Экономика

Ишкерлердин айтымында, улам өкмөт алмашкан сайын бизнестеги эрежелер да өзгөрүп, анын айынан орто жана чакан ишкерлик зыян тартууда.

Экономика туруктуулукту жана ырааттуулукту сүйөт

16-апрелде Бишкекте өткөн “Бизнестин абалы: кечээ, бүгүн жана эртең” деген тегерек үстөлгө эксперттер, ишкерлер жана депутаттар катышты. Маселен, Бишкек ишкерлер клубунун мүчөсү Азамат Акелеевдин айтымында, өкмөт алмашкан сайын, ар бир премьер-министр өзүнүн реформасын жана программасын баштап, ырааттуулук болбой калат. Ал өкмөттү дайындоодо жана кетирүүдө эч кандай критерий жоктугуна да токтолду:

- Өкмөттү алмаштыруу эки-үч адамдын чечими менен гана болуп калып жатат. Мисалы, Өмүрбек Бабановдун өкмөтү, жакында болсо Сатыбалдиевдин өкмөтү эмнеге алмашканын биз дагы эле так билбейбиз. Бул мамлекеттин иштөөсүнө терс таасирин тийгизип жатат. Реформалар жүрүп баштап, алмашканда кайра токтоп калууда.

Кыргызстанда жаңы жетекчи келгенде мурдагы жетекчинин демилгеси жана программасы унутта калган тажрыйба адаттагы көрүнүш. Ал эми жаш ишкерлер кеңешинин мүчөсү Улан Исаков болсо, мыйзамдардагы туруксуздукка токтолду. Анын билдиришинче, тез-тез күтүүсүз алмашкан бизнестеги эрежелер ишкерлердин узак мөөнөттүү стратегиялык пландарды кабыл алуусуна мүмкүндүк бербей жатат.

Ишкер Улан Исаков буга бизнести түшүнбөгөн парламент депутаттарынын да салымы бар экенин кошумчалады:

- Өкмөттүн жана премьердин да эч кандай күчү жок. Кайсы бир нерсеге эгер депутаттар каршы боло турган болсо, аны өздөрү каалагандай өзгөртүп ташташат. Ошон үчүн ишкерлердин талабы: саясий-экономикалык вектордун аныкталуусу. Биз кайсы жол менен барабыз? Демократиялыкпы, либералдыкпы же комунисттик өнүгүү менен барабызбы? Ушулар аныкталып, ага жараша бизнес өзүнүн ыкчам аракеттерин көрүшү керек.

Үмүт жараткан Оторбаев

Анткен менен ишкерлер жаңыдан дайындалган өкмөт башчы Жоомарт Оторбаевден үмүтү чоң. Алардын оюнча, Оторбаев ишкерчиликти түшүнгөн, экономиканы билген жетекчи. Бирок ага өз командасын түзүүгө фракциялар жана президент мүмкүнчүлүк бербейт дейт, тегерек үстөлгө катышкан оппозициячы депутат Равшан Жээнбеков.

- Жоомарт Оторбаев бизнести түшүнөт, кандай иштешти билет. Мамлекеттик органдар жана бизнес-компаниялар кандай болушу керектигин түшүнөт. Бул жагынан кандайдыр бир деңгээлде кичинекей өзгөрүүлөрдү жасай алышы мүмкүн. Бирок чоң өзгөрүүлөргө бара албайт. Ага баруу үчүн тегерегинде командасы, пикирлеш адамдары болушу керек. Анын андай командасы, бир да адамы жок.

Премьер-министр Жоомарт Оторбаев 11-апрелде ишкерлер менен жолуккан кезде бизнестеги абалды жакшыртууга, ишкерлерге мамлекеттик колдоо көрсөтүүгө убада берди. Бирок ошол эле кезде ишкерлер өздөрү пара берип, мамлекеттик органдарды коррупцияга түртөт деп да айыптады.

- Эмне үчүн өзүңөр пара бересиңер? Өзүңөр салык төлөөдөн качып, пара берип жатасыңар. Силер кирешеңерди ойлоп, ушундай кылсак боло берет дейсиңерби? Урматтуу ишкерлер, коррупция эки тараптуу болот. Андан көрө биз муну менен кантип күрөшөбүз деп ойлонгула.

2010-жылдагы апрель окуясынан бери Кыргызстанда бешинчи өкмөт башчы иштеп жатат. Ал эми Кыргызстандын эгемен тарыхында Жоомарт Оторбаев 26-премьер-министр. Ал да эң көп болсо 1,5 жыл, тактап айтканда келерки жылы болчу парламенттик шайлоого чейин гана өкмөттү башкара алат.

