Экономика

Жерүй алтын кенин иштетүү боюнча австриялык ишкана менен түзүлгөн келишим, депутаттардын айтымында, “Кенбайлыктар тууралуу” мыйзамды бузуу менен кабыл алынган. Бул мыйзамга ылайык, алтын сыяктуу стратегиялык мааниси бар кен байлыктар иштетүүгө инвестор ишканалар жалаң тендер аркылуу гана тандалууга тийиш деп белгиледи депутат Болот Шерниязов:

-Биздин бүгүнкү өкмөт өзүм билемдик кылып, мыйзам бузуу менен эч кандай тендерсиз эле Жерүй кенин аты-жыты жок компанияларга карматып жатканына каршы болуп жатабыз. Жаңы келишим боюнча, Жерүй алтын кенинин лицензиясы чет өлкөлүк банктарга күрөөгө коюлат экен. Бул деген жаңы компаниянын кенди иштетүүгө каражаты жок дегенди түшүндүрөт.

Парламент бүгүн кабыл алган токтомдо кыргыз өкмөтү Жерүй алтын кени боюнча чыгарган чечимин жокко чыгарууга тийиш, кенди иштетүүгө инвесторлорду тандоо тендер аркылуу гана чечилиши керектиги белгиленген. Мындан тышкары, мыйзам бузган келишимди түзгөн адамдарды жоопко тартуу жөнүндө башкы прокуратурага тапшырма берилди.

Депутат Темир Сариевдин айтымында, келишимди түзгөн биринчи тарап катары “Кыргызалтын” акционердик коомунун жетекчилиги жоопко тартылышы керек:


"Өкмөттүн айтымында,келишимди "Кыргызалтын” даярдап берген, демек “Кыргызалтын” АКнун жетекчиси мыйзамды бузган катары жоопко тартылууга тийиш".

Бир катар депутаттардын пикири боюнча, бул маселеде өкмөттүн да кандайдыр бир деңгээлде күнөөсү бар. Анткени, келишимди бекитерде өкмөт анын мыйзамдуулугуна көңүл бөлүүгө тийиш болчу. Кыргыз өкмөтүнүн Жогорку Кеңештеги өкүлү Мурза Кулматов өз кезегинде мындай дооматтарды кабыл албай, четке какты.

"Өкмөт башчы да, өкмөт мүчөлөрү да бул келишимди түзүүгө катышкан эмес. Келишимди түзгөн кишилер бар, ошону талдашат, карашат. Бул маселени Башкы прокуратура эле эмес, депутаттык комиссия да карайт",- деди Мурза Кулматов.

Жерүй алтын кенине байланыштуу маселе парламентте өткөн жума күнү премьер-министр Феликс Куловдун катышуусу менен каралып баштаган. Премьер-министр парламентте сүйлөгөн сөзүндө алтын кенин инвесторлорго берүүдө тендерсиз жолду тандоого өкмөттүн акысы бар экенин айткан.

Жогорку Кеңеш бул маселени карап жаткан учурда сыртта Жерүй алтын кенинин жумушчулары пикет өткөрүп турушту. Алар кендеги башаламандыктарды токтотуу, иш орундарын кайра түзүп берүү жана инвесторду тендер жолу менен калыс тандоо тууралуу талаптарды коюшту.

Парламент чечимине ылайык, Жерүй алтын кени боюнча бүгүн кабыл алынган токтомдун аткарылышына көзөмөл жүргүзүүчү атайын депутаттык комиссия түзүлдү. Ал комиссия Кыргызстандагы башка алтын кендерине байланыштуу бардык маселелердин мыйзамдуу чечилишине көзөмөл кылууга укуктуу болмокчу.

Чейрек кылымга жакын созулган Оооганстандагы куралдуу калабанын кесепетинен 2 миллиондой ооган жараны Иранга өтө качып, жан сактаган. Анүчүн Хамид Карзай ишемби күнү президент Махмуд Ахмединежад менен болгон кездешүүдө Иран бийликтерине ыраазычылык айтты:

- Акыркы жыйырма жылда Ирандын биздин качкындарды жакшы ыкласы менен кабыл алганын жана соңку төрт жылдагы Ооганстан менен кызматташканын биз эч качан унутпайбыз. Ооганстан келечекте Иран менен болгон соода-экономикалык кызматташуу дагы бекемделет деген үмүттө.

Акыркы төрт жылда Ооганстан менен Иран ортосундагы саясый-экономикалык мамиле жакшы нукта өнүгүүдө. Соңку төрт жылда Ирандын Ооганстанга болгон экспорту он эсеге өсүп, 500 миллион долларга жеткен. Кийинки төрт жылда Ооганстандын экономикасы төрт эсеге өсүп, 2005-жылы ички дүң продукциянын көлөмү 16 миллиард долларга тете болду. Ага карабай, Карзайдын сөзүнчө, Ооганстан былтыр Иранга 2 миллион долларга гана товар саткан.

Тышкы базарга жарагандай товар чыгаруучу өндүрүштү көтөрүү үчүн, президент Карзай жекшемби күнү Тегеранда ишкерлер менен өткөн жолугушууда, ырасмий Кабыл ирандык инвесторлорго ыңгайлуу шарт түзүп берүүгө даяр экенин билдирди. Президент Ахмединежад ооганстандык коллегасынын сөзүн колдоп, эки өлкө түрдүү тармактарда кызматташуусу үчүн жагдай бар экенин белгиледи:

-Карзай айткандай, Ооганстан жана Иран чоң мамлекеттер. Эки жак өнөр жайы, айыл чарбасы, транспорт, жаңы технология, илим жана билим, маданият жана башка тармактардын баарында өз каалоолоруна ылайык кызматташуусуна ыңгыйлуу шарт түзүлгөн. Азыр эки өлкөнүн кызматташуусу үчүн жакшы шарт бар.

Хамид Карзай коңшу эки өлкө тили, маданияты эле эмес, диний жактан да жакын экенин шарданалоо максатында Иран Ислам Республикасынын негиздөөчүсү Айтолла Хомейнинин күмбөзүнө барып зыярат кылды. Ооган лидери совет баскынчылыгына каршы согушта Хомейни дос катары оогандарга чоң жардам көрсөткөнүн айтып, бул жакшылыкты “оогандар унутпайт” деди:

-Ооган эли катаал заманды баштан кечирип жатканда Хомейни дос катары колдоду. Ал Ооган жихадына катышты, ал ооган элине жардамдашты, ал ооган качкындарына баш паанек берди жана Ооган калкы үчүн Алладан жакшылык тиледи. Анын жакшылыктарын Ооган эли унутпайт.

Ооган президентинин сапары алдында, Ооганстан АКШ менен жакын мамиледе болгондуктан, Хамид Карзай Тегерандын ядролук программасынан чыккан чатакты жөндөөдө Иран менен Батыш ортосунда арачылык кылышы мүмкүн экени айтылып жаткан. Бирок, Карзай 27-майда Тегеранга келген күнү Иран бийликтери Ооганстан арачы болсун деген сунушту кескин четке кагып салды.