Борбор Азия

Өзбекстанда бийлик өкүлдөрү алдыдагы президенттик шайлоо демократиялуулугу жагынан мурдагыларынан бир топ айырмалана турганын айтууда. Бирок президенттик шайлоодо атаандаштык принциби бузулуп, көз карандысыз талапкерлерди жарыштан четтеткен учурлар белгиленди.

Мындай укук бузуулар тууралуу "Хьюман Райтс Вотч" эл аралык укук коргоо уюму менен ЕККУнун Демократиялык институттар жана адам укугу бюросу өзбек бийлигине эскертүү берди.

"Саясий атаандаштыгы жок шайлоо"

"Хьюман Райтс Вотч" эл аралык укук коргоо уюму Өзбекстанда шайлоо тутумун реформалоо боюнча президент Шавкат Мирзиёевдин убадалары ишке ашпай жатканын ашкереледи. Анда 24-октябрда өтө турган президенттик шайлоого оппозиция өкүлдөрү же көз карандысыз талапкерлердин катышуусу чектелгени айтылат.

Мирзиёевдин экинчи мөөнөткө шайланышы күтүлүп жаткан бул шайлоодо ага атаандаш көз караштагы талапкерлерге мүмкүнчүлүк берилбегени сынга алынды. Анткени Шавкат Мирзиёевден башка талапкерлердин бардыгы ага альтернатива үчүн эмес, бир адамдын кызыкчылыгынын айланасында гана шайлоого катышып жатканы белгиленди.

Дагы караңыз

Мирзиёевге "улут көсөмү" макамын берүү сунушталды

Өзбекстандын Юстиция министрлиги "топтогон колдору жетишсиз" деген негизде оппозициялык маанайдагы “Акыйкат жана өнүгүү” социал-демократиялык саясий партиясынын лидери, профессор Кыдырназар Аллакуловдун талапкерлигин каттоодон баш тартуу сунушун берип, Боршайком аны канааттандырган.

Өзбекстандын мыйзамдарына ылайык, шайлоого катышууну көздөгөн саясий партиялар жетиштүү кол топтогондо гана алардын президенттикке көрсөткөн талапкери каттала алат. Бирок мындай чектөөнүн шайлоодон утуп келип, парламентке кирген партияларга тиешеси жок.

Кыдырназар Аллакулов ЕККУнун Демократиялык институттар жана адам укугу бюросунун эскертүүсүн кубаттап, эл аралык байкоочулардын тыянагы маанилүү дейт.

“Эч кандай шайлоо алдындагы талапкерлердин дебаттары жүргөн жок. Алар бири-бирине суроолорун бере алышпады. Муну шайлоо деп атоого да болбойт. Эркин шайлоо өтпөй турганын алар өз көзү менен көрүшсүн. Шайлоочулардын маанайын, алардын нааразылыгын өз көзү менен көрүп, ынануу үчүн "эл аралык байкоочулар келип жатат" деген пикирдемин. Ал эми биз үчүн эл аралык байкоочулардын болгону абдан маанилүү. Анткени алардын шайлоонун кандай өткөнүн көрүп, калыс жана акыйкат баасын бергени зарыл” - деди профессор Аллакулов.

Өзбек бийлиги дооматтарды четке какты

Шайлоо алдындагы өнөктүккө байкоо салган ЕККУнун Демократиялык институттар жана адам укугу бюросу талапкерлер ортосунда дебаттар жоктугун жана атаандаштык принциби бузулганын ырастады.

Ал эми Лондонго жакында иш сапары менен барган учурда Би-Би-Си радиосуна курган маегинде, Өзбекстандын парламентинин төрагасынын орун басары Садык Сафаев алдыдагы президенттик шайлоо эркин жана демократиялык нуктагы өзгөрүүлөрдүн шартында өтөрүн айтып, коюлган дооматтарды четке какты.

Ал талапкерлерди шайлоодон атайын четтетүү болбогонун, бирок айрым партиялар талапкерлеринин пайдасы үчүн кол топтоого жетишпей, мыйзамдын талабын аткара албай калган жагдайга токтолду.

