Борбор Азия

Ал өзүнө ыдык көрсөткөн кызматкерлерге чара көрүү өтүнүчү менен Кыргызстандын Башкы прокуратурасына да кайрылды. Абдуллаевдин экстрадицияланышын айыптап жаткан адистер бул окуяны тыкыр иликтөөнү талап кылууда.

Ташкенттен жаңырган даттануу

Бобомурод Абдуллаев Кыргызстанда кыйноого кабылганын өзбек укук коргоо органдары аны үй камагына бошоткондон кийин айтып чыкты. Журналист «Настоящее время» телеканалына Ташкенттеги эжесинин үйүнөн берген маегинде ал окуя Бишкектин Биринчи май райондук соту аны камакка алгандын эртеси, 11-августта болгонун билдирди.

Анын белгилешинче, Кыргызстандын Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитетининин (УКМК) тергөөчүсү экстрадициялоо тууралуу токтомго кол койдурууга мажбурлаган. Аракети майнапсыз болгон соң Абдуллаев камерага которулган. Мына ошол жерде тергөө абагынын кызматкерлери журналистке башка ыкмада басым жасоого өтүшкөн. Алар анын кагазга кол коюсун тергөөчү менен атайын кызматтын тергөө абагынын жетекчиси талап кылып жатканын айтышкан.

«Мен таптакыр баш тартып жаттым. Аракеттери ийгиликсиз болгондуктан бир аз убакыттан кийин алар менин камерама киришип, үнүн катуу чыгарып, документке кол коюумду талап кыла башташты. Көлөмдүү келген бири мени темир керебетке жаткырып, жашыл cүлгү менен муунтуп кирди. Качам деп жатып керебеттердин ортосуна жыгылып түштүм. Кашымдын тушунан кан кетип, бетимди каптаганда камерадан чыгып кетишти», - деди ал.

Бобомурод Абдуллаев бул сыяктуу билдирүүсүн «Азаттыктын» өзбек кызматына берген маегинде да кайталап, анда ал тургай тергөөчүнүн аты-жөнү Равшан Токонов деп атаган.

Ушуга тушташ эле өзбекстандык журналист адвокаттары аркылуу ачык кайрылуу таратып, Кыргызстандын Башкы прокуратурасына даттануу жөнөттү.

Катында да ал өзүн кармаган атайын кызматтын өкүлдөрү адвокат менен байланыштырбай койгонун, чөнтөк телефонун күчтөп тартып алып, эч кандай протокол түзүлбөгөнүн, УКМКнын тергөө абагында адвокаттар менен байланышууга мүмкүнчүлүк берилбегенин, тергөөчү аны адвокаттарсыз эле Өзбекстанга өткөрүү тууралуу документке кол койдурууга аракет кылганын, батири мыйзамсыз текшерилип, кол койдуруу үчүн тергөөчүлөрдүн бири өзүн сүлгү менен муунтканын, атайын кызматтын мыйзамсыз аркеттерине каршылык иретинде 12-15-августта ачкачылык жарыялаганын белгилеген.

Адвокаттар Башкы прокуратурадан Абдуллаевдин катын расмий арыз катары карап, анда жазылган фактыларды Кылмыштар менен жоруктардын бирдиктүү реестрине каттап, сотко чейинки териштирүү ишин баштоону өтүнүп жатышат.

Абдуллаевдин Бишкектеги адвокаты Тимур Карабаев анын кардарынын каты башкы көзөмөл мекемесине 27-августта берилгенин билдирди.

«Биз ошондой тоскоолдук, мыйзам бузуулар, кыйноого алуу болгону тууралуу билдирмени расмий түрдө Башкы прокуратурага бергенбиз. Азырынча алардан эч кандай жооп ала элекпиз. Керек болсо биздин жалпыга маалымдоо каражаттарына берген билдирүүлөрүбүзгө да реакция болгон жок. Прокуратура менен УКМК дүлөй жана сокур болуп калгандай эле сезим калтырып жатышат. УКМКга жана анын кызматкерлери мыйзам бузууга барганы үчүн Башкы прокуратуранын баа берүүсүнө жетишүүгө аракет кылабыз. Бул фактылар боюнча кылмыш ишин козгоону да талап кылабыз», - деди ал.

«Фактыны парламент иликтеш керек»

Бул даттануу боюнча Башкы прокуратурага байланышканыбызда мекеменин басма сөз кызматкерлери маалымат такталгандан кийин кабар берилерин билдиришти.

УКМК да өзбекстандык журналисттин кайрылуусуна комментарий бере элек. «Азаттыктын» кабарчылары мекеменин расмий өкүлү Рахат Сулаймановго бир нече жолу чалып, байланыша алган жок.

