Экономика

12-ноябрда Стамбул шаарында Түрк кеңешине мүчө өлкө башчыларынын "Жашыл технологиялар жана санариптик доордогу акылдуу шаарлар" темасындагы сегизинчи саммити өттү.

Саммитке президент Садыр Жапаров, Түркиянын президенти Режеп Тайып Эрдоган, Казакстандын президенти Касым-Жомарт Токаев, Өзбекстандын президенти Шавкат Мирзиёев, Азербайжандын президенти Илхам Алиев жана Венгриянын премьер-министри Виктор Орбан катышты.

Түркмөнстандын президенти Гурбангулу Бердымухамедов байкоочу өлкө макамында биринчи жолу келди.

Саммитте Түрк кеңешин мындан ары Түрк мамлекеттер уюму деп атоо чечими кабыл алынды. Бул тууралуу Түркиянын президенти Режеп Тайып Эрдоган маалымат жыйынында билдирди.

Ал ошондой эле самиттин жыйынтыгында, өлкө башчылары "Түрк дүйнөсүнүн көз карашы – 2040" стратегиялык документке кол коюшканын кабарлады. Бул документте түрк тилдүү мамлекеттердин жакынкы 20 жылда коопсуздук, транспорт жана бажы, маалыматтык-коммуникациялык технологиялар, энергетика, туризм, саламаттыкты сактоо, экология, айыл чарба маданият, билим жана илим, жаштар жана спорт, диаспоралар менен иштөө ж.б. тармактардагы кызматташуусун тереңдетүү боюнча "жол картасы" болору айтылды.

Бишкектин сунушу

Саммите Түркиянын президенти Режеп Тайып Эрдоган түрк тилдүү мамлекеттердин арасында соода экономикалык чектөөлөр алынышын жана кызматташтыкты күчөтүүнү сунуштады.

"Биз соодабызды да, өз ара инвестициябызды да тездик менен көбөйтүүгө тийишпиз. Өлкөлөр ортосундагы соодада бардык тарифтик эмес чектөөлөрдү алып салышыбыз керек. Ушул максатта сооданы жеңилдетүү стратегиясы боюнча документке кол коюуга өзгөчө маани берем. Бирок оор жүк тарткан унаа, аба жана деңиз жолдору менен бири-бирибизге бекем байланышпасак, биз каалаган натыйжага жете албайбыз. Биз күн тартибинен транзиттик документтерди алып салышыбыз керек, бажы мыйзамдарын жана практикасын шайкеш келтирип, жол кирени атаандаштык деңгээлге жеткиришибиз керек",- деди Эрдоган.

Ал ошондой эле "Түрк инвестициялык фонду" түптөөнү сунуштады.

Саммитте сөз сүйлөгөн президент Садыр Жапаров фондду Кыргызстанда негиздөөнү сунуштады.

"Биздин мамлекетте түрк уюмдарынын жоктугун эске алып, бул финансылык институтту - Түрк инвестициялык фондун Бишкек шаарында жайгаштырууну ылайык көрөбүз. Фондду Кыргызстандын борборунда жайгаштыруунун финансылык гана эмес, саясий да мааниси бар. Кыргызстан - Түрк кеңешинин негиздөөчүлөрүнүн бири. Ал эми, биздин Кеңешибиздин негизги документтеринде тең укуктуулукту сактоого жана урматтоого чоң маани берилген. Андыктан, Түрк инвестициялык фондун Кыргызстанга жайгаштыруу Түрк кеңешинин миссиясына толугу менен жооп берет",-деди Жапаров жыйында.

Муну менен катар Жапаров чөлкөмдөгү саясий кырдаалга көңүл буруп, түрк тилдүү мамлекеттерди тынчтык платформасын курууга үндөдү.

"Учурдагы кырдаалды эске алып, Кыргызстан түрк дүйнөсүнө, жалпы эле эл аралык коомчулукка "Борбордук Азия – тынчтыктын аймагы" деген платформаны түзүү идеясын сунуштайт. Борбордук Азия - демографиялык өнүгүү боюнча дүйнөдө алдыңкы орунду ээлеген аймак. Ата-бабаларыбыз байыртадан тынчтыкта жана ынтымакта жашоонун принцибин, сабырдуулукту жогору баалап келген. Биз аны жаңы кырдаалда ыйык тутуп, биздин аймакты тынчтыктын, бир туугандыктын, ынтымактуу коңшулардын аймагы катары көргүбүз келет. Борбордук Азиянын элдери эзелтен тынчтыкты сүйүп, жанаша жашоонун принциптерин баалай билген".

