Борбор Азия

Ошол эле кезде ооган кыргыздары арасында журт которууну каалабай тургандары арбын экени белгилүү болду. Мындан улам алар кыргыз өкмөтүнөн өздөрү байырлаган аймактагы жашоо-шартын жакшыртууга көмөктөшүүнү суранып жатышат.

«Өз көзөмөлүмө алам»

Президент Садыр Жапаров памирлик кыргыздарды толугу менен ушул жылдын кыш мезгилине чейин көчүрүп келүү пландарын ортого салды. Муну "жоголуп бараткан" боордошторду сактап калуу аракети менен негиздеди.

"Бүтүндөй кыйналып, "Памирде жоголуп баараткан" десек болот. Жоголуп бараткан кыргыздарды көчүрүп келүү менин көкүрөгүмдөгү иш болчу. Мен ушуну жакын арада, кудай буюрса аткарам. Өз көзөмөлүмө алам. Каражатыбыз бар. Каяктан каражат алып, кантип көчүрүп келебиз, кантип жайгаштырабыз баардык булактарды таап койдук. Баардык жакшынакай шарттарды түзүп беребиз", -деди Жапаров.

Ал ошондой эле Ооганстандан келген боордошторго Кыргызстандын жарандыгын берүү маселесин тездетүүнү убада кылды.

Памирден Кыргызстанга көчүп келип, азыр Бишкектеги жогорку окуу жайында окуп жаткан Турганбай Абдулвахид уулу памирликтер чогуу бир айыл болуп калса, Кыргызстанга оңой көнүп кетишмек деген ойдо.

"Буга чейинки президенттерден бири да памирликтерден кабар алып кеткен эмес. Садыр Жапаров Памирден келген кыргыздардын үйүнө чейин барып, ар биринин оюн сурады. Муну алар аябай жакшы кабыл алды. Президент памирлик кыргыздарга бир айылга бириктирип, толук шарт түзүп берерин айтты".

Өкмөт былтыр Ош облусунун Алай районундагы Талды-Суу айылына 11 үй куруп, 17 үй-бүлөнү жайгаштырган. Памирдеги кыргыздарды көчүрүп келүү 2017-жылы башталган.

Ооганстандык кыргыздардын жашоо-шартына, абалына кызыгып, байкоо салып жүргөн жарандык активист Акылай Каримова боордошторду Кыргызстандагы жашоого көндүрүү, коомго аралаштыруу үчүн атайын план-программа керек деп эсептейт:

«Көчүрүп келүү тап-такыр көйгөй эмес. Аларды коомго жуурулуштуруу көйгөй. Анткени алар менен бизди эч нерсе бириктирбейт. Бир улуттан экенибиз гана бириктирет. Биз таптакыр башкачабыз. Алар менен биздин жашоо образыбыз эки башка. Аларды алып келгенден кийин кандайдыр бир программаны ойлонуш керек. Эң биринчи кезекте аларга ыңгайлуу болушу керек. Экинчиден, алар жумуш таап, жергиликтүүлөр аларды жээрибей, балдарын кабыл алышы керек».

Каримова буга чейин Кыргызстанга келип көнө албай кайра кетип калган ооган кыргыздарын мисал келтирди.

«Памир да кыргыздын жери»

Ооган кыргыздарынын Кабулдагы өкүлү, парламенттин мурдагы депутаты, маркум Турдакун ажы Атабек уулунун баласы Абдувахил Турдакун уулу да 2017-жылы Кыргызстанга келип, Нарында туруп калган. Ал Памирдеги кыргыздарды бул жакка алып келүүнүн ордуна ошол жакка шарт түзүп берүү керек дегенди туура көрөт.

«Баарын алып келүү керек дегенге анчалык деле кошулбайм. Каршылык болбосун. Менин жеке оюмда, ал жактагы ооган бийлиги менен кыргыз өкмөтү сүйлөшүп, Памирди автономиялуу облус кылып алса, ошол жакта эле жайгашып, бул жерде салып берчү үйлөрдү, ушул жакта берилген жардамдарды ошол жакта кылса неге болбойт деген да ой бар. Памир деле кыргыздын жери. Ошол себептен, кыргыздын өкүлчүлүгү же кыргыз улуту ошол Ооганстанда жашап турганы Кыргызстанга деле пайда болмок».

Турдакун уулунун божомолунда, Памирди байырлаган кыргыздардын дээрлик 70 пайызы журт которууну каалабашы мүмкүн.

Памир кыргыздары — 1575-1930-жылдар аралыгында Ооганстанга туруктуу жашоого кеткен кыргыздардын тукуму. Алар шарты катаал, билим алуу менен ден соолукту чыңдоо мүмкүнчүлүгү дээрлик жок Чоң жана Кичи Памир тоолорун байырлайт.

2019-жылдын аягында 50 кишиден турган 11 памирлик үй-бүлө Алай районунун Сары-Могол айылына көчүрүлүп келген. 2017-жылы Нарынга 50 памирлик кыргыз келип, жатаканага жайгаштырылган. Кийинчерээк бир нечеси Ооганстанга кеткен бойдон кайтып келген эмес.

Өзбекстандын президенти Шавкат Мирзиёев аймактардагы реалдуу шарттар менен таанышуу максатында тиги же бул шаарлар менен райондорго күтүүсүз барып жатат. Эми ар бир аким президенттин келишине даяр болуш үчүн көчөлөрдү такай жыйнап-тазалоону талап кылууда.

