Борбор Азия

«Тажикстандын экономикалык реформалары» партиясы Рустам Рахматзоданын талапкерлигин алып чыкты. Ошол эле учурда жалгыз оппозициялык Социал-демократиялык партия эч кандай талапкер көрсөтпөй турган болду. Тажикстандын азыркы мамлекет башчысы, 67 жаштагы Эмомали Рахмонду Көз каранды эмес кесиптик кошуундар федерациясы президентикке көрсөттү.

Рахмон өлкөнү 1992-жылдан бери башкарып келет. 2013-жылкы шайлоодо ал расмий маалыматтарга ылайык добуштардын 84% алган.

Ал эми 24-августта «Тажикстандын экономикалык реформалары» партиясынын жыйынында делегаттар президенттик шайлоого Рустам Рахматзоданын (Кудратов) талапкерлигин көрсөтүштү. Рахматзода жакырчылыкты азайтуу жана экономикалык өнүгүү үчүн күрөшүүгө убада берүүдө. Партиянын талапкери азыркы өкмөттүн ишин жогору баалап, министрлер кабинети экономикалык өсүштү 10% көтөрүш толук мүмкүн деп ишенерин айтты.

Ошондой эле Рахматзоданын шайлоо программасында илимге жана жаңы инновацияларга каржылоону көбөйтүүгө, банк секторунда олуттуу реформаларды жүргүзүүгө жана чет өлкөлүк инвесторлор үчүн шарттарды жакшыртууга басым жасалат. Кесиби экономист Рахмотзода өз программасында жаш адистердин түйшүгүнө да токтолгон.

«Акыркы 20-30 жыл ичинде турак жай сатып ала албай жаткан жаш адистерге көңүл буруш керек. Салык өтө чоң. Ошондой эле биз чет элдик инвесторлордун келишине шарт түзүшүбүз керек»,- деди ал.

Рахматзода президенттик жарышка биринчи жолу катышууда. Партиянын мурдагы төрагасы Олимжон Бобоев буга чейин эки жолу президенттикке ат салышкан. Ал тажик парламентинин төмөнкү палатасынын өкүлү.

Оппозициядагы Социал-демократиялык партиянын төрагасы Рахматилло Зойиров 24-августта билдирүү таратып, анда Тажикстанда учурда конституциялык мыйзамдар бузулуп жатканын билдирди:

«Тажикстандагы президенттик шайлоо жөнүндөгү мыйзам мурунку Конституция менен кабыл алынган. Ал Конституция даярдалып жатканда Тажикстанда президентти шайлоо институту жок болчу. Башкача айтканда бул мыйзам кабыл алынган күндөн тартып Конституцияга каршы келет».

Социал-демократтардын лидери Зойиров өз билдирүүсүндө саясий партияларды «элдин кызыкчылыгына чыккынчылык кылды» деп айыптады. Анын айтымында, саясий партиялар бийлик өкүлдөрү менен бирге шайлоо комиссияларынын мүчөлөрүн шайлоого добуш беришкен. Зойировдун айтымында, 31 000 комиссия мүчөсүнүн 25 000ден ашыгы бийликтеги партиянын мүчөлөрү.

Зойиров ошондой эле талапкерлердин кол топтоо жараяны өтө татаал жана чындыгында эле реалдуу эмес экендигин белгиледи. Ал бийлик башка саясий партиялардын талапкерлерине кол топтоого жардам берерин четке какпайт. Зойиров муну менен шайлоого бойкот жарыялаганын билдирди.

«Мен Тажикстандын жараны жана Социал-демократиялык партиясынын төрагасы катары учурдагы мыйзамсыз, Конституцияга жана элге каршы президенттик шайлоонун мыйзамдуулугун колдобойм, шайлоого катышууга ниетим жок», деп жазды Зойиров «Фейсбуктагы» баракчасында.

