Дин иштери боюнча мамлекеттик агенттиктин жетекчи орунбасары Канат Мырзахалиловдун маалымдашынча, ушу тапта Кыргызстанда 1600 ашуун мечиттер каттоодон өткөн. Кыргызстан эгемендик алганга чейин 39 мечит болгонун эсепке алганда, мечиттердин саны канчалык эсе арбыганын эсептеп чыгууга ашкан акылдын деле кереги жок.
- Жалпысынан алганда, Кыргызстанда ушу тапта 1 ислам университети, ислам багытындагы 6 институт, 48 медресе иштеп жатат. Мындан тышкары үч чет элдик уюм – Ахмадия мусулман жамааты, голландиялык Аль-Вакф Аль-Исламия фондунун өкүлчүлүгү, Ихсан-Хария фонду иш жүргүзүүдө. Ушу тапта иштеп аткан 1639 мечиттин Дин иштери боюнча мамлекеттик агенттиктин, мурдагы дин боюнча мамлекеттик комиссиянын каттоосунан 1619 мечит өткөн. Үч медресе каттоодон өтө элек,- деп билдирди Канат Мырзахалилов.
Бирок да расмий өкүлдүн билдирүүсү айрым эл аралык уюмдардын маалыматына кайчы келери жыйында белгиленди. Кыргызстанда ушу тапта 2000 ашуун мечиттер салынган. Алардын айрымдары улуттук, этникалык ажырымга бөлүнүп, дин өкүлдөрүнүн нааразылыгын жаратып келатканы да белгиленди. Стратегиялык изилдөөлөр институтунун эксперти Кадыр Маликов диний жетекчилик уюму терең реформалоого муктаж деп айтты:
- Биздин милдет, мен муну сунуш катары да айта кетким келет, диний башкармалык институтун терең реформалоо керек, анын кадр саясатын өзгөртүү зарыл. Мамлекет терең билимдүү диний адистерди даярдоого көмөк көрсөтүшү абзел. Диний башкармалыктын интеллектуалдык деңгээлин жогорулатуу, динди, башка илимдерди мыкты билген адистерди даярдоо ишин жолго коюу милдети турат.
Акыйкатта да мамлекет тарабынан мына ушул ишке терең маани берилбегендиктин айынан эки ажырым жалаң диний түшүнүктөрдү туу туткандар менен аны караманча тангандардын ортосунда түшүнбөстүктөр келип чыгууда. Кыргызстан мусулмандарынын муфтийинин орунбасары Молдошакир Сайдуллаевдин ырасташынча, динди, ошондой эле башка илимдерди мыкты өздөштүргөн ар тараптуу адистерге Кыргызстан ушу тапта чукак.
- Туура, бул эми гана 90-жылдардан кийин бизде диний медреселер ачылды. Иншалла, буюрса болот, билимдүүлөр болот, светский билимдүүлөр болот, бир эле кишиде светский билим да, диний билим да болот деген үмүттөбүз.
«Общественный рейтинг» гезитинин саясий баяндамачысы Сыргак Абдылдаев башта атеизм менен жашап келген калктын жапырт динге өтүшүнүн себеп-жөнү социалдык шарттардан улам болууда деп эсептейт.
- Мында негизинен, дыйкандар, жакыр жашагандар көбүрөөк. Анан да исламдын өнүгүш проблемасы комплекстүү негизде чечилиши керек. Эмне үчүн дегенде, биздин калктын 80% жакынын кедей жашагандар түзөт, айрым маалыматтарга караганда, анын 40 – 45% өтөле жакыр үй-бүлөлөр. Социалдык турмуш-тиричилик маселеси чечилбеген адам кайда барат? Исламга, динге, андан колдоо табат.
Стратегиялык изилдөөлөр институтунун эксперти Аман Салиев мамлекет динге кийлигишүүсү керек дейт. Бирок бул жерде белгилүү чек болушу зарыл.
- Себеп дегенде ал мамлекеттин коопсуздугу менен байланышкан. Дин менен мамлекеттин катышы тууралуу кеп болгондо ортодогу чекти аныкташ алыш зарыл. Кайсы жерде кийлигишүү туура, кайсы учурда кийлигишпөө керектигин мамлекеттин аныктап алганы оң. Ушу таптагы Кыргызстан мусулмандарынын муфтиятындагы башаламандыктарга мамлекет башчысы кийлигишкени туура эле болмок деп ойлойм,- дейт Аман Салиев.
