Экономика

Анткен менен донор уюмдардан канча каражат жана качан бөлүнөөрү азырынча белгисиз. Донор уюмдар болсо бул багытта эки тараптуу макулдашуулар жүрүп жатканын белгилешүүдө.

Кыргызстан менен ушул убакытка чейин кызматташып келген Бүткүл дүйнөлүк банк, Азия өнүктүрүү банкы, Эл аралык валюта кору сыяктуу ондон ашуун эл аралык донор уюмдардын өкүлдөрү менен Убактылуу өкмөт жетекчисинин орун басары, каржы министринин милдетин аткаруучу Темир Сариев, Ош, Жалал-Абад шаарларын калыбына келтирүү боюнча дирекциянын жетекчиси Жантөрө Сатыбалдиев жана тышкы иштер министринин милдетин аткаруучу Руслан Казакбаев жолугушту. Анда Убактылуу өкмөт мүчөлөрү Кыргызстандагы кырдаал, айрыкча түштүк жергесиндеги абал тууралуу маалымат берип, түштүктү калыбына келтирүү үчүн Кыргызстан эл аралык донор уюмдардын көмөгүнө муктаж болуп тургандыгы айтылды.

Ош жана Жалал-Абадды калыбына келтирүү боюнча дирекция жетекчиси Жантөрө Сатыбалдиев 8-июлдан тартып чыгымдарды аныктап, баа берүүчү көз карандысыз топ иштей баштагандыгын билдирди. Ал коогалаң орун алган Ош, Жалал-Абад шаарларын жана айрым аймактарды калыбына келтирүүдө керектелүүчү жардамдарга токтолду:

- Бизге курулуш материалдары керек. Цемент, бышык кышты мамлекет камсыз кылса да жыгач, металл, жол битумуна, курулуш үчүн керектелүүчү жабдыктарга муктаж болобуз. Ош шаары боюнча чоң маселе турат. Балким ал жерге убактылуу турак жайларды курабыз. Бирок бул экинчи вариант. Биз негизинен туруктуу үй курууга аракет кылып жатабыз.

Ж.Сатыбалдиевдин айтымында, учурда Ош шаарынын башкы планы иштелүүдө. Ага ылайык, көп кабаттуу үй куруу маселеси, анын ордулары такталмакчы. Ал эми Кара-Суу, Базар-Коргон, Сузак райондоруна курулчу жеке үйлөр мурда талкаланган үйлөрдүн ордуна кайра курулушу мүмкүн.

Темир Сариевдин айтымында, түштүктү калыбына келтирүү үчүн жумшалчу каражат атайын берене менен бөлүнөт. Бирок азырынча каражат менен камсыз кылууга өлкөнүн толук чама-чаркы жетпейт. Ошондуктан Кыргызстандын эл аралык донор уюмдардын көмөгүнө муктаж.

- Бюджеттин жетишпестиги 250 млн. долларга чыгып жатат. Биз мына ушул жардамды күтөбүз. Экинчиден, түштүккө тез арада гуманитардык жардам бериш керек. Ошондой эле Ош, Жалал-Абад шаарларын кыска мөөнөттө калыбына келтирүү боюнча керектелчү сумма 450-500 млн. доллардын тегерегин түзүп жатат. Анын 100 миллионун өзүбүздөн таап жатабыз, калгандарын донорлордон күтөбүз.

Т.Сариевдин айтымында, Кыргызстанга берилчү жардамдар июль айынын аягында өтө турган донорлорлордун чоң жыйынында каралмакчы. Андан сырткары Казакстан менен Түркия Кыргызстанга көрсөтүлө турган жардамдар боюнча экономикалык форум өткөрүү демилгесин көтөрүүдө.

Анткен менен Ж.Сатыбалдиев донорлордун Кыргызстанга берчү жардамдары жакын арада келбей турганын белгилеп, чукул бюджетти иштеп чыгууну сунуштады. Анын айтымында, мындай кадам аталган аймакты калыбына келтирүү иштерин ыкчамдатат.

- Кайра куруу маселесинде биз донорлорго ишенип жатабыз. Бирок алардын акчасы жакын арада келбейт. Эң тез иштегенде да сентябрь айында келиши ыктымал. Бул убакытка чейин күтсөк биз кеч калабыз. Ошондуктан биз өзүбүздүн мүмкүнчүлүктү пайдаланып, донорлордон келген акчаны бюджетке которуу максаттуу деп олойм.

Ал эми айрым донор уюмдардын өкүлдөрү бул багытта тишелүү ведомстволор менен макулдашуу иштери жүрүп жаткандыгын айтышууда. Алар качан, канча суммада жардам бере ала турганын ачыкташкан жок.