Атайын кызмат Бобомурод Абдуллаевди Өзбекстандын өтүнүчү менен 9-августта кармаган. Бишкектин Биринчи май райондук соту аны 8-сентябрга чейин атайын кызматтын тергөө абагында камакта калтыруу жөнүндө чечим чыгарган. УКМК Абдуллаев 14 күндөн кийин, 22-августта Ташкентке өткөрүлгөнүн кабарлаган.

22-августта УКМКнын расмий өкүлү Рахат Сулайманов «Өзбекстандык журналистти экстрадициялоодо Кыргызстандын мыйзамдары жана мамлекет аралык келишимдер сакталды. Өзбекстан Бобомурод Абдуллаевдин укуктары толук корголушуна, анын ичинде ага юридикалык колдоону камсыздоодон тартып, зарылчылык болсо, медициналык жардам көрсөтүү болоруна жана ага карата эч кандай кыйноо, ырайымсыз мамиле болбошуна кепилдик берди»​, - деп билдирген.

Кыргыз бийлиги Абдуллаев өз мекенине Минск конвенциясынын алкагында экстрадицияланганын түшүндүргөн.

Абдуллаев Ташкентке жеткирилгендин эртеси, 23-августта жүрүм-турум эрежелерин бузбоо жөнүндө тилкаттын негизинде бошотулган.

Абдуллаевдин адвокаттары ал Кыргызстандан качкын макамын суранып арыз бергенине карабай, атайын кызмат журналистти Өзбекстанга өткөрүп бергенин сынга алышкан. Көз карандысыз журналисттин Өзбекстанга экстрадицияланышын бир катар эл аралык уюмдар да айыпташкан.

Эми болсо анын кыйноого алынганы тууралуу жаңы факты чыгып отурат. Кыргызстандагы Кыйноону алдын алуу борборунун жетекчиси Бакыт Рысбеков арызды укук коргоо органдарынан сырткары Жогорку Кеңеш да иликтеши керек деп эсептейт.

«Кыргызстанда адам укугу сакталат деп ишенип кирген адамдар кайра кыйноого кабылышы мүмкүн деген мамлекеттерге өткөрүлүп берилгени биринчи учур эмес. Буга чейинки мисалдарды да билебиз, былтыр Муратбек Тунгышбаев аттуу казак активист Бишкекте кармалып, Казакстанга экстрадицияланган. Кыргызстандын эл аралык деңгээлдеги милдеттенмелери бар, анын ичинде Бириккен Улуттар Уюмунун конвенциясынын алкагында кабыл алынган кыйноого каршы факультативдик протокол да бар. Ошол протоколду кабыл алган мамлекет кимдир бирөө баш калка сурап кирген кезде ал адамды өзүнүн жарандуулугу бар мамлекет сураса жана ал барчу мамлекетте кыйноого кабылат деген шек болсо, аны өткөрүп бербеши керек. Биз ал протоколду таанып туруп, жанагындай кадамдарга барып жатабыз. Бул бизге ишенип келген адамдардын укугунун бузулушу. Эми Бобомурод Абдуллаев Кыргызстанда кыйноого кабылганын айтып жатат. Мен Кыйноону алдын алуу борборуна 19-августта жетекчи болуп келгем. Дароо биздин мекеме Абдуллаевдин кармалышына кандай аракеттерди көргөнүн тактаганымда, жабык жайларга ПЧР-анализ менен киргизип жаткандыктан, биздин кызматкерлер андан кабар ала алышпаптыр. Ошондуктан бул фактыны азыр тастыктап да, болгон эмес деп да айта албайм. Бирок жабырлануучу муну өзү ачык айтып жаткандан кийин фактыны биринчи кезекте биздин парламент атайын комиссия түзүп, териштирүүгө алышы керек. Андан кийин ошол эле кайрылуунун негизинде Башкы прокуратура иликтеп чыгып, тиешелүү баа бериши шарт », - деди.

Мурдараак журналистке Өзбекстандын укук коргоо органдары Жазык кодексинин 158-беренеси («Өзбекстан Республикасынын президентине зыян келтирүү»), 159-беренеси («Өзбекстан Республикасынын конституциялык түзүлүшүнө зыян келтирүү») менен айыптап жатканы кабарланган.

Бобомурод Абдуллаев ушул жылдын февраль айында Борбор Азиядагы Америка университетинин чакыруусу менен Бишкекке төрт айлык окууга келген. Коронавирус пандемиясына байланыштуу чек аралар жабылгандыктан кайра кете албай калган.

Биринчи май райондук сотуна алып келишкен учурда ал өзүнө коюлган айыптарга макул эмес экенин жана мыйзамсыз кармалганын айткан. Абдуллаев Өзбекстанда көпчүлүккө оппозициялык көз караштагы журналист катары таанымал.