“Бул партия мыйзамда талап кылынган 20 миң жарандын колунун жарымына жакынын дагы топтой алган эмес. Бул жана башка учурларды дагы алар талкууласа болмок. Бирок, мыйзамдын талабын аткарбаган болсо, эч ким ага көз жуумп коё албайт да. Мыйзам деген мыйзам. Мыйзамды аткарыш керек эле. Алар үчүн аны башка бирөөлөр аткарып бербейт. Азыр Өзбекстанда бардыгы эле оппозиция коомдун өнүгүүсүнүн бир фактору экенин түшүнүшөт. Коом оппозициянын сын-пикирисиз, атаандаш көз караш болбосо, өнүгүшү кыйын. Өзбекстанда мыйзамды сыйлаган оппозициянын болушуна кызыкчылык бар экенин айткым келет. Анан калса ал азыр кыйратуучу күч катары саналбайт” – дейт Сафаев.

Анткен менен ЕККУнун эл аралык байкоочулар миссиясына шайлоо өнөктүгүн чагылдырган эркин журналисттер менен блогерлерди коркуткан, көз карандысыз сайттарды жаптырган учурлар тууралуу арыздар түшкөнү анын дүшөмбү күнү тараткан билдирүүсүндө көрсөтүлдү.

Шайлоонун легитимдүүлүгү

Өткөн айда ЕККУ президенттик шайлоого көз салуу үчүн Өзбекстанга 26 өлкөнүн өкүлдөрүнөн турган эл аралык байкоочулар миссиясын жиберди.

Бозгундагы өзбек саясатчысы Мухаммад Салих ЕККУ Өзбекстанга толук кандуу эл аралык байкоочулар миссиясын жибергенин сынга алды.

“Бүгүнкү шайлоодо эркин тандоо жок. Бирок ЕККУ Өзбекстанга эл аралык байкоочулардын толук кандуу миссиясын жиберип, бул тандоосуз шайлоого легитимдүүлүктүн макамын берип жатат. Анан дагы көпчүлүк калк тарабынан кабыл алынбаган бул шайлоону демократиялык шайлоо катары кабыл алууга негиз түзүлүп жатат. Алар мындай кылбашы керек болчу. Анткени бул шайлоолор мурдагыларынан эч кандай деле айырмаланган жери жок” – деди Салих.

Мухаммед Салих негиздеген “Эрк” демократиялык партиясы ырчы Жахангир Атажановдун талапкерлигин көрсөтөрүн жарыялап, бирок ызы-чуудан соң, ал шайлоого барбай турганын билдирген.

Азыр президент Шавкат Мирзиёевден башка парламенттеги партиялардан төрт талапкер катталды. Алардын бардыгы бийликке сын айтпаган саясатчылар катары каралган.

ЕККУ менен "Хьюман Райтс Вотч" уюмдары 11-октябрда ар бири өз алдынча тараткан билдирүүлөрдө Өзбекстан өзүнө алган милдеттерин так аткаруу менен демократиялуу шайлоо өткөрүүгө мүмкүнчүлүгү болгонун белгилейт. Бирок өзбек бийлиги ачык жана эркин шайлоо өткөрүү боюнча берген убадаларын аткарбай койгону көрсөтүлдү.

Быйыл май айында ЕККУ шайлоо тутумун реформалоону сунуштап, Ташкент анын көпчүлүгүн эске аларын билдирген болчу.

Өзбекстан менен Тажикстандын 300 миң жараны үчүн Орусияга кирүүгө салынган чектөө алынганы кабарланды. Бул чечим Орусияда соттолгон мигранттарга тиешелүү эмес. Ал эми өлкөгө кирүүгө тыюу салынган Кыргызстандын 74 миңдей жараны тууралуу сөз боло элек.

8-октябрда Орусиянын Миграция федерациясынын президенти Вадим Коженов буга чейин өлкөгө кирүүгө тыюу салынган өзбекстандык жана тажикстандык мигранттарга мунапыс жарыяланганын билдирди.

"Көптөгөн сүйлөшүүлөрдүн натыйжасында Өзбекстандын 150 миң, Тажикстандын 150 миң жаранына мунапыс жарыяланды. Алар буга чейин кайсы беренелер боюнча жазага тартылса, ошого жараша биздин сайтка кирип текшере алышат", - деди Коженов.

Деген менен Миграция федерациясы бул чечим Орусиядан соттун чечими менен депортацияланган чет өлкөлүктөргө тиешелүү эмес экенин эскертти. Аларга киргизилген чектөө күчүндө калат.

Анткени Орусиянын мыйзамдарына ылайык, оор кылмыш жасап же олуттуу мыйзам бузуп “кара тизмеге” илинген чет өлкөлүктөргө бул мамлекетке кирүүгө биротоло тыюу салынат. Ал эми административдик мыйзам бузгандардын көбү үч-беш жылга чейин киргизилбейт.

