Экономика

Кыргызстанда электр энергиясын көрсөтүлгөн чектен ашык пайдалангандарга каршы рейд жүрүп, электр жылыткычтарына мөөр (пломба) басылып жатат. “Ош электр” ишканасынын мөөрү басылган жылыткычтардын сүрөтү интернетке тарап, өлкөдөгү энергетикалык кризистен кабар берүүдө.

"Чырак менен отуруп калдык".

17-ноябрда кар жаап, күндүн сууктай түшүшү “Дордой” базарынын жагындагы "Алтын-Казык" жана Теңдик жаңы конушунун тургундарын көчөгө чыгарды. Соңку эки күндөн бери жарыгы жок отурганын айткан жашоочулар айланма жолду тосуп, ушундай ыкма менен маселени чечүүгө аракет кылышты. Төрт жылдан бери "Алтын-Казыкта" жашаган Амандык Жусупбек уулун эл кыйналып кеткендиктен ушундай кадамга барганын айтат.

“Конушта 1000 түтүнгө бир эле трансформатор турат. Жарык араң эле күйөт. Нан бышырып же үйүңдү жылыта албайсың. Үйүңө жарык эле берет. Ага деле кайыл болуп жашап келе жатканбыз. Бирок эки күн өчкөндө кыйналып кеттик. Өзгөчө балдарга жаман болду. Алар чырак менен окуп калды да. Анан айла жоктон жолду жаптык. Буга чейин көп эле жерге кайрылганбыз. Бизге такыр көңүл бурбай коюшту да. Жолду жаппасак жарык күйбөйт болчу”.

Жарыксыз калган жаңы конуштун тургундары айланма жолду бир сааттан ашык тосуп турушуп, сүйлөшүүлөрдөн кийин жол ачылды. "Алтын-Казык" Бишкектин айланасындагы мыйзамсыз пайда болгон айылдардын бири. Ал жердеги үйлөрдүн документтери жок болгондуктан Келдибекова аттуу абонент жашоочулардын атынан бөлүштүрүүчү компания менен келишим түзгөн. Алар “Түндүк электр” ишканасына 301 миң 527 сом карыз болуп калган.

Жашоочулар электр кубаты үчүн акчасын өз убагында төлөп келгенин айтып жатышат.

Аламүдүн райондук Электр энергиясын сатуу кызматынын башчысынын орун басары Убайдылда Үмөтов мындай деди:

“Бул жерде 402 түтүн бар биздин маалымат боюнча. Жер трансформация болгон эмес. 2016-жылы ушул себептен көмөкчордонго кошпой койгондо көчөгө чыгып, жолду бууп, кошуп бергенге мажбур кылышкан. Ошондо убактылуу кошуп туруу тууралуу чечим кабыл алынган. Эми сотко беребиз. Акчаны өндүрүп алуу боюнча жумуштарды баштайбыз”.

Дагы караңыз

Борбор Азиядагы энергетикалык кризистин себептери

Негизи эле суук суук түшкөн сайын өлкөдө электр жарык маселеси курчуп баратат. Кыргызстан боюнча бир фазалуу абоненттер үчүн беш киловатт, үч фазалуу абоненттерге 10 киловаттык чек киргизген. Ал эми “Ош электр” ишканасы Ош жана Баткен облустарында рейд жүргүзүп, электр энергиясын көп талап кылуучу жылыткычтарга мөөр (пломба) баса баштады. Анын сүрөттөрү интернетте тарап сын-пикирди күчөттү.

"Ош электр” ишканасынын басма сөз кызматы чектөөнүн себептерин мындай деп түшүндүрүүдө:

“Өкмөттүн токтому менен Ош, Баткен облустары жана Ош шаары боюнча электр энергияны керектөөнүн лимити бекитилген. "Ош электр" 2021-жылдын 16-ноябрына карата бекитилген лимиттен 31,5 миллион кВт саат же 21,6%га ашыкча пайдаланды. Ал эми Кадамжай РЭТи боюнча 3,3 миллион кВт саат же 24,4% ашып атат. Социалдык тармакта талкуу жараткан сүрөт абоненттин үйүндө болгон эмес, азык-түлүк дүкөнүндө болгон. Ал магазиндин эки тараптуу келишимдин негизинде ашыкча электр шаймандарына абоненттин макулдугу менен пломба басылып, жеринде түшүндүрүү иштери жүргүзүлгөн”.

Токтогулга суу толбой калды

Энергетика министрлиги чектөөлөрдүн негизги себебин Токтогул суу сактагычындагы суунун көлөмүнө байланыштырууда. Учурда Токтогул ГЭСинде 11 миллиард 500 миллион куб метр суу бар. Бул былтыркы жылдын ушул маалына караганда 2.9 миллиард кубга аз. Министрлик күз-кыш мезгилинен чыгуу үчүн 6-7 миллиард куб суу керектелерин айтып жатат. Токтогулда суунун көлөмү 6 миллиард кубдан азайып кете турган болсо, анда ГЭСте авариялык абал жаралат.

Кыргызстандагы Токтогул ГЭСи - азыркы тапта эң ири электр кубатын өндүрүүчү. Мындан сырткары алты гидроэлектро станциясы жана эки ири жылуулук электр борбору (ЖЭБ) Бишкекте жана Ошто бар. Кыргыз бийлиги «Камбар-Ата-1» жана Жогорку Нарын каскадына төрт ГЭС куруу тууралуу айтып келгени менен так даана макулдашкан долбоору жок.

Энергетика министрлигинин Электр энергиясы боюнча мамлекеттик саясат башкармалыгынын башчысы Айбек Айдаралиев Токтогулдагы сууну үнөмдөө аракети болуп жатканын айтты.

“Токтогул суу сактагычындагы сууну үнөмдөө үчүн Бишкек ЖЭБинин кубаттуулугун көбөйттүк. Азыркы тапта ЖЭБден 405-420 мВт чыгарып атабыз. Былтыр ушул маалда 280-300 мВт чейин чыгарып жатканбыз. Бүгүнкүдөй кырдаал болуп келген. Анткени, суу маал-маалы менен азайып турат. Энергетиктер буга таасир эте албайбыз. Бирок жаралган кырдаалдан чыгуу, суунун көлөмүн азайтып жибербөө үчүн иштерди жасап атабыз. Мындан тышкары электр энергиясын сырттан алышыбыз керек”.

Оор кырдаалдын алдын алуу үчүн Кыргызстан электр энергиясын Казакстандан, Өзбекстандан алмашуу жолу менен алып, Түркмөнстанда сатып алууну пландап жатат. Эгергетика министрлигинин маалыматы боюнча, учурда ортодогу келишимге ылайык Казакстандан электр энергиясы келип жатат. Ал эми Өзбекстан убадалашкан көлөмдөгү энергияны берип бүткөн.

Дагы караңыз

Электр жарыгы: Бийликтин убадасы аткарылабы?

Энергетика министри Доскул Бекмурзаев 15-ноябрда Өзбекстанга иш сапары менен барарын, ал жерде энергетика тармагы боюнча сүйлөшүүлөр жүрө турганын билдирген. Ал кошуна өлкөгө жөнөп кетер алдында “Азаттыкка” маек куруп, техникалык себептерден улам Кыргызстанга электр энергиясын импорттоо убактылуу токтоп турганын айткан.

“Токтогул суу сактагычынын бир тамчы суусун дагы бүгүн биз ирригацияга пайдаланбайбыз. Анын баары кошуна өлкөлөргө, Өзбекстанга, андан ашканы Казакстанга кетет. Аларда дагы кыйынчылык болуп жатат. Азыр импорт токтоп турат. Өзүбүздүн генерация менен иштеп жатабыз. Өзбекстанда импорт келе турган линияда авария болуп, станциясында ремонт иштери жүрүп токтоп турат. Биздин максат - элди кыштан алып чыгуу. Бул техникалык маселелерди саясатка аралаштырбашыбыз керек", - деди Бекмурзаев.

Энергетика министрлигинин басма сөз кызматы Өзбекстан жана Түркмөнстан менен болгон сүйлөшүүлөрдүн жыйынтыгы министр Доскул Бекмурзаев Кыргызстанга келгенде белгилүү боло турганын маалымдады. Азыркы тапта импорттоло турган электр энергиясынын көлөмү боюнча так кабар жок.

Энергетик Карыпбек Алымкулов кошуна өлкөлөр ортодогу келишимди толук аткарбай жатышканын айтат.

"Быйыл кыштан чыгыш оңой болбойт. Анткени, Казакстан менен Өзбекстан түзүлгөн келишимдин негизинде бериле турган электр энергиясын жибербей жатышат. Алар өзүлөрүнө жетпей жатканын айтышууда. Ошон үчүн болушунча сууну үнөмдөшүбүз керек. Эмдиги жылы ойлонушубуз керек. Анткени, качанкыга чейин жайында кошуналардын жерин сугарып, кышында жарыгы жок отурабыз? Элге чек коюп, андан ашса өчүргөн туура эмес. Кошуналар менен жакшылап сүйлөшүш керек".

Кыргызстанда 15-октябрдан тартып электр энергиясы жана жылуулук үчүн жаңы тарифтер күчүнө кирген. Ага ылайык, коммерциялык ишканалар үчүн электр энергиясынын баасы 28 тыйынга көтөрүлүп, эми 2 сом 50 тыйындан эсептелет. Бирок ишкерлердин бир тобу электр энергиясына болгон чектөөлөр бир топ кыйынчылыктарды жаратып жатканын айтып келишет.

Дагы караңыз

Электр баасы инфляцияга жараша өзгөрөт

Бишкектеги эки кампада тоннасы 3 миң сомдон сатылып жаткан арзан көмүргө узун кезек жаралды. Арасында кары-картаңдар, жаш балалуулар бар. Бул аралыкта көмүр ташыган автоунаалардын айдоочулары бааны арзандатууга каршылыгын билдирип чыкты.

"Кечээ 731-болуп кезекке жазылып кеткем..."

Бишкектин батыш тарабындагы арзан көмүр сатылып жаткан кампада эки күндөн бери ызы-чуу. Бир күн мурун эле миңден ашуун киши көмүр алууга кезекке турган. Бирок кечке алардын үчтөн биринин гана кезеги жетиптир.

"Кечээ 731-кезекке жазылып кеткем. Бүгүн ал тизме жок. Балам экөөбүз келип, жазылып кеттик эле. Бүгүн жаңы тизме бар имиш, эми ага жазылыш үчүн дагы кезек күтүш керек. Айлам кетип, кете берсемби деп турам," -деди Бишкектин тургуну Замирбек Акматалиев.

Бишкектин дагы бир тургуну кезек акырындык менен болсо да жылып жатканына шүгүр кылып, күтүп олтурат.

"Башка көмүр сатылуучу жайларда кымбат сатылууда. Ошондуктан кечке чейин болсо да күтүп алып кетели деп отурабыз. Президентибиз арзандатып берди, ыраазыбыз. Буйрук кучүндө турса дагы алабыз да",-дейт Кемелбек Кыдыралиев.

"Бир кишиге эки гана тонна"

Шаар четиндеги Ак-Ордо конушунун тургуну Бегимай Каныбек кызы кечээ ата-энеси 3 миң сомдук көмүрдү кечке күтүп олтуруп, сатып келишкенин айтып берди.

"Атам менен апам экөөсү тең пенсионер. Кечке күтүп отуруп, 2 тонна көмүр алып келишти. Анткени, андан көп сатпай жатыптыр, талаш болуп жатат дейт. Үйдө кичинекей балдар болгондуктан отту үзбөй жагып жатабыз. Ошондуктан кийинчерээк дагы 2 тонна алабыз го. Азыр эми анча суук боло элек да, катуу суук болсо мындан да көп жагылат".

“Кыргызкөмүр” мамлекеттик ишканасы көмүр тартыштыгы болбойт деп ишендирүүдө. Мекеменин басма сөз катчысы Жийде Зоотбекова "Азаттыкка" ырастагандай, 16-ноябрда Кара-Кече көмүр кенинен 50 автоунаа менен Бишкекти көздөй көмүр жүктөлдү.

"Бүгүн түндө 50 машине кенден чыкты. Ага чейин 100 машине көмүр Бишкекке алып келинген. Эки базада үч миң сомдон сатылып жатат. Учурда шаардын башка жактарына жана аймактарга да арзан көмүрлөрдү жеткирүүнү уюштурабыз".

Көмүр ташыган айдоочулар нааразы

Бул аралыкта Кара-Кечеден көмүр ташыган айдоочулардын нааразылыгы тартылган тасма соцтармактарга тарады. Алар өкмөттүн көмүр баасын 3 миң сомго түшүрүү демилгесине каршылыгын билдирген.

"Үч миң сом деген бир дагы айдоочуга жаккан жок. Өкмөт арзандатчу болсо, эртерээк эскертип, алдын ала график түзүүгө тийиш эле. Өкмөттүн машиналары алып бүткөнчө биз үйүбүздө эле жатмакпыз. Ансыз деле бул жерде бир нече суткалап кезек күтүүгө туура келет. Тамак-аш эмес, суу жок болуп калат кээде. Биздин да чыгашабыз бар, унаалардын бир эле дөңгөлөгү 22 миң сом турат. Үй-бүлө, бала-бакыра деген бар",-дейт айдоочулардын бири.

“Кыргызкөмүр” мамлекеттик ишканасы айдоочулардын дооматтарын четке какты.

"Себеби, алар буга чейин элге көмүрдүн тоннасын 6-7 миң сомдон сатып, 80 миң сомго чейин таза киреше таап турушкан. Бир рейсте 150 миң сом тапса, анын 80 миңи таза киреше болуп турган. Эми азыр ошол кирешеден ажырап калабыз деп нааразы болуп жатышат. Алардын Кара-Кече кенинде ызы-чуу болуп жатат дегендери да чындыкка дал келбеген маалыматтар",-дейт Жийде Зоотбекова.

Өкмөт быйылкы энергетикалык каатчылыктан чыгуу жана электр энергиясын үнөмдөө максатында көмүрдү арзан сатууда. Баанын кымбатташына ортомчулар себеп экенин "Кыргызкөмүр" ишканасынын директору Мирлан Жакыпов "Азаттыкка" билдирген. Анын айтымында, Кара-Кечеден чыккан көмүрдүн бир тоннасы 1330 сом. Айдоочулардын ортодогу чыгымын кошкондо ашып барса 2500 сом болот. Өкмөт үч миң сомдон сатылса, өзүн актайт деп айтууда.

Бирок буга айрым эксперттер макул эмес. Алар бааны жасалма түшүрүү менен өкмөт ишкерлерди чыгаша менен иштөөгө мажбурлап жатат деп эсептешет.

Экономист Азамат Акенеев мамлекет көмүрдү ишкерлерден кымбатыраак сатып алып, элге үч миң сомдон сатса болот деген пикирин "Твиттердеги" баракчасына жазды.

"3000 сомдон бир да ишкер сатпайт. Анткени, алар чыгашага иштебейт. Мамлекетте элдин баарын арзан көмүр менен камсыз кылуу мүмкүнчүлүгү жок. Ал үчүн мамлекет ишкерлерден көмүрдү сатып алып, элге кайра арзан баада сатса болот. Күнүнө 200-300 тонна көмүр сатуу менен элдин суроо-талабын канааттандыра албайт. Кыргызстан жылына 1 млн. ашуун тонна көмүр пайдаланарын эске алсак, анда күнүнө 30 миң тонна сатылышы керек".

Кышка даярдык көрүлбөгөндөн улам быйыл көмүр кымбат болуп жатат дейт эксперт Расул Умбеталиев:

"3000 сом өзүн актабайт. Бул баа менен эч ким ташыбай коет. Эгер мамлекетте акча болсо, анда ишкерлерден кымбатыраак сатып алып, элге арзан сатса болот. Мен муну колдойт элем. Бирок бюджеттин тартыштыгы 21 млрд. сом болуп