет, - деди Өзбекстандын Адам укугу боюнча улуттук борборунун өкүлү Алия Юнусова.
Анын айтымында, Өзбекстанда 1995-жылы киргизилген Омбудсман институту жана президентке караштуу Стратегиялык изилдөө институту да адам укугун коргоо боюнча иштерди жүргүзүп келатат.
«Жарандык коом коррупцияга каршы» бейөкмөт уюмунун лидери Төлөкан Исмаилова Кыргызстандын бейөкмөт уюмдары референдумдарга, шайлоолорго көзөмөлдү күчөтүү аркылуу коррупцияга каршы күрөшүп келатканын белгиледи:
- Биздин коомдун өнүгүп-өспөй жатканынын себеби - коррупцияда. Буга байланыштуу биз коррупцияга каршы күрөшүүнүн жолдорун издей баштадык. Ал үчүн мыйзамдарды өзгөртүү демилгеси менен чыктык. Мисалы, шайлоолордо жана референдумдарда байкоочу катары жарандык коомдун өкүлдөрүнүн да катышуусун камсыз кылуучу жобону Шайлоо кодексине киргизүүнү сунуштаганбыз. Бирок демократиянын өнүгүшүнө салым кошо турган мындай беренени Борбордук шайлоо комиссиясы колдогон жок.