Жергиликтүү серепчилер алдыдагы президенттик шайлоо бийлик түзгөн план боюнча өтөрүн белгилеп жатышат. Саясат таануучу Парвиз Мулложанов «Азаттыктын» тажик кызматындагы маегинде мындай деди:

«Азыркы шайлоодо өз алдынча талапкерлер жок. Тажикстандын Социал-демократиялык партиясы өз талапкерин көрсөтсө атаандаштык болушу мүмкүн. Бирок Беларустагы окуялардан кийин бийликтегилер бул партиянын өкүлүн президенттикке талапкер катары каттоодон өткөрүшү мүмкүн эмес».

Айрым серепчилердин айтымында, Тажикстанда талапкерлер «кошомат» үчүн гана шайлоого барышат. Бийликтегилер бул өнөктүктүктө «атаандаштык бар» экенин көрсөтүүнү каалашат. Бирок талапкерлердин өздөрү жана алардын жактоочулары бул пикирге макул эмес.

Тажикстанда президенттик шайлоо 11-октябрда өтүп, өлкө президенти жети жылдык мөөнөткө шайланат. Президенттикке талапкерлер Тажикстанда кеминде 10 жыл жашап, мамлекеттик тилди билип, жогорку билимге ээ болуп, курагы 30 жаштан кем эмес болушу керек. Мыйзамга ылайык, саясий партиялар, облустардын, шаарлардын жана райондордун кесиптик бирикмелери Тажикстандын болочок президентинин кызмат ордуна талапкерлерди көрсөтө алышат.

Коңшу өлкөнүн эгемен тарыхында өткөн бир да шайлоо демократиялык институттар жана ЕККУ тарабынан эркин жана демократиялык деп таанылган эмес.

Бул Тажикстан эгемендик алгандан бери алтынчы президенттик шайлоо. Эмомали Рахмон буга чейинки шайлоолордун баарында жеңүүчү деп жарыяланган.

Анын эркиндикке чыгышына Жогорку соттун чечими себеп болгон. Мурдагы депутат кошуна өлкөнүн абагында тогуз ай, Кыргызстандын темир торунда дагы ушунча мөөнөт отурду. Мекеменин басма сөз кызматы Асылбек уулу боюнча мындай түшүндүрмө берди:

«Жогорку сотто мурдагы депутаттын жактоочусунун арызы канааттандырылды. Ага ылайык, Дамирбек Асылбек уулу Жазык кодексинин 231-беренесинин 1-бөлүмү («Уюшкан кылмыштуу топ түзүү») боюнча кылмыш жоопкерчилигинен бошотулган. Ал эми Жазык кодексинин 223-беренеси («Экономикалык аткезчилик») менен үч жылга эркинен ажыратылып, бирок Улуу Ата мекендик согуштун 75 жылдыгына жана Апрель революциясынын 10 жылдыгына байланыштуу мунапыс колдонулуп, эркиндикке чыгарылды».

Жогорку сот Дамирбек Асылбек уулунун иши жаңы ачылган жагдайларга байланыштуу өзүнчө каралганын айтат. Бирок эмне болгон жагдайлар экенин ачыкка чыгарган жок.

Дагы караңыз

Экс-депутат эми Кыргызстанда «соттолду»

2018-жылдын февраль айында Казакстанда ошол учурдагы депутат Дамирбек Асылбек уулу менен кошо 35 адам кармалган эле. Алардын көпчүлүгү Казакстандын жарандары болгон. Жыйынтыгында бул иш боюнча 12 адам соттолгон. Алардын арасында кыргызстандык Уланбек Мурадилов жана Чыңгыз Абакиров бар болчу. Алар 2019-жылы мурдагы депутат менен кошо Кыргызстанга эстрадицияланган.

Уланбек Мурадиловдун бир тууган агасы Сүйүнбай Мурадилов Жогорку сот Дамирбек Асылбек уулунун ишин өзүнчө карап, аны бошотуп салышын түшүнбөй жатканын айтты:

«Үчөөнүн иши бир болчу да. Казакстандан чогуу алынып келген, беренелери да бир. Бул жактан да чогуу соттолгон эле. Биздин балдардын иши бир жуманын ичинде чечиле турганын айтып жатышат. Азыр күтүп жатабыз. Дамирбек Асылбек уулу Жогорку Кеңештеги башка депутаттардын жардамы менен түрмөдөн чыгып кетти көрүнөт. Анда биздин балдар эмнеге калып калышы керек?»

