Экономика

Жыл башындагы үч айдын экономикалык жыйынтыгына арналган өкмөттүк жыйында президент К.Бакиев аткаруу бийлигинин ишине ичи чыкпай жатканын белгилеп, аны салыкты аз төлөп жаткан алкоголь тармагынын мисалында айтты:

- Инспекция, “Кыргызалко”. Бул эмнеге керек болчу? Уурдашка оңой болсун үчүн ушундайлар түзүлгөн. Иштегениңерге канча болду, эмдигиче жыйынтык чыгара албай жатасыңар. Феликс Шаршенбаевич, өкмөт бул жерде кашаң иштөөдө. Алкоголь тармагын таштап салышты, эстеген эч ким жок. Өкмөт башчы болуп иштеп жүргөндө эсимде бар акцизди азайттык эле бюджетке абдан көп акча түшкөн.

К.Бакиев өкмөт курамы кадыресе жаңыланып, жаңы жетекчилер ишке камдуу киришерин белгиледи. Саясий ары түртүш – бери түртүш менен алектенбей, жаңы өкмөт мүчөлөрүн парламент сынынан өткөрүү күзгө белгиленип жатканын маалымдады. Өкмөттүн жаңыланышына өзгөчө үмүт арткан президенттин эмдиги жүйөөсү жыл аягына чейин белгиленген милдетти – ички дүң продуктту 8 пайызга жеткирүү. Бирок да андай көрсөткүчкө жетиш үчүн азырынча кыргыз экономикасынын чама-чаркы тартыш. Экономика жана каржы министри Акылбек Жапаров быйыл 5 пайыздын тегерегиндеги өсүш камсыз болушу мүмкүн деген пикирин айтты.
Өкмөт башчы Феликс Кулов жыл башындагы үч айдын ичинде ички дүң продукттун 2,4 пайыз өсүшүн 4 пайызга жеткирүү кыйын жумуш дейт:

- 2,4 пайызды автоматтык түрдө 4 пайызга жеткирдик деп шардана кылып, эми биз ички дүң продуктту 8 пайызга жеткиребиз деп айтыш кыйын. Бул арифметика эмес, бул – экономика, толгон-токой кыйынчылыктары бар татаал жумуш. Милдет реформаны жүргүзүш. Айрымдар өкмөт реформасыз иштеп жатат дегенге өтүштү. Биз реформаны жүргүзүүдө анын натыйжасы калкка кандай таасир тийгизерин эске алабыз. Мисалы, энергетика реформасы элге эмне берет?

Анткен менен азырынча өкмөт үмүт арткан энергетикадагы абалдын жакын арада жакшырып кетиши да арсар. “Камбарата” ГЭСтеринин курулушу Нарын дарыясындагы ГЭСтердин өзгөчө абалы тууралуу мыйзамдын өзгөртүлүшүнө түздөн-түз көз каранды. 1997-жылдан бери иши оңолбой келаткан Ташкөмүрдөгү жарым өткөргүчтөр заводунун азыркы тагдыры да арабөк, же сатылбай, же банкротко чыгарылбай туру. Өкмөт башчы ишкананы кандай да болсо , бул ишкананы банкротко кабылтып, арзан баада сатып жиберүүгө Мамлекеттик мүлктү башкаруу комитети кызыкдар экендигин айтты. Ушундан улам Маммүлк төрагасы Т.Турдумамбетов менен Ф.Куловдун кайым айтышы маселенин чечилиши дагы бир топко созуларын көрсөттү.


Кыргызстандын экономикалык абалы ушу тапта тар кыяга туш келген жүктүү унаа сындуу кысталыш жагдайдан кантип өтүүнүн амалын таппай туру. Энергетика тармагындагы кризис жакын арада чечилбесе өлкө жакынкы жылдары кайрадан кара чыракка өтүп, жакырчылыктын сазына толук батарына шек кылбай деле койсо болорун президент К.Бакиев айтты.

«Сарыжазэнерго» жабык акционердик коому эки жылдан кечиктирбей Сарыжаз дарыясында катары менен 5 ГЭСтин курулуш ишин баштамакчы. Кыргызстандын өнөр жай, тышкы соода, туризм министрлигинин маалымат кызматынын кабарлашына караганда, жаңы курулуштун болжолдуу наркы 3 миллиард доллар акчага чаап барат. ГЭС курулуш он жылдан ашуун убакытка созулуп, ага баш-аягы 8 миңге жакын киши тартылмакчы.

Алдын-ала болжолдуу эсеп менен алганда жаңы ГЭСтердин курулушунан эле өкмөт жыл сайын 20 миллион доллар салык чогултуп, станциялар ишке киргенден кийин салык өлчөмү 40 миллион долларга жетери эмитен эле жарыя айтылууда. Жылына өндүрүлчү 12 миллиард киловат саат электрэнергиясы түгөлү менен Кытайга сатылып, андан мамлекет казынасына жылына 300 миллион доллар түшүп турмакчы.

Кыргызстан тоокенчилер ассоциациясынын жетекчиси Орозбек Дүйшеевдин ырасташынча, Сарыжаз дарыясына ГЭС куруунун мүмкүнчүлүктөрү абыдан кеңири.

- «Сарыжаз комплекси» деген абыдан сонун долбоор түзүлүп, баарынан мурда руданы – калай казып алууну баштайлы дешкен. Андан кийин ГЭС курулмак. Ал жерде эки курулуш ишканасы болмок. Ошолорду куруп алып туруп ал жерде ГЭСтерди курмак болгонбуз. Ал жерде 5 – 6 ГЭС болмок, абдан натыйжалуу, кирешелүү , пайдалуу ишканалар түшмөк,-дейт Орозбек Дүйшеев.

Башталып калышы ыктымал курулушка Батыш менен Чыгыштын байманалуу өлкөлөрүнүн бардар компанияларынын бир даары кызыгып, станцияга керектүү жабдууларды чыгарууга макулдук беришкенин ошол эле министрликтин маалымат кызматы жарыя кылды.

Кыргызстандын өнөр жай, тышкы соода, туризм министрлиги өкмөткө сунуш кылган жаңы долбоор ири инвестицияга мукуруп турган өлкө үчүн өзгөчө маанилүү экенин айтпай ак коелу. Бирок да бул айтылгандар азырынча кыргыз, кытай, орус ишкерлери биргелешип келечекте жүзөгө ашырчу милдет. Ал чынга чыгабы-жокпу эмитен айтыш кыйын. Айтылуу «Кумтөр» алтын кенинен жалкып калган өкмөт эмдигиче «Жерүй» маселесин чече албай убара. Нарын дарыясынын алабындагы «Камбарата» ГЭСтеринин курулушуна келчү инвестициянын тагдыры парламенттин колунда дагыле арабөк туру.

«Улуттук электр тармактары» акционердик коомунун президенти Салайдин Авазов ушу тапта энергетиктер инвестиция алып келе турган иштерди кечиктирбей баштоого кызыкдар, деп айтты.

- Эми бул экспорт, кытайларга экспорттоло турган энергия Сарыжазда иштелип чыгат. Бул жактан, тигил жактан, кайсы жерде мүмкүнчүлүк болсо ошол жерден башташат.

Сарыжаз өрөөнүндө ири энергетикалык өнөр жай ишканаларынын курулушу артынан аягына чыкпай калган тоокен ишканасын, калай кенин казып алууну ыкчамдатары турулуу иш. Ал үчүн айтылган сөз ара жолдо калбай ири инвестицияга шарт түзүлүшү абзел.