Конференцияны ачып жатып «Манас-Түрк» университетинин ректору Карыбек Молдобаев жазуучунун өлбөс-өчпөс эки сабагы бар деп белгиледи:
-Мукай Элебаевдин сабактары биз үчүн өтө маанилүү. Биринчи сабагы – анын өнөрү, таланты. Бу кишинин «Узак жол» романы – кыргыз профессионал прозасынын башталышы экендиги ырас. Бизге калтырган а кишинин экинчи сабагы – өткөөл, катаал замандарды башынан өткөргөндүгү жана ошол заман көйгөйлөрүн ташка тамга баскандай түбөлүктүү кылып – чыгарма иретинде бизге калтырып кеткендиги.
Мукай Элебаевдин өз мезгилиндеги жазуучулук жана инсандык артыкчылыгына адабиятчы, филология илимдеринин доктору Салижан Жигитов токтолду:
- Мукай Элебаев - биринчилерден болуп жазуучу катары кесиптик аң-сезимге жетишкен адам. Адабият эмне экендигин билип, сөз менен чындап иштеген. Калган көпчүлүк жазуучулар мурдагы эл ырчылары ырдаган деңгээлде эле жаза беришкен да. Мукай Элебаев айрыкча проза жагынан үлгүлүү чыгармаларды жазды. Бир нече сонун аңгемелери бар. «Узак жол» деген автобиографиялык баяны азыркыга чейин муңбай жашап келетат. Кыйын убакта жашаган ал киши. Адабиятка ушунчалык олуттуу мамиле кылгандыктан китептерин да көп чыгарган эмес. Аз жазган. Андыктан, турмуш-акыбалы да кыйла оор болгон. Согушка кеткенде да аны майдандан кайтарып – сактап калышка болот эле. Сактай албай калдык. Ал кайтып келсе, прозада дагы-дагы мыкты чыгармаларды жазып бермек, атаңгөрү...
Мукай Элебаев өз мезгилинде адабий сын макалаларды да арбын жазып турган. Ал тууралу Салижан Жигитов мындай дейт:
-Биздин жазуучулар эптеп жаза эле берген да, Элебаев ошого кейип, кайгырып, чыгарманы мындай жазбаш керек, жакшы иштеш керек деп, баарын сындаган. Ошого байланыштуу душмандарды да көп тапкан. Сынчы катары алгачкылардан болуп чынын айткан киши - ошол. Мисалы, Аалы Токомбаев ал убакта өзүнчө лидер, культ болгон, ошого да каршы чыгып, катуу күрөшкөн.
Адабиятчы, Кыргыз Республикасынын маданиятына эмгек сиңирген ишмер Омор Сооронов Мукай Элебаевдин Кыргыз улуттук илимдер академиясынын кол жазмалар коруна тапшырылган чыгармалары, каттары тууралу буларды баяндады:
- Мукай Элебаевдин колжазмаларын белгилүү окумуштуулар Беккул Элебаев, Ташым Байжиевдер тапшыргандыктан, алигиче өтө ырааттуу бойдон сакталып турат. Жазуучунун жесири Бурулча апа ал жөнүндө армандуу да, кубанычтуу да эскерчү. Арманы ушул экен – Мукайдын согуштан ага арналып келген, дайыма кайталап окуп жүрчү бир сүйүктүү катын да калтырбай өткөрүп берип салышыптыр. Кубанганы – күйөөсүнүн чыгармаларынын эч нерсеси жоголбой, изилденип, элге жарыяланып жатканы экен.
Омор Сооронов өлкөдө Мукай Элебаевдин эстелигин тургузуу зарыл деп эсептейт:
-Азыр ар жерге ар түрдүү эле эстеликтерди коюп атышат. Мен айтаар элем, таза, жерге бөлүштүрбөгөн, бай-кембагалын карабаган, чыныгы баалуулуктарды баалай билген Мукай Элебаевдей, Болот Юнусалиевдей адамдарга эстелик коюлса – келечекке чоң сабак болот эле!
