Экономика

Дүйнөлүк кеңешинин өкүлү Жилл Лилэнддин айтымында, алтын баасынын өсүшүнө эң алды мунайдын кымбаттоосу жана Ирандагы саясый жагдай, АКШнын бюджетиндеги тартыштыкка катар акыркы жылдары жаңы алтын кендеринин табылбаганы да кошумча болгон. Ошондой эле, түрдүү фондулардын да алтынды баасы түшпөс дөөлөт ирети сатып алып, сактоого өтүшкөнү таасир эткен:

- Акыркы бир нече жылда (геологиялык) чалгындоо издери аз болду. Арийне, издебесеңиз, эч нерсе таппайсыз. Кийинки жылдары иштетилген алтын кендерин алмаштырчу кендер аз табылды. Азыр изилдөөлөр көп жүргүзүлүүдө. Бирок, кенди таап, аны өндүрүшкө койгончо чейин көп убакыт кетет. Ошондуктан, жакынкы жылдары алтын аз казылат деген коркунуч бар. Экинчи жактан, алтынга талап зор. Мисалы, пенсиондук фондулар сыяктуу мекемелерге акыркы жылдары акчасын алтынга алмшатырып сактоо жеңил болуп калды. Лекин, алар алтынды алып иштетпейт.

Жилл Лилэнд алтындын кымбатташына экономикасы ылдам өсүп бараткан Кытай менен Индияда зергерлик буюмдарга болгон талаптын өскөнүн белгилеп, кардарлар жаңы баага көнүү үчүн убакыт керек экенин белгилейт:

- Баа өткөн жылы 9 процентке өскөнүнө карабай, зергерлер сатып алган алтындын көлөмү 5 процентке өстү же доллар менен эсептегенде өсүш 14процентке барабар болду. Ошол эле учурда зергерлердин талабы анча-мынча гана өстү. Себеби, Азия жана Жакынкы Чыгыштын өтө сезимтал базарында элдин мурдакыдан кымбат баага көнүүсү үчүн убакыт керек.

Баалуу металлдын кымбаттоосунан Лилэнд айымдын сөзүнчө, алтын өндүрүүчүлөр менен алтын компанияларынын кирешеси өсөт:

-Алтындын кымбаттоосунан биринчи кезекте алтын өндүргөн өлкөлөр пайда көрөт жана дүйнөнүн көп сандагы өтө кедей өлкөлөрү алтын өндүрүүчүлөр экени өтө маанилүү. Мали же Лаос сыяктуу айрым өтө жарды өлкөлөр үчүн алтын өтө маанилүү экспорттук товар болгондуктан, баа өссө, бул өлкөлөргө катар алтын компаниялары пайда табат.

Ушу тапта эл аралык базарда 1 унция алтын 704 доллардан сатылып жатканы менен 1980-жылкы рекорддук баасына жете элек:

- Ошондо 1 унция алтындын баасы 850 долларга чыккан. Бул баа 20 мүнөт кармалган. Аны бүгүнкү баа менен эсептегенде 2 миң доллар болот.

Жыл башынан бери алтындын баасы 30 проценттен көпкө өскөнү менен, Дүйнөлүк алтын кеңешинин өкүлү Жилл Лилэнддин сөзүнө караганда, алтындын наркы өтө эле кымбат эмес. Анткени, алтындын реалдуу баасын, 1971 – жылы алтындын наркы өсө баштагандан берки орточо баа менен салыштырганда, азыр баа ошол орто баадан бир аз гана жогору болот.

Жыл башындагы үч айдын экономикалык жыйынтыгына арналган өкмөттүк жыйында президент К.Бакиев аткаруу бийлигинин ишине ичи чыкпай жатканын белгилеп, аны салыкты аз төлөп жаткан алкоголь тармагынын мисалында айтты:

- Инспекция, “Кыргызалко”. Бул эмнеге керек болчу? Уурдашка оңой болсун үчүн ушундайлар түзүлгөн. Иштегениңерге канча болду, эмдигиче жыйынтык чыгара албай жатасыңар. Феликс Шаршенбаевич, өкмөт бул жерде кашаң иштөөдө. Алкоголь тармагын таштап салышты, эстеген эч ким жок. Өкмөт башчы болуп иштеп жүргөндө эсимде бар акцизди азайттык эле бюджетке абдан көп акча түшкөн.

К.Бакиев өкмөт курамы кадыресе жаңыланып, жаңы жетекчилер ишке камдуу киришерин белгиледи. Саясий ары түртүш – бери түртүш менен алектенбей, жаңы өкмөт мүчөлөрүн парламент сынынан өткөрүү күзгө белгиленип жатканын маалымдады. Өкмөттүн жаңыланышына өзгөчө үмүт арткан президенттин эмдиги жүйөөсү жыл аягына чейин белгиленген милдетти – ички дүң продуктту 8 пайызга жеткирүү. Бирок да андай көрсөткүчкө жетиш үчүн азырынча кыргыз экономикасынын чама-чаркы тартыш. Экономика жана каржы министри Акылбек Жапаров быйыл 5 пайыздын тегерегиндеги өсүш камсыз болушу мүмкүн деген пикирин айтты.
Өкмөт башчы Феликс Кулов жыл башындагы үч айдын ичинде ички дүң продукттун 2,4 пайыз өсүшүн 4 пайызга жеткирүү кыйын жумуш дейт:

- 2,4 пайызды автоматтык түрдө 4 пайызга жеткирдик деп шардана кылып, эми биз ички дүң продуктту 8 пайызга жеткиребиз деп айтыш кыйын. Бул арифметика эмес, бул – экономика, толгон-токой кыйынчылыктары бар татаал жумуш. Милдет реформаны жүргүзүш. Айрымдар өкмөт реформасыз иштеп жатат дегенге өтүштү. Биз реформаны жүргүзүүдө анын натыйжасы калкка кандай таасир тийгизерин эске алабыз. Мисалы, энергетика реформасы элге эмне берет?

Анткен менен азырынча өкмөт үмүт арткан энергетикадагы абалдын жакын арада жакшырып кетиши да арсар. “Камбарата” ГЭСтеринин курулушу Нарын дарыясындагы ГЭСтердин өзгөчө абалы тууралуу мыйзамдын өзгөртүлүшүнө түздөн-түз көз каранды. 1997-жылдан бери иши оңолбой келаткан Ташкөмүрдөгү жарым өткөргүчтөр заводунун азыркы тагдыры да арабөк, же сатылбай, же банкротко чыгарылбай туру. Өкмөт башчы ишкананы кандай да болсо , бул ишкананы банкротко кабылтып, арзан баада сатып жиберүүгө Мамлекеттик мүлктү башкаруу комитети кызыкдар экендигин айтты. Ушундан улам Маммүлк төрагасы Т.Турдумамбетов менен Ф.Куловдун кайым айтышы маселенин чечилиши дагы бир топко созуларын көрсөттү.


Кыргызстандын экономикалык абалы ушу тапта тар кыяга туш келген жүктүү унаа сындуу кысталыш жагдайдан кантип өтүүнүн амалын таппай туру. Энергетика тармагындагы кризис жакын арада чечилбесе өлкө жакынкы жылдары кайрадан кара чыракка өтүп, жакырчылыктын сазына толук батарына шек кылбай деле койсо болорун президент К.Бакиев айтты.