Ал ортодо Өзбекстан Ыраакы Чыгыштагы "Восточный" космодромундагы инфраструктуралык объектилерди куруу үчүн ушул апта 1466 мигрантты Орусияга жөнөткөнүн "Азаттыктын" өзбек кызматы жазып чыкты.

Өзбекстандын тышкы миграция боюнча маселелерди тескеген агенттигинин өкүлү Ортикхужа Норов космодромдогу курулуш иштерине баш-аягы 5 миңдей өзбек жараны тартыла турганын айтты.

Курулушчуларды Орусиянын Саламаттык сактоо министрлиги менен Ички иштер министрлиги тандап алат. Анын алкагында жумушчулардын саламаттыгы жана Орусияга кирүүгө уруксаты бар же жогу текшерилет.

Дагы караңыз

Орусия: "кара тизмеге" кирген мигранттар көбөйдү

Буга чейин Орусиянын курулуш министринин орун басары Никита Стасишин жакынкы арада Москва Орусияга өзбекстандык 10 миң мигрантты кабыл алуу боюнча схема бекитилгени жатканын билдирген. Ал үчүн өзбек мигранттары коронавируска каршы "Спутник Лайт" вакцинасы менен эмделиши керектиги айтылган.

"Өзбекстанда биз эмгек мигранттары үчүн экспертиза, эмдөө жана башка керектүү иштерди уюштурууну пландап жатабыз. Бул аларды Казакстан аркылуу поезд менен коопсуз жеткирүүгө мүмкүндүк берет", - деди Стасишин.

Орусиянын президенти Владимир Путин быйыл 15-июлда жарлык чыгарып, мигранттарга документтерин иреттөө үчүн берилген мөөнөттү 30-сентябрга чейин узарткан эле.

Ага ылайык, 30-сентябрда Орусиянын аймагында жүргөн башка өлкөнүн атуулдарына карата “миграциялык жеңилдиктердин” мөөнөтү аяктаган. Министрлик ага чейин миграциялык каттоо, эмгек келишимин түзүү, аны расмий каттатуу сыяктуу иш-чараларды толук бүтүрүү зарыл экенин эскерткен.

Мындай документтери болбогон шартта миграциялык кызмат, полиция айып пул салат же Орусиянын аймагынан чыгаруу чечимин кабыл алат.

Ал эми Орусияда мигранттарга юридикалык көмөк көрсөткөн Гүлиза Акматсияева өзбекстандык жана тажикстандык мигранттар бул өлкөгө дагы көп киреше алып келген үчүн гана мындай чечим чыкканын кыйытты.

"Албетте, амнистия болуп жатат. Бирок кыргызстандык мигранттардын ишине бул канчалык деңгээлде жарары белгисиз. Ал эми биздин жаза алган мигранттардын дээрлик көпчүлүгү такси айдоочулары. Алар эки административдик жаза алса, Орусияга кирүүгө тыюу салынат. Бул өтө катаал чара. Баары патент менен иштейт. Тажик же өзбек мигранттар ай сайын салык төлөгөнү үчүн аларга амнистия жарыялоо албетте кирешелүү", - деди Акматсияева .

Жазында орус бийлиги 115 миңден ашуун кыргызстандык жаран миграция эрежесин сактабай жүргөнүн эскерткен болчу. Ал эми Кыргызстандын Тышкы иштер министрлиги (ТИМ) ушул тапта Орусия 74 миң кыргызстандык жаранга кирүүгө тыюу салганын билдирген. Мекеме алардын көбүнө мындай чечимди сот чыгарганын маалымдады.

Дагы караңыз

"Халтура" азабы: алданган мигранттар

Быйыл Москвада мигранттардын ич ара массалык мушташтары көп катталган. Алардын эң ириси - июль айында Кузьминкиде болгон. Анда кыргызстандык жана тажикстандык мигранттар мушташып, жүздөй киши кармалган.

Полиция 103 адамды кармаган жана алардын 70тен ашыгы Кыргызстандын жарандары. Кузьминки окуясынан кийин 26 кыргызстандык Орусияга 40 жылга чейин кирбей турган болуп депортацияланган.

Ал эми 2020-жылы декабрда Кремл өлкөдө 6,3 миллион мигрант бар экенин билдирген. Пандемияга чейин алардын саны 9-11 миллиондун тегерегинде экени айтылып келет.

Орусияда азыркы тапта расмий эсеп боюнча 600 миңден ашуун кыргызстандык эмгек мигранттары бар. Бейрасмий эсепте 1 миллиондон ашуун экени айтылып келет.