Дин менен мамлекеттин мамилеси алмустактан бери козголуп эченкыр окуялардын себепкери болуп келатат. Жыйында белгиленгендей, азырынча Кыргызстанда дин менен мамлекеттин карым-катышы цивилизациялуу деңгээлге жете элек.
- Жалпысынан алганда, Кыргызстанда ушу тапта 1 ислам университети, ислам багытындагы 6 институт, 48 медресе иштеп жатат. Мындан тышкары үч чет элдик уюм – Ахмадия мусулман жамааты, голландиялык Аль-Вакф Аль-Исламия фондунун өкүлчүлүгү, Ихсан-Хария фонду иш жүргүзүүдө. Ушу тапта иштеп аткан 1639 мечиттин Дин иштери боюнча мамлекеттик агенттиктин, мурдагы дин боюнча мамлекеттик комиссиянын каттоосунан 1619 мечит өткөн. Үч медресе каттоодон өтө элек,- деп билдирди Канат Мырзахалилов.
Бирок да расмий өкүлдүн билдирүүсү айрым эл аралык уюмдардын маалыматына кайчы келери жыйында белгиленди. Кыргызстанда ушу тапта 2000 ашуун мечиттер салынган. Алардын айрымдары улуттук, этникалык ажырымга бөлүнүп, дин өкүлдөрүнүн нааразылыгын жаратып келатканы да белгиленди. Стратегиялык изилдөөлөр институтунун эксперти Кадыр Маликов диний жетекчилик уюму терең реформалоого муктаж деп айтты:
- Биздин милдет, мен муну сунуш катары да айта кетким келет, диний башкармалык институтун терең реформалоо керек, анын кадр саясатын өзгөртүү зарыл. Мамлекет терең билимдүү диний адистерди даярдоого көмөк көрсөтүшү абзел. Диний башкармалыктын интеллектуалдык деңгээлин жогорулатуу, динди, башка илимдерди мыкты билген адистерди даярдоо ишин жолго коюу милдети турат.
Акыйкатта да мамлекет тарабынан мына ушул ишке терең маани берилбегендиктин айынан эки ажырым жалаң диний түшүнүктөрдү туу туткандар менен аны караманча тангандардын ортосунда түшүнбөстүктөр келип чыгууда. Кыргызстан мусулмандарынын муфтийинин орунбасары Молдошакир Сайдуллаевдин ырасташынча, динди, ошондой эле башка илимдерди мыкты өздөштүргөн ар тараптуу адистерге Кыргызстан ушу тапта чукак.
- Туура, бул эми гана 90-жылдардан кийин бизде диний медреселер ачылды. Иншалла, буюрса болот, билимдүүлөр болот, светский билимдүүлөр болот, бир эле кишиде светский билим да, диний билим да болот деген үмүттөбүз.
«Общественный рейтинг» гезитинин саясий баяндамачысы Сыргак Абдылдаев башта атеизм менен жашап келген калктын жапырт динге өтүшүнүн себеп-жөнү социалдык шарттардан улам болууда деп эсептейт.
- Мында негизинен, дыйкандар, жакыр жашагандар көбүрөөк. Анан да исламдын өнүгүш проблемасы комплекстүү негизде чечилиши керек. Эмне үчүн дегенде, биздин калктын 80% жакынын кедей жашагандар түзөт, айрым маалыматтарга караганда, анын 40 – 45% өтөле жакыр үй-бүлөлөр. Социалдык турмуш-тиричилик маселеси чечилбеген адам кайда барат? Исламга, динге, андан колдоо табат.
Стратегиялык изилдөөлөр институтунун эксперти Аман Салиев мамлекет динге кийлигишүүсү керек дейт. Бирок бул жерде белгилүү чек болушу зарыл.
- Себеп дегенде ал мамлекеттин коопсуздугу менен байланышкан. Дин менен мамлекеттин катышы тууралуу кеп болгондо ортодогу чекти аныкташ алыш зарыл. Кайсы жерде кийлигишүү туура, кайсы учурда кийлигишпөө керектигин мамлекеттин аныктап алганы оң. Ушу таптагы Кыргызстан мусулмандарынын муфтиятындагы башаламандыктарга мамлекет башчысы кийлигишкени туура эле болмок деп ойлойм,- дейт Аман Салиев.
Дин менен мамлекеттин мамилеси алмустактан бери козголуп эченкыр окуялардын себепкери болуп келатат. Жыйында белгиленгендей, азырынча Кыргызстанда дин менен мамлекеттин карым-катышы цивилизациялуу деңгээлге жете элек.