Саммите каралган эң негизги темалар Түрк кеңешинин ишмердүүлүгүнө жана келечегине байланыштуу маанилүү чечимдердин кабыл алынышы жана келечектеги 20 жыл ичинде түрк тилдүү мамлекеттердин өнүгүү стратегиясын иштеп чыгуу планы талкууланды.

Ошондой эле Стамбулдагы жыйынында Түрк Кеңешинин атын "Түрк мамлекеттер уюму" деп атоо чечими кабыл алынды.

Кыргызстан-Өзбекстан соода байланышын жакшыртат

Ал эми саммитинин алкагында президент Садыр Жапаров Өзбекстандын президенти Шавкат Мирзиёев, Венгриянын премьер-министри Виктор Орбан жана Азербайжандын президенти Илхам Алиев менен жолукту.

Анда өлкө башчылары соода-экономикалык жана маданий-гуманитардык кызматташтыктын актуалдуу маселелери боюнча сүйлөштү.

Садыр Жапаров менен Шавкат Мирзиёевдин жолугушуусунда эки тараптуу кызматташуу, анын ичинде соода-экономикалык багытка басым жасап, эки өлкөнүн ортосундагы товар жүгүртүүнү 1 миллиард долларга жеткирүүгө реалдуу мүмкүнчүлүк бар экенин баса белгиледи.

Эскерте кетсек, ушул жылы президенттер Садыр Жапаров менен Режеп Тайып Эрдогандын 9-июндагы жолугушуусунда да эки өлкөнүн ортосунда товар жүгүртүүнүн көлөмүн 1 миллиард долларга жеткирүү тууралуу пландар талкууланган болчу.

Түрк дүйнөсүнүн борбору - "Демократия жана эркиндик" аралы

Саммит өткөн "Демократия жана эркиндик" аралындагы комплекс былтыр май айында ачылган. Түркиянын тарыхында бул аралдын өзгөчө мааниси бар. Бул жерде 1960-жылдагы аскердик төңкөрүштүн ондогон айыпталуучулардын соту өткөн. Аралдын аты мурун Яссыада деп аталып, анда атайын курулган сот ошол кездеги премьер-министр, министрлерди өлүм жазасына тарткан. Мындан улам Стамбул шаарына жакын чакан арал каралбай, ээн калган.

Кийин 2016-жылы президент Режеп Тайып Эрдогандын буйругу менен аралга "Демократия жана эркиндик аралы" аты берилип, ага китепкана, музей жана спорт комплекси курулган.

Президент Эрдоган маалымат жыйынында дал ушул арал "түрк дүйнөсүнүн түптөлгөн борбору" деп сыпаттады.

Ал эми Түрк тилдүү мамлекеттердин кызматташтык кеңеши 2009-жылдын октябрында түзүлүп, ага Азербайжан, Казакстан, Кыргызстан жана Түркия түптөөчүлөр катары кирген. Өзбекстан уюмга кошулууга ниетин 2018-жылы апрель айында билдирип, 2019-жылы Бакуда өткөн Түрк тилдүү мамлекеттердин кызматташуу кеңешинин жетинчи жыйынында мүчө болгон. Венгрия уюмда байкоочу макамга ээ.

Жапаров түркиялык ишкерлер менен жолукту

Кыргызстандын президенти Садыр Жапаров 11-ноябрда, Стамбул шаарында Түркиянын ишкерлери менен жолугушту. Аларга Баткен облусуна инвестиция салууну сунуштады.

Мамлекет башчысы түркиялык ишкерлерге облуска өзгөчө макам берилгенин айтып, бул бизнести өнүктүрүп, жергиликтүү элди жумуш менен камсыз кылып, аймактын өнүгүшүнө мүмкүндүк бере турганын белгиледи.