Бишкекте 15-апрелде кошумча бажы төлөмү боюнча мыйзам долбоору тууралуу парламенттик угуу өттү. Анда айрым ишкерлер кээ бир өкмөт мүчөлөрүн, депутаттарды жергиликтүү дыйкандардын кызыкчылыгын коргоо деген амал менен “Белорус канты” компаниясын сүрөп жатат деп айыптады. Долбоордун демилгечилери болсо мындай дооматты четке кагууда.

Мурунку бийликтин тушунда кумшекер ташып келүүдө коррупциялык схема болгону, аны экс-президенттин уулу Максим Бакиев түзүп, көзөмөлдөгөнү аныкталган.

Кумшекерге кошумча бажы төлөмүн киргизүүгө каршы чыккандардын бири Кант керектөөчүлөр бирлигининин президенти Эрлан Жусупов. Анын айтымында, бажы төлөмү тууралууу мыйзам кабыл алынса, “Белорус канты” компаниясы монополистке айланат:

- Эгер 30 пайыздык бажы төлөмү кирсе, кант камышынан жасалган кумшекер чыгарган төрт гана өлкөгө кирет. Белорустуку кызылчадан жасалган кумшекер болгондуктан ага тиешеси болбойт. Демек Кыргызстанга кумшекерди Белорустан гана ташып келген схема түзүлүп жатат. Эгер ушинтип импорт келе берсе, анда жергиликтүү фермерлерге деле эч кандай жардам болбойт. Ушундай утурумдук бажы төлөмдөрдү кыргыз өкмөтү өзү киргизиши керек эле. Анткени бул оперативдүү иш-чара. Жогорку Кеңеш болсо мыйзам менен кийлигишип аралашып жатат.

Бирок мыйзам долбоорду жактаган депутаттар бул сөздөрдү курулай доомат деп эсептешет. “Ата-Журт” фракциясынын депутаты Азамат Арапбаев кумшекерге кошумча бажы төлөмү эң ириде жергиликтүү дыйкандарды колдоо үчүн керектигин айтууда:

- Мына Чүйдө канчалаган жерге кызылча эксе болот. Анын артында канчалаган дыйкандарыбыз турат. Жумуш орундар болот. Кызылчаны айдап, түшүм алып, заводго жеткирүү, кайра иштетүү иштеринде кеминде 70 миңдей адам тартылат экен. Андан сырткары өлкөнүн казынасына салык түшөт, салымы чоң болот. Ошондуктан бажы төлөмдү көтөрүп, биздин ишкерлерге шарт түзүп беришибиз керек.

Бирок бажы төлөмү кирсе эле жергиликтүү дыйкандар жапырт кант кызылчасын айдап, пайдага маарып кетерине ынанбагандар да бар. Академик Жамин Акималиев мыйзам долбоордун демилгечилерин дыйкандарды коргобой эле кайсы бир компаниянын кызыкчылыгын колдоп жатат деп айыптады:

- Азыр биз элибизди 12 пайыз кумшекер менен камсыз кылып жатабыз. Мындай шартта эгер биз сырттан келген кумшекерге бажы төлөмүн көбөйтүп койсок, анда биринчиден канттын баасы бир жарым эсе көтөрүлүп кетиши мүмкүн. Мындан дыйкандар деле пайда таппайт. Эң негизгиси карапайым эл зыянга учурап калат. Бул жерде жалгыз гана кант заводу пайда табат. Кумшекер ошолордун колунда, сырттан да ташып келет. Алар монополист болгулары келет. Эми буларды түшүнсө болот, ар ким өз пайдасын ойлойт эмеспи. Бирок мен экономика министри Темир Сариевдин ошолорду колдоп жатканын түшүнбөй турам. Менимче, бул жерде коррупциялык схема бар. Дыйкандарды жамынып алышып, жеке чөнтөгүн ойлоп жатат.

Бул маселе боюнча экономика министри Темир Сариевдин өзүнөн комментарий алууга мүмкүн болгон жок. Аталган министрлик өткөн жылы жайында кумшекерге кошумча бажы төлөмүн киргизүү тууралуу токтом даярдаган, бирок документ кабыл алынган эмес.

Кыргызстанда кант чыгарган “Кайыңды-Кант” жана “Кошой” деген эки завод бар. Бул эки ишкана биргелешип мурунку бийликтин тушунда “Белорус канты” деген компания түзүп, Белорустан кумшекер ташып келүү укугун алган. Кыргызстанга ташылып келген кумшекердин теңинен көбүн ушул тушта аталган компания алып келет. Айрым ишкерлер “Белорус кантты” кумшекер базарын толук көзөмөл кылгысы келет деп айыптап жатат.

Кыргызстан Белорустан сырткары кумшекерди Украина, Казакстан жана Орсиядан ташып келет. Өлкө жылына болжол менен 115 миң тонна кант керектейт.