13 жыл бою «Усман Хакназаров» деген жашыруун ат менен Өзбекстандын мурдагы президенти Ислам Каримовду жана бийлик өкүлдөрүн сындап келген. Өзбек күч түзүмдөрү 2017-жылы «Усман Хакназаровдун» артында Бобомурод Абдуллаев турганын аныктап, «Өзбекстандагы конституциялык түзүлүштү өзгөртүүгө чакырган макалаларды жарыялаган» деген шек менен камакка алган. 2018-жылы май айында сот аны шарттуу түрдө бир жарым жылга кесип, сот залынан бошоткон. Ал быйыл Кыргызстанга келердин алдында Германияда жүргөн.

Сүйлөшүүлөр коронавирус пандемиясына байланыштуу токтоп калган. Ошол эле кезде коомчулукта талаштуу тилкелер кимдин пайдасына чечилип жатканы тууралуу суроолор көп.

Жаңы макулдашуунун дайыны

Кыргызстандын өкмөтү кыргыз-өзбек мамлекеттик чек арасын делимитациялоо жана демаркациялоо боюнча эки өлкөнүн өкмөттүк делегацияларынын Ташкент шаарында өткөн сүйлөшүүлөрүнүн жыйынтыгы жөнүндө 28-августта учкай маалымат таратты.

Өкмөттүн маалыматтык камсыздоо бөлүмү тараткан билдирүүдө айтылгандай, эки күн ичинде тараптар эки протоколго кол коюшту.

Өкмөттүн чек ара маселелери боюнча атайын өкүлү Назирбек Бөрүбаев алар кайсылар экенин мындайча маалымдады:

«Тараптар узундугу 94,5 чакырым келген кыргыз-өзбек мамлекеттик чек арасынын долбоордук линиясынын өтүү чегин сүрөттөө долбоорун макулдашты жана бекитти. Ошондой эле макулдашылбаган 10 тилкенин бири макулдашылып, бекитилди. Өкмөттүк делегациялардын биргелешкен кеңешмелери конструктивдүү жана достук маанайда өттү. Сүйлөшүүлөрдүн жыйынтыгы боюнча эки протоколго: топографиялык жумушчу топтун жана мамлекеттик чек араны делимитациялоо жана демаркациялоо боюнча өкмөттүк делегациялардын протоколуна кол коюлду. Тараптар коңшу элибизди тынчсыздандырган чек ара маселесин чечүү максатында жумушчу топтордун ишин жандантууну макулдашты. Үстүбүздөгү жылдын соңуна чейин жумушчу жолугушуулардын графигинин планы бекитилди. Алар ай сайын өткөрүлмөкчү».

Вице-премьер-министр Акрам Мадумаров баштаган кыргыз делегациясы Өзбекстанда 26-27-август күндөрү болду. Мадумаров бул күндөрү Өзбекстандын премьер-министри Абдулла Арипов жана премьер-министрдин орун басары деңгээлиндеги кеңешчи Мехриддин Хайриддинов баштаган расмий топтор менен кездешти.

Жыйындарда өкмөттүк делегациялардын мамлекеттик чек аранын долбоордук линияларын сүрөттөө боюнча мындан аркы иши, ошондой эле чек аралардагы коопсуздукту жана кызматташтыкты чыңдоо маселелери талкууланды.

Алардын жүрүшүндө вице-премьер-министр Акрам Мадумаров чек араны тактоо иштери эмнеге солгундап калганын түшүндүрдү.

«Коронавирус инфекциясынын жайылышынан, ошондой эле бир катар объективдүү себептерден улам, кыргыз-өзбек мамлекеттик чек арасын делимитациялоо жана демаркациялоо боюнча эки өлкөнүн өкмөттүк делегацияларынын иши жайлап калды. Буга карабастан, кылымдар бою коңшулук мамиледе жашап келген бир тууган эл катары, калган тилкелерди делимитациялоо процессин тез арада жыйынтыктоого кам көрүшүбүз керек жана 2017-жылы кол коюлган келишимге ылайык, кыргыз-өзбек мамлекеттик чек арасын демаркациялоо ишин баштоо зарыл», - деди ал Өзбекстандагы кездешүүлөрдүн биринде.

Белгисиз жагдайлар көп

Деген менен азырынча макулдашылганы айтылган жерлер кайсы тилкелер экени так маалымдалган жок. Былтыр да ошондой болгон.

2019-жылдын сентябрь айында Өзбекстандын аскерлери Кыргызстандын Араван районундагы Керкидан суу сактагычынын тегерегиндеги тилкени тосуп, жол сала баштаганы ортодогу пикир келишпестикке себепкер болгон.

