Эл аралык донор уюмдар жана мамлекеттер Кыргызстанга 1 миллиард 100 миллион доллар бермей болушту. Бул каражаттарды натыйжалуу пайдалануу жаатындагы “Азаттыктын” суроолоруна Экономикалык тескөө министри Эмил Үмөталиев жооп берди.
- Эмил мырза, эл аралык донор уюмдар, мамлекеттер бере турчу 1 миллиард 100 миллион долларды натыйжалуу, максаттуу пайдалануу бирден-бир маанилүү маселе болсо керек. Бул ири сумманын натыйжалуу колдонулушун көзөмөлдөй турган сапаттуу механизмдер болобу?
- Эң биринчи иретте келе турчу каражаттар боюнча жаңы шарттар, жаңы механизмдер сунуш кылынып атат. Азыр ошол бөлүнүп берилип аткан каражаттар элдин көзөмөлүндө, элдин катышуусу менен максаттуу пайдаланылсын деп, Ош жана Жалал-Абад шаарларын калыбына келтирүү дирекциясынын көзөмөл уюму түзүлүп атат. Президент бул боюнча өз сунушун жарыялады. Ал сунуш боюнча дирекциянын бардык каржылык ишмердүүлүктөрүн, колдонгон каражаттарын көзөмөлдөй турган топко жарандык коомчулуктун өкүлдөрү да кирет. Бул жерде көз карандысыз бизнес бирикмелери, коомдук уюмдар да бар. Ал жердеги өкүлдөр коомчулуктун кызыкчылыгын көздөп, дирекциянын каржылык ишмердүүлүгүн текшерип турганга укуктары бар.
- Демек каражаттарды пайдаланууда ачыкты принциптери сакталат экен да..?
- Биздин тарыхта биринчи жолу бийик деңгээлде мамлекеттик кызматта ушундай принциптер киргизиле баштады.
- Кыргызстандын тышкы карызы ушул күндөрү 2,4 миллиард долларга жакындап калган экен. Эгер бул акчалар кошулса тышкы карыз канчага өсөрү тууралуу алдын-ала эсептөөлөр барбы? Мунун канчасы кредит түрүндө, канчасы грант болот?
- Канчасы грант, канчасы кредит болорун азыркы тапта эч ким так айта элек. Анткени донорлор бизге “1 миллиард 100 миллион доллар бериш керек” деп сүйлөшүп аткан мезгилде анын кандай негизде келери тууралуу тактап айтыла элек болчу. Бирок алар бири-бирин үгүттөп, грант өлчөмүн көбөйтүүгө аракет кылалы деп кайрылып атышты. Биз да бул боюнча иштеп аттык. Ошондуктан грант өлчөмү алардын мурдагы айткандарынан аз болбой, келген каражаттын кыйла бөлүгүн түзүшү мүмкүн. Бирок так сандар бүгүнкү күнү белгисиз.
- Келе турган каражаттын 600 миллиону кышка чейин келери айтылбадыбы. Бирок ал каражатты өткөрүү үчүн парламент болушу керектиги айтылган. Кандай ойлойсуз, парламент түзүлгүчө бул акчаларды күтпөй эле койсо болобу?
- Өтө зарыл иштер үчүн ал каражаттар ага чейин деле келе баштайт деп биз чоң үмүт кылабыз. Биздин мамлекет жетекчилиги, дүйнөлүк банктын жетекчилиги каражатты алып келүү боюнча бардык болгон процедураларды мыйзам түрүндө сактайт. Бирок парламент түзүлгүчө деле ошол процедураларды бузбай, укуктуу жол таап, мүмкүнчүлүк таап каражаттарды алып келебиз деген ишеничте болушубуз керек. Анткени парламент түзүлгүчө күтүп отура берсек, анда элдин кышка даярдыгын толук камсыз кыла албай калабыз. Мен андай укуктук жол табылат деп толук ишенем.
- Рахмат маегиңизге!
- Эң биринчи иретте келе турчу каражаттар боюнча жаңы шарттар, жаңы механизмдер сунуш кылынып атат. Азыр ошол бөлүнүп берилип аткан каражаттар элдин көзөмөлүндө, элдин катышуусу менен максаттуу пайдаланылсын деп, Ош жана Жалал-Абад шаарларын калыбына келтирүү дирекциясынын көзөмөл уюму түзүлүп атат. Президент бул боюнча өз сунушун жарыялады. Ал сунуш боюнча дирекциянын бардык каржылык ишмердүүлүктөрүн, колдонгон каражаттарын көзөмөлдөй турган топко жарандык коомчулуктун өкүлдөрү да кирет. Бул жерде көз карандысыз бизнес бирикмелери, коомдук уюмдар да бар. Ал жердеги өкүлдөр коомчулуктун кызыкчылыгын көздөп, дирекциянын каржылык ишмердүүлүгүн текшерип турганга укуктары бар.
- Демек каражаттарды пайдаланууда ачыкты принциптери сакталат экен да..?
- Биздин тарыхта биринчи жолу бийик деңгээлде мамлекеттик кызматта ушундай принциптер киргизиле баштады.
- Кыргызстандын тышкы карызы ушул күндөрү 2,4 миллиард долларга жакындап калган экен. Эгер бул акчалар кошулса тышкы карыз канчага өсөрү тууралуу алдын-ала эсептөөлөр барбы? Мунун канчасы кредит түрүндө, канчасы грант болот?
- Канчасы грант, канчасы кредит болорун азыркы тапта эч ким так айта элек. Анткени донорлор бизге “1 миллиард 100 миллион доллар бериш керек” деп сүйлөшүп аткан мезгилде анын кандай негизде келери тууралуу тактап айтыла элек болчу. Бирок алар бири-бирин үгүттөп, грант өлчөмүн көбөйтүүгө аракет кылалы деп кайрылып атышты. Биз да бул боюнча иштеп аттык. Ошондуктан грант өлчөмү алардын мурдагы айткандарынан аз болбой, келген каражаттын кыйла бөлүгүн түзүшү мүмкүн. Бирок так сандар бүгүнкү күнү белгисиз.
- Келе турган каражаттын 600 миллиону кышка чейин келери айтылбадыбы. Бирок ал каражатты өткөрүү үчүн парламент болушу керектиги айтылган. Кандай ойлойсуз, парламент түзүлгүчө бул акчаларды күтпөй эле койсо болобу?
- Өтө зарыл иштер үчүн ал каражаттар ага чейин деле келе баштайт деп биз чоң үмүт кылабыз. Биздин мамлекет жетекчилиги, дүйнөлүк банктын жетекчилиги каражатты алып келүү боюнча бардык болгон процедураларды мыйзам түрүндө сактайт. Бирок парламент түзүлгүчө деле ошол процедураларды бузбай, укуктуу жол таап, мүмкүнчүлүк таап каражаттарды алып келебиз деген ишеничте болушубуз керек. Анткени парламент түзүлгүчө күтүп отура берсек, анда элдин кышка даярдыгын толук камсыз кыла албай калабыз. Мен андай укуктук жол табылат деп толук ишенем.
- Рахмат маегиңизге!