Орто эсеп менен алганда түштүктөгү кандуу кагылыштын кесепетинен үч миңге чукул имарат талкаланып, күйүп кеткен. Алардын айрымдары такыр керектен чыккан. Бул тууралуу коогалаң алып келген чыгымдарды аныктоочу комиссия башында турган, өзгөчө кырдаалдар министринин милдетин аткаруучу Дүйшөн Чотонов билдирди:

- Күйүп кеткендердин ичинен 1800дөн ашууну турак-жай. Алардын ичинде көптөгөн мүлктөрү бар. Алардын ар биринин артында адамдар менен сүлөшүп, үйлөрүн бышык кыш менен же башкадан курулганын аныкташ керек болуп атат. Ал үчүн эркин баа берчүлөр бар, алар менен сүйлөшүш керек болууда.

Аталган комиссия өз жыйынтыктарын ушул айдын орто ченинде бермекчи. Ал эми Убактылуу өкмөт мүчөлөрү аталган аймактарды калыбына келтирүү менен чектелбей, келечекте анын инфраструктурасын оңдоо, жаңы имараттарды, өнөр жай ишканаларын куруу, ал үчүн чет элдик инвесторлорду тартуу зарылчылыгын белгилешүүдө.

“Азаттык”: - Учурда Кыргызстандын банк тармагы кандай абалда? 7-апрелден кийин айрым ири банктардын иши солгундап, тыштан башкаруу киргизилген эле. Бул башка банктарга таасирин тийгизген жокпу?

Улан Оторбаев: - Жалпысынан алып карасак, 7-апрелдеги окуялар Кыргызстандын банк тармагына олуттуу таасир тийгизген жок деп айтсак болот, айрым учурларды эске албаганда. Ошентсе да бардык эле банктар өз мойнуна алган милдеттердин көбүн аткарып эле атышат.

Бирок банктардын иши саясий абалга, өлкөдөгү башка түрдүү шарттарга да байланыштуу болот. Банк секторунун өнүгүшү ошондой шарттардан көз каранды. Өлкөдөгү кырдаалга карабай банктар өз кардарларынын алдындагы милдеттерин аткарып, банктар стабилдүү эле иштеп атышат.

“Азаттык”: - Ушу кезге чейин Кыргызстандагы банктарда берилчү насыялардын пайыздык өлчөмү кыйла эле жогору. Балким жаңы банктарды алып келүү, мыйзамдык жеңилдиктер аркылуу ушул пайыздардын өлчөмүн азайтса болоттур?

Улан Оторбаев: - Туура. Батыш өлкөлөрүнө же өнүккөн чыгыш мамлекеттерине салыштырсак, Кыргызстандын банк системасы алардын шарттары менен атаандаша албайт. Бизде жылдык пайыздар бир топ эле жогору. Маселен, батыш өлкөлөрүндө насыялар жыйырма жылга берилип, жылдык пайызы абдан эле төмөн. Бизде болсо насыя эң көп сегиз-он жылга берилип, жылдык пайызы жогору болуп атат.

Ошондуктан биздин банктардагы насыялардын жылдык пайызы аз, мөөнөтү узак болсо элге да жеңил болмок эле. Мамлекет тараптан да бул багытта жаңы программалар киргизилсе жакшы болмок. Мисалы, мамлекет арзан турак жайларды салуу боюнча банктар менен биргеликте программаларды ишке ашырса жакшы болмок. Мамлекет өзү гарант катары чыгып берсе аябай эле чоң жардам бермек. Бизде болсо банктар эмнеге узак мөөнөткө насыя беришпейт деген суроолор көп. Банктарда деле узак мөөнөткө созулган депозиттери, акча каражаттары да болушу керек.

“Азаттык”: - Банктардагы ошол жылдык пайыздарды салыштырып айтсаңыз. Бизде жалпысынан жылдык пайыздар кандай, башка өлкөлөрдө кандай?

Улан Оторбаев: - Эгер салыштырып карасак, бизде аманаттар жана депозиттер боюнча жылдык пайыздар бир топ эле жогору. Бизде мисалы аманаттар боюнча жылдык пайыз 17 пайызга чейин жетип атат. Кардар аны көрүп жакшы экен деп ойлошу мүмкүн. Батышта болсо бул көрсөткүч беш пайыздан ашпайт. Бул жөнөкөй кардарга жакпашы мүмкүн. Бирок пайыз канчалык төмөн болсо, банктын ошончолук туруктуулугун, бекемдигин көрсөтөт. Анын көп жыл иштей турганын, аманатчылардын салган акчаларына кепил боло аларын билдирет.

Кыргызстанда да ошол пайыздарды төмөндөтүү керек деген багытта Улуттук банк долбоорлорду иштеп чыгып атат. Төмөндөтсө жакшы болмок.

Чынында, Кыргызстанда банк системасында жарыш пайда болгон. Кардарларды тартуу үчүн банктар жылдык пайыздарды көтөрүшкөн. Бирок анын да өзүнүн коркунучтары бар. Анткени банк ошол пайыздарды кийин төлөп бериши керек да. Төлөө маалы келгенде банктар кыйналып, иши токтоп калышы да мүмкүн. Ошондуктан аманатчылар үчүн жылдык пайыздарды, аны менен катар насыялардын жылдык пайызын да төмөндөтүү керек.

“Азаттык”: - Рахмат маегиңизге!