Борбор Азия

Буга байланыштуу баш көтөргөн активисттерди камаган көрүнүштөр күч алууда.

17-февралда Казакстандын мурдагы президенти Нурсултан Назарбаевге жана сенатты жетектеп отурган кызы Дарига Назарбаевага көзмө-көз жолугуу үчүн президенттик резиденцияга баргандардын үчөө беш суткага камалды.

Митингге чыккандар негизинен соттук чечимдерге, ипотекалык насыялардын шарттарына жана өлкөдө курулуп жаткан үйлөрдөн батир алуу үчүн алдын ала үлүш кошуп, акырында алданып калгандар болчу.

Нур-Султан шаарынын полициясынын башчысы Есиль Мадияр Айтуганов үч аял тең коомдук тартипти бузганы үчүн кармалып, “полицияга баш ийбей койгону” үчүн беш күнгө камалганын "Азаттыктын" казак кызматына ырастаган.

Өткөн аптада да ар түрдүү берене менен 20 активист кармалып, ар кандай жазага тартылган. Укук коргоочулар бул камоолорду бийликтин 22-февралда болору айтылган митингге даярдыгы катары сыпатташты.

Ал арада жарандык активисттер «Казакстан Демократиялык партиясын» каттоодон өткөрбөй жатышына нааразылык билдиришти.

Партияны түптөгөндөрдүн бири Жанболат Мамай 19-февралда өткөн маалымат жыйында элди нааразылык акциясына чыгууга үндөдү.

"Башка жол жок. Жөн гана съезд өткөрүп, кол чогултсак, бийлик аны карап да койбойт. Ошондуктан көчөгө чыкканга аргасызбыз. Көчөгө чыгып, «Демократиялык партияны» каттоого аргасыз кылышыбыз керек. Зарыл болсо, бир эмес, бир нече митингдерди өткөргөнгө даярбыз".

Казакстандын мыйзамы боюнча жаңы партия түптөө үчүн шаарлардан жана облустардан миңден кем эмес өкүл чогулуп, курултай өтүшү шарт.

40 миңден кем эмес мүчөсү бар партия гана партия расмий каттала алат.

Ал арада 18-февралда Нур-Султан шаарында «көчө партиясы» деген кыймыл түптөлгөнү кабарланды. Анын мүчөсү Анна Шүкеева кыймылдын максаты тууралуу буларды айтты:

"Биз парламенттик өлкө болууну, президент деген кызматтын жоюлушун каалайбыз. Президент жана анын тегерегиндеги кишилерге ишеним жоголуп бүттү. Мамлекеттик чечим чыгарууда элдин пикири эске алынышын каалайбыз".

Бир апта мурдараак Казакстанда митинг өткөрүүгө байланыштуу жаңы мыйзам долбоору коомдук талкууга чыгарылган. Бирок укук коргоочулар жаңы мыйзам эски эрежелерден куралганын сындап чыгышты.

Укук коргоочу Евгений Жовтистин айтымында, жаңы мыйзам чектөөлөргө жана тыюуларга бай.

"Биринчиден, митинг өткөрүү үчүн атайын орун бөлүнүп берилет дегени жаккан жок. Жарандар митингди карантинге алынган, атайын өзгөчө коргоого алынган жерлерден башка каалаган жайда өткөрүүгө уруксат берилиши керек. Митингди белгилүү бир гана жерде өткөрүү керек деген акылга сыйбайт. Митинг тууралуу бийликке алдын ала эскертип коюуга макулбуз. Бирок эскертип коюу - уруксат алуу дегенди билдирбейт".

Казак бийлиги соңку бир жылдан бери ар кандай митингдерди басуунун ар кандай айла-амалын көрүп келет.

Ага-инилер катышкан окуя 7-февралда Сортөбө айылында болгон жана 11 адамдын өлүмү менен аяктаган Кордойдогу улут аралык кагылышуунун себептеринин бири экени да айтылып жаткан.

Казакстандын Башкы прокуратурасы ага-ини Воингуюлардын иши тергелип бүткөнүн билдирди. Материалдар Кордой райондук сотуна жөнөтүлдү.

«Кордой районундагы Сортөбө айылында 7-февралда жолдо полиция бир тууган Воингуюлардын бирөөнү текшерген. Натыйжада ал жарандын машинесинин документтери жок болуп чыккан. Буга байланыштуу күч органдарынын өкүлү анын жакынкы полиция бөлүмүнө барышын талап кылган. Бирок ал машинесин айдап үйүнө кетип калган. Артынан кууп келген полиция кызматкерлерине бир тууган Воингуюлар баш ийбей, кол көтөрүшкөн», деп айтылат Башкы прокуратура тараткан билдирүүдө.

Буга чейин социалдык тармактар аркылуу бир тууган Воингуюлар полиция кызматкерлери менен араздашып жатканы тартылган тасмалар тараган. Кордойдогу улут аралык мүнөздөгү кагылышка ушул окуя да себеп болушу мүмкүн экени айтылган.

Жаңжал жалgысынан Масанчи, Аукатты, Сортөбө, Булан-Батыр айылдарында болгон жана окуя 11 адамдын өлүмү менен аяктаган. Дагы ондогон киши жаракат алган.

Расмий маалыматка ылайык, 30дай турак жай, 17 соода имараты жана 50дөй машине өрттөлүп, талкаланган. Кагылышка байланыштуу 23 миңден ашуун адам Кыргызстанга убактылуу качып келгенге аргасыз болгон.

Казак бийлиги качкандардын көбү кайра кайтып келгенин маалымдаган. Бирок азырынча канча адам мекенине кайтып келе элек экени белгисиз.

Башкы прокуратура окуяга байланыштуу 25 кылмыш иши козголгонун билдирген, бирок канча адам кармалганы, канчасына айып коюлганы тууралуу маалымат бере элек.

Андан сыртары улут аралык кастыкка үндөп, башка улуттарга күч колдонгон үч адамдын тек-жайы аныкталганы маалымдалган. Башкы прокурордун орун басары Булат Дембаев «Алматы шаарынын тургуну «Фейсбук» аркылуу элди улут аралык кастыкка тукурган. Тараз шаарынын тургуну «WhatsApp» аркылуу улут аралык чатакка үндөгөн» деп кабарлаган. Бирок көзөмөлдөөчү орган шектүүлөр кармалганын же издөөдө жүргөнүн тактаган эмес.

Казакстандын президенти Касым-Жомарт Токаев улут аралык чатакка байланыштуу Жамбылдын губернатору, Кордойдун акими жана облустук, райондук полиция жетекчилери баштаган бир топ аткаминерди кызматтан алган.

2009-жылкы эл каттоого ылайык, Кордой районундагы Масанчи айылында 13 миңден ашуун киши жашайт. Алардын 90% дунгандар, 5% казактар жана 5% орустар.

Ал эми Сортөбө айылынын 14 миңден ашуун тургуну бар. Бул эки айылда жана аларга канатташ бир нече кыштакта дунгандар басымдуулук кылат.

Өткөн аптада Казакстандын мурдагы президенти Нурсултан Назарбаев Коопсуздук кеңешинин жыйынында Кордойдагы окуя боюнча пикирин айткан. Ал мындай окуялардын алдын алууну тапшырган жана күнөөлүүлөр жазаланышы керек экенин эскерткен.

«Болуп өткөн окуя менин тынчымды алууда. 30 жыл аралыгында биз оор күндөрдү баштан өткөрдүк. Казакстанда 130 ишкана жабылып, 2,5 миллион адам жумушсуз калган. Азык-түлүк тартыш болуп, үйлөргө жылуулук берилбей калган. Бул кыйынчылыктардын баарын бирге жеңдик. Ал кезде биздин көп улуттуу калкыбыз биригип, туруктуулукту камсыз кылбаганда, бүгүн биздин өлкөгө чет өлкөлүк инвесторлор келмек эмес. Казакстан элинин ассамблеясы жана анын аймактардагы өкүлчүлүктөрү мындай учурлардын алдын алышы керек. Бул биздин жалпыбыздын ишибиз», - деген Назарбаев.

Казакстанда улут аралык өңүттөгү кагылышуулар (жергиликтүү тажиктер, чечтендер, түрктөр менен) буга чейин да болгон. Казак бийлиги адатта андай учурларды турмуш-тиричиликтин айынан чыккан уруш-талаш катары сыпаттайт жана улут аралык деп мүнөздөбөйт.