Уланбек Мурадилов 2008-жылы Нарын шаардык кеңешине депутат болуп шайланган. 2010-жылы Нарын шаарынын биринчи вице-мэри болгон. Ал эми Чыңгыз Абакиров Мурадиловдун өкүл баласы экени айтылып жүрөт.

Казакстан Дамирбек Асылбек уулу менен кошо кармалгандар «уюшкан кылмыштуу топтун мүчөсү» экенин билдирип, алар Казакстанга Кытайдан товарларды аткезчилик менен ташып жүргөнүн кошумчалаган. Казакстандын Кирешелер боюнча мамлекеттик комитети болсо кылмыштуу топтун айынан мамлекеттик бюджетке 99 млн. теңге түшпөй калганын маалымдаган. Ошондой эле кошуна өлкөнүн Тышкы иштер министрлиги Асылбек уулунун кош жарандыгы бар экенин расмий ырастаган.

Дагы караңыз

Депутаттын жарандыгы көп маселени козгоду

Борбордук шайлоо комиссиясы (БШК) Дамирбек Асылбек уулун депутаттык мандаттан 2019-жылы 16-апрелде ажыраткан. Анын ордуна Руслан Чойбеков депутат болуп келген эле. Ал партиялашынын Казакстанда өткөн сот отурумдарына катышып жүргөн.

Руслан Чойбековдун пикиринде, Дамирбек Асылбек уулу эки өлкөнүн ортосундагы саясий оюндун курмандыгы болуп калган.

«Кыргызстан менен Казакстан Евразия Экономикалык Биримдигине (ЕАЭБ) мүчө болгондуктан эки өлкөнүн ортосунда чек ара болбошу керек эле, - деди ал. - Казакстанда Дамирбекти кармоо өз учурунда одоно мыйзам бузуу болгон. Себеби «Дордойдон» Казакстанга өткөн жүк аткезчилик болуп эсептелбеши керек. Анда кошуна өлкөгө товар ташыгандардын баары аткезчи болуп калабы? Болгону Дамирбектер саясий оюндан улам эле камалып калган».

Дамирбек Асылбек уулу кармалгандан кийин Жогорку Кеңеште аны сотко чейин камактан алып чыгуу боюнча демилге көтөрүлгөн. Депутаттардан айырмаланып, саясат талдоочулар парламенттеги Конституциялык мыйзамдар, мамлекеттик түзүлүш, сот-укук маселелери жана Жогорку Кеңештин регламенти боюнча комитеттин төрагасынын орун басарынын аткезчилик үчүн айыпталып кармалышы парламенттин жана өлкөнүн аброюна шек келтире турганын айтышкан эле.

Жарандык активист Адил Турдукулов Дамирбек Асылбек уулун түрмөдөн аны менен кошо бажыда аткезчилик менен алек болуп жүргөндөр чыгарып алды деген пикирде турат.

«Бажыдагы былык иштер менен күрөшүүнү биздин күч түзүмдөрүбүз эмес, Казакстандын тиешелүү кызматтары баштаган, - деди ал. - Сот тарабынан күнөөсү далилденген Асылбек уулунун түрмөдөн бошоп кетиши кыргыз бийлиги бажыдагы коррупция менен күрөшүүгө кызыкчылыгы жок дегенди түшүндүрөт. Ал эми бир иштин негизинде кармалгандардын арасынан депутаттык мандаты бар адамдын эркиндикке чыгып кетиши сот органдарында кош стандарттуулук бар дегенден кабар берет».

Дамирбек Асылбек уулу эки чакырылышта Жогорку Кеңештин депутаты болгон. Алгач жолу 2009-жылы андагы бийликчил «Ак жол» партиясынын тизмесинен депутат болсо, экинчи ирет 2015-жылы «Кыргызстан» партиясынан депутаттыкка келген.