Жергиликтүүлөр нааразы болуп чыккандан кийин гана кыргыз өкмөтү Керкидан алмаштырылганын, андагы 413 гектар үчүн расмий Бишкек өзбек тараптан жер алганын кабарлаган. Тагыраагы Араван районундагы Полигон тилкесинен (304,3 гектар), Баткен районундагы Кайрак тилкесинен (74 гектар), Аксы районундагы Дерес тилкесинен (35 гектар) Өзбекстан Кыргызстанга жер бергени маалымдалган.

Ушундан улам да коомчулукта калган тилкелер кимдин пайдасына чечилгени тууралуу көп суроолор калып жатат. Чек ара боюнча адис Жумали Адилбаев буларга токтолду:

«Мурдагы президент Алмазбек Атамбаев «Өзбекстандын президенти Шавхат Мирзиёев досум менен сүйлөшүп, 85% чек араны чечтик» деп мактанбады беле? Ошондо ал калп айткан. Бул тилкелер мурда эле такталган тилкелер болчу. Ал эми калган 15% тилке чечүүгө өтө татаал, чиеленишкен маселелер. Анын ичинде мына Сох анклавы, Өзгөндөгү Кемпир-Абад суу сактагычы жана анын айланасындагы жерлер, Ала-Бука районундагы талаш жерлер жана башка тилкелер. Эң жаман жери - мобу аталгандардын үчөө тең сууга байланыштуу. Менимче, Сох азыр чечилбейт, аны Өзбекстандын бийлиги аны сүйлөшүүлөрдө көзүр катары кармайт. Кемпир-Абад боюнча илгери сегиз тилке алган экенбиз, бирок ал жерлерди биз пайдаланбай эле, келишим кагаз жүзүндө калып калган. Азыр Кемпир-Абаддагы жер де-юре биздики, де-факто биздики эмес болуп калып жатат. Ушундай маселелер да, кыскасы. Азыр сүйлөшүүлөрдө мына ушул жерлерби, же башка тилкелерби, кайсы экени белгисиз. Менимче, бийлик бардыгы бүтмөйүнчө айтпай коё туралы деп жатат окшойт. Бирок биздикилер кайсы бир нерселерди убада берип коюп, анан ошону аткарууга аргасыз болуп калып жатышабы деп корком. Элде да ошондой кабатырлануу бар. Анткени Үзөңгү-Кууш, кийин Каркырага байланыштуу, анан кыргыз-өзбек жана кыргыз-тажик чек арасындагы мурдагы алмашуу маселелеринде элдин «оозу сүткө күйүп» калган».

Кыргызстан менен Өзбекстандын 1378 чакырымдык чек арасынын 1170 чакырымы же 85% такталган. Дагы 10% боюнча макулдашуу жетишилгени да кабарланган. Азыркы сүйлөшүүлөр так ошол 10% жана калган 5% тилке жөнүндө болуп жатат.

8-августта «Биринчи радиодогу» маегинде президент Сооронбай Жээнбеков чек араларды тактоодо Кыргызстандын кызыкчылыгы эске алынып жатканын билдирген.

«Чек ара маселесин чечүүдө, албетте, биринчи кезекте мамлекетибиздин кызыкчылыктары эске алынышы зарыл. Ар бир мамлекет өз кызыкчылыгын көздөйт. Бул маселенин татаалдыгы да мына ушунда. Азыр коңшулаш Тажикстан жана Өзбекстан менен чек араны тактоо иштери уланууда. Өкмөт аралык жумушчу топтор тынымсыз байланышта иштеп жатышат. Иш жакшы кетип атты эле, коронавирус илдети муну токтотуп койду. Муну буюрса, улантабыз. Чек ара маселесин бир тараптуу чече албайбыз. Бул өлкөбүз эгемендик алгандан берки чечилбей келаткан оор маселе. Сабырдуулук менен, сүйлөшүү жолу менен улантабыз. Буюрса, бул иштин өтөсүнө чыгабыз», - деген мамлекет башчы.

Так ушул такталбаган тилкелерден улам кыргыз-өзбек чек арасында ар кандай чатактар адатка айланып калган. Кээде тараптардын чек арачылары эки өлкөнүн жарандарына карата ок аткан учурлары кездешсе, көбүнчө жакын жашаган тургундар чатакташа кетишет.

Дагы караңыз

Бийликке талап койгон блогер камалды

2020-жылы 31-майда Кадамжайдын Чечме айылы менен Өзбекстандын Сох районунун Чашма айылынын ортосунда булак талаштан катуу чыр чыккан. Эки тараптан ондогон кишилер жабыркаганы кабарланган. Аймактагы соңку жагдайды 1-июнда эки өлкөнүн президенттери телефондон талкуулаган.