Президент Баткен аймагында өзгөчө жеңилдетилген салык жана инвестициялык режим иштей турганын кошумчалады. Ага ылайык, Баткенге инвестиция салган ишкерлер салыктын төрт түрүнөн: мүлк салыгы, жер салыгы, пайда жана сатуу салыгынан бошотулат. Өндүрүшкө зарыл болгон жабдууларды ташып келүүдө бажы төлөмү алынбасын, киреше салыгы 10 пайыздан 5 пайызга түшүрүлөрүн айтты.

Мамлекет башчы түрк инвесторлорунун долбоорлорун илгерилетүүдө ар тараптуу жардам берүүгө даяр экенин белгиледи.

Кыргызстандагы түрдүү тармактарда түрк капиталы бар 300дөй компания иштейт. Анда жалпысынан 5000дөн ашуун кыргызстандык эмгектенет.

Дагы караңыз

Түрк кеңешине мүчө өлкөлөрдүн экономикалык дымагы

Кыргызстанда көмүр тартыштыгы дале болсо сезилүүдө. Өкмөт муну мойнуна алып, эки апта ичинде жөнгө салуу тапшырмасын берди.

Сайрагүл Абылова Нарын шаарынын тургуну. Сууктан муз тоңо баштаган бул аймакта көмүр жетишсиздиги быйыл өзгөчө сезилүүдө. Өлкөдөгү эң ири Кара-Кече кени Нарында жайгашканына карабай ушул күндөрү нарындыктар сатып алганга көмүр жок болууда.

"Көмүр жок. Көмүр ташыган тааныштар бар эле. Аларга телефон чалсак, көмүрдү ташып келатканда эле кезекке туруп, талап кетип жатышканын айтышты. Азыр отун менен былтыркыдан калган көмүрдү жагып атабыз. Минтип отурсак кыштан кантип чыгарыбызды билбейм".

Быйыл Нарын эле эмес өлкөнүн бир катар аймактарында көмүр жетишсиздиги сезилүүдө. Мындан улам таш көмүргө баа кымбаттап, борбор калаада бир тоннасы 6 000 сомго чейин чыгып кеткен учурлар болууда.

Буга Кара-Кече көмүр кенинде жайында даярдык жүрбөй, "кара отунду" казуу күзгө таяп гана башталганы себеп катары көрсөтүлүүдө. Мындай кырдаалды өлкө бийлиги мойнуна алып, айрым жетекчилердин саботажы деп түшүндүрүүдө. Бул жөнүндө 10-ноябрдагы өкмөттүн кышка даярдыгы боюнча жыйында Министрлер кабинетинин төрагасы Акылбек Жапаров айтып, көмүрдүн тартыштыгын эки апта ичинде жоюу керек деген тапшырманы берди:

"Негизги милдет – калкты үзгүлтүксүз электр энергиясы жана отун менен камсыздоо. Учурда чиновниктердин шалаакылыгынан улам республиканын аймактары көмүр менен толук көлөмдө камсыз болбой жатат. Буга жол берилбеши керек, азыркы кырдаалды жөнгө салуу үчүн сиздерге эки жума убакыт берем. Мамлекеттик органдардын транспорттук мүмкүнчүлүктөрүн мобилизациялоо менен облустарга көмүр ташууну уюштуруңуздар, республиканын бардык аймактары көмүр менен 100% камсыздалсын. Көмүрдү өз убагында камдоо электр тармагындагы жүктөмдү азайтып, белгиленген лимиттерди сактоого шарт түзмөк. Биз ар кандай сценарийге даяр болушубуз керек".

Президент менен өкмөт башчысы буга чейин деле дал ушундай тапшырманы берип, көмүргө байланыштуу кырдаалды тезинен чечүү керектигин айтып келишкен. А түгүл Акылбек Жапаров Министрлер кабинетинин башына келери менен Кара-Кечеге барып, абал менен жеринен таанышкан.

Президент Садыр Жапаров болсо ушул аптада Фейсбуктагы расмий баракчасына Кара-Кечедеги көмүр казууда саботаж уланып жатканын жазып чыккан.

"Жайды жайлай "Кыргыз көмүрдө" саботаж кылышып, көмүр казуу кеч башталды. Муну моюнга алабыз. Бирок саботажга карабай ӨКМдин бардык техникаларын өз убагында жардамга киргизип, көмүр казууну тездетип, үлгүрүп калдык. Азыр да саботаж уланып жатат. Анткени ал жактагы коррупцияны жок кылып жатабыз".