Бул конференция - Мукай Элебаевдин 100 жылдыгына арналган алгачкы ири жыйын, мааракенин алкагында дагы көп иш-чаралар өтмөкчү.
-Мукай Элебаевдин сабактары биз үчүн өтө маанилүү. Биринчи сабагы – анын өнөрү, таланты. Бу кишинин «Узак жол» романы – кыргыз профессионал прозасынын башталышы экендиги ырас. Бизге калтырган а кишинин экинчи сабагы – өткөөл, катаал замандарды башынан өткөргөндүгү жана ошол заман көйгөйлөрүн ташка тамга баскандай түбөлүктүү кылып – чыгарма иретинде бизге калтырып кеткендиги.
Мукай Элебаевдин өз мезгилиндеги жазуучулук жана инсандык артыкчылыгына адабиятчы, филология илимдеринин доктору Салижан Жигитов токтолду:
- Мукай Элебаев - биринчилерден болуп жазуучу катары кесиптик аң-сезимге жетишкен адам. Адабият эмне экендигин билип, сөз менен чындап иштеген. Калган көпчүлүк жазуучулар мурдагы эл ырчылары ырдаган деңгээлде эле жаза беришкен да. Мукай Элебаев айрыкча проза жагынан үлгүлүү чыгармаларды жазды. Бир нече сонун аңгемелери бар. «Узак жол» деген автобиографиялык баяны азыркыга чейин муңбай жашап келетат. Кыйын убакта жашаган ал киши. Адабиятка ушунчалык олуттуу мамиле кылгандыктан китептерин да көп чыгарган эмес. Аз жазган. Андыктан, турмуш-акыбалы да кыйла оор болгон. Согушка кеткенде да аны майдандан кайтарып – сактап калышка болот эле. Сактай албай калдык. Ал кайтып келсе, прозада дагы-дагы мыкты чыгармаларды жазып бермек, атаңгөрү...
Мукай Элебаев өз мезгилинде адабий сын макалаларды да арбын жазып турган. Ал тууралу Салижан Жигитов мындай дейт:
-Биздин жазуучулар эптеп жаза эле берген да, Элебаев ошого кейип, кайгырып, чыгарманы мындай жазбаш керек, жакшы иштеш керек деп, баарын сындаган. Ошого байланыштуу душмандарды да көп тапкан. Сынчы катары алгачкылардан болуп чынын айткан киши - ошол. Мисалы, Аалы Токомбаев ал убакта өзүнчө лидер, культ болгон, ошого да каршы чыгып, катуу күрөшкөн.
Адабиятчы, Кыргыз Республикасынын маданиятына эмгек сиңирген ишмер Омор Сооронов Мукай Элебаевдин Кыргыз улуттук илимдер академиясынын кол жазмалар коруна тапшырылган чыгармалары, каттары тууралу буларды баяндады:
- Мукай Элебаевдин колжазмаларын белгилүү окумуштуулар Беккул Элебаев, Ташым Байжиевдер тапшыргандыктан, алигиче өтө ырааттуу бойдон сакталып турат. Жазуучунун жесири Бурулча апа ал жөнүндө армандуу да, кубанычтуу да эскерчү. Арманы ушул экен – Мукайдын согуштан ага арналып келген, дайыма кайталап окуп жүрчү бир сүйүктүү катын да калтырбай өткөрүп берип салышыптыр. Кубанганы – күйөөсүнүн чыгармаларынын эч нерсеси жоголбой, изилденип, элге жарыяланып жатканы экен.
Омор Сооронов өлкөдө Мукай Элебаевдин эстелигин тургузуу зарыл деп эсептейт:
-Азыр ар жерге ар түрдүү эле эстеликтерди коюп атышат. Мен айтаар элем, таза, жерге бөлүштүрбөгөн, бай-кембагалын карабаган, чыныгы баалуулуктарды баалай билген Мукай Элебаевдей, Болот Юнусалиевдей адамдарга эстелик коюлса – келечекке чоң сабак болот эле!
Бул конференция - Мукай Элебаевдин 100 жылдыгына арналган алгачкы ири жыйын, мааракенин алкагында дагы көп иш-чаралар өтмөкчү.