Президент Шавкат Мирзиёевдин Өзбекстандын Жизак шаарына барары жөнүндө сөздөр чыкканда эле адаттагыдай катуу даярдык башталды. Жолдордугу жыртык-тешиктерди бүтөп, жол боюндагы үйлөрдү актап, боёп чыгышты. Жизак облусунун администрациясы айыл-кыштактардын жетекчилерин президенттин күтүүсүз келишине даяр болууга чакырган. Мындай даярдык Өзбекстандын бир катар облустарында март айынан бери жүрүп жатат. Жергиликтүү бийлик негизинен кембагал райондорго көңүл бурууда.

Буга Мирзиёевдин бир нече аймакка күтүүсүз барышы түрткү болду. Андай сапарлардын жыйынтыгында жергиликтүү бийликтин айрым башчылары кызматтан алынган.

Өзбекстанда президент чексиз бийликке ээ. Ал саясаттан баштап ишкерликке чейин көзөмөлдөйт жана өз каалоосу менен жергиликтүү аткаминерлерди иштен бошотуп, дайындай алат.

Жакында эле президенттин кеңсеси жарыялаган видеодо Чирчик шаарына 18-марттагы президенттин сапары чагылдырылган. Анда Мирзиёев бир нече карапайым тургун менен сүйлөшүп турганын көрүүгө болот. Алар күнүмдүк жашоодо туш болгон кыйынчылыктарды айтып даттанышкан.

Ал эми Ферганага февраль айында барганда Мирзиёевдин автокербени күтүүсүз жерден жакыр деп саналган Шодион конушуна бурулган. Буга жергиликтүү бийлик даяр эмес болчу, анын өкүлдөрү башка чарчыларды жасалгалап, даярдап коюшкан эле. Шодиондо президент жергиликтүү тургундар менен жолугуп, абдан начар инфратүзүмдү жана иштен чыккан жолдорду өз көзү менен көргөн. Ошондон кийин Мирзиёев акимди, полиция башчысын жана салык кызматынын жетекчисин иштен алган.

Шавкат Мирзиёев акимдер ал барарда реалдуу шарттарды жаап-жашырып, баарын жасалгалап көрсөткөнүн сынга алып, мындай салтты жокко чыгаргысы келерин айткан.

Адатта президент жыйын өткөрө турган имарат толугу менен оңдолуп-түздөлөт. Жол боюна кычыраган кыш болсо да бактар, гүлдөр тигилет. Ал эми жыйнап-тазалоо иштерине мугалимдер, студенттер жана мамлекеттик кызматтарда иштегендер тартылат.

Жергиликтүү тургундардан ошол күнү жакшы кийинүүнү жана туура сөздөрдү айтууну суранышат. Сын тууралуу сөз да болбошу зарыл.

Маселелерди чечүүнүн жана элдин нааразылыгын угуунун ордуна аймактык жетекчилер жөн гана чыныгы жагдайды жаап-жашырып коюуну туура көрүшөт.

Жергиликтүү тургундардын эсебинен президент үчүн уюштурулган шоу

Мирзиёев биринчи жолу ушундай «жасалма даярдыкты» 2018-жылы сынга алган. Буга Самарканд облусунда президенттин келишине даярданып, жолдун четин тазалап жаткан 23 жаштагы мугалимди машине коюп кеткени себеп болгон.

Орто мектептин мугалимдерине, анын ичинде каза болгон Диана Еникеевага жергиликтүү бийлик президенттин автокербени өтө турган кан жолдун боюндагы таштандыларды тазалоону тапшырган.

Мирзиёев жаш мугалимдин өлүмү үчүн өзүн күнөөлүү сезип жатканын айтып, жергиликтүү бийликтен мамлекеттик кызматкерлерди бекер жумушчу күч катары колдонууну токтотууну талап кылган.

«Мен жериндеги кырдаал тууралуу толук кабардармын. Көп жерлерде жасалма шоу уюштурушат. Бул менин жүрөгүмдү айлантып, өзүмдү абдан ыңгайсыз сезем», - деген президент Сырдарыя облусуна барганда.

Борбор Азиядагы көнүмүш көрүнүш

Президент келерде баарын тазалап, жууп, жасалгалоо Борбор Азияда салтка айланып калган адаттагы көрүнүш десек болот.

Тажикстанда президент Эмомали Рахмон өлкө түштүгүндөгү Бохар шаарына барарда жол четиндеги бактарды бир метри 4,40 доллар турган жибек жана пахта кездемелер менен ороп чыгышкан. Кошуна мамлекетте мугалимдин орточо айлыгы 100 долларга жакын.

Жергиликтүү бийликти сындап жүргөн Куляб шаарынын эки тургунун Рахмон келген сайын полиция кайтарып, үйүнөн чыгарбайт.

Мындай салт Түркмөнстанда да кеңири жайылган. Президент Гурбангулы Бердымухамедов Беркарар Заман деп аталган жаңы айылды ачып жатканда мамлекеттик телеканал жүздөгөн адамдарды, анын ичинде балдарды көрсөткөн. Алардын баары бул айылда жашаганына канчалык бактылуу экенин жарыша айтып беришкен. Жергиликтүү жашоочулар президентти кызыл килем төшөп тосуп алып, ал үчүн концерт уюштурушкан.

Кыргызстанда да президент келерде баарын жыйнап, тазалоо көрүнүшү бар. Бир нече жыл мурда мамлекет башчыны тосуп алыш үчүн тизилген окуучулардын бири эстен танып жыгылган. Ошондон кийин окуучуларды мындай иш-чараларга тартууга тыюу салынган.