Дагы караңыз

Энергетикалык кризис. Көмүрдүн баасы асмандады

Эмнеге Кара-Кечеде көмүр кеч казылды?

Өлкө жетекчилери улам-улам айтып жаткан "көмүр саботажы" деген эмне жана эмне себептен Кара-Кечеде аны казуу күзгө таяп гана башталды?

Кара-Кече өлкөдөгү ири көмүр кени. Расмий эсептер боюнча андагы таш көмүрдүн кору 312 миллион тоннаны түзүп, өлкөнүн түндүк аймактарын кара отун менен камсыз кылат. Бул кендин басымдуу бөлүгүн "Кыргыз көмүр" мамлекеттик ишканасы иштетип, андан жеке компаниялар сатып алып, керектөөчүлөргө сатат.

Аталган ишкананын учурдагы директору Мирлан Жакыпов быйыл Кара-Кечеде көмүрдүн кечигип казылып башталганына мурдагы жетекчиликти айыптап жатат.

"Кыргыз көмүргө" менин келгениме бир жарым ай болду. Биздин маалымат боюнча, көмүрдүн катмарын ачкан иштер токтоп калган. Андан тышкары, кадрдык алмаштыруу болуп, август айында көп инженерлер кетип калыптыр. Быйыл ошол көмүрдүн катмары ачылбай сентябрда келип ачып, 1-октябрдан баштап көмүр бере баштадык. Азыр калкка да, бюджеттик мекемелерге да берилип жатат. Эки ай кечигип бердик көмүрдү. Ошол себептен көмүр тарткан ортомчулар бааны жасалма көтөрүп, 6 миң сомго чейин жеткирип, ортодон 3700 сом пайда көрүп атат".

"Кыргыз көмүр" ишканасын августка чейин Канатбек Ашырбаев жетектеген. Ошол айда УКМК Ашырбаев жана эсепчини камакка алып, коррупциялык схема түзгөн деп айыптаган эле. Мындан соң атайын кызмат кендеги коопсуздукту сактоо үчүн өзгөчө даярдыктагы аскерлерди да жөнөткөн.

Эми ишкананын жаңы жетекчиси кенде көмүр казуу толук кандуу жүрүп жатканын, жакынкы бир апта ичинде абал турукташат деп убада берүүдө.

Жакыпов көмүрдүн баасын туруктуу кармоо үчүн атайын ыкчам топтор түзүлүп, көзөмөлгө аларын кошумчалады.

Дагы караңыз

Кыргызстанда көмүр баасы көкөлөдү

Жоопкерчилик кимде?

Бирок айрымдар кандай гана болбосун кеч күздөгү көмүрдүн жетишсиздиги, кымбаттыгы үчүн тиешелүү аткаминерлер жооп бериши керектигин айтышууда. Анын үстүнө өлкө жетекчилиги баш болуп көмүр менен камсыз кылууда кемчилик болгонун мойнуна алууда.

Жогорку Кеңештин депутаты Аманкул Токтомамбетов мындай болору мурда эле белгилүү болгонун, анын алдын-албаган жетекчилердин жоопкерчилигин кароо керектигин белгилейт:

"Жоопкерчиликти жаңы жылдан бери "кышында даярдык мыкты болот, даярбыз" дегендер алып, ошолор тартышы керек. Аны Министрлер кабинетиби, "Кыргыз көмүр" ишканасыбы же энергетика министриби аныктап, бул маселени көтөрүү зарыл. Абдан эле катуу убадаларды берип жатышпады беле. Жөнөкөй эл кыйналбаш керек. Бирок мындай болору алдын-ала эле белгилүү болчу. Жылда эле "даярдык мыкты, баарын кыйратабыз" деген менен аягында ушундай абал. Дагы жакшы азыр күн кайра жылып калды. Өткөн жумадагыдай күн сууктап кетсе эмне болот эле?”.

Ушу тапта көмүр казуудагы башаламандык Кара-Кечеде эле эмес, Нарын облусунун бир топ бөлүгүн көмүр менен камсыз кылган Турук кенинде да казуу иштери кечигип жатканы кабарланды. "Кыргыз көмүр" бул кенди жеке ишканалар иштетерин айтып, андагы абалга жооп бере албасын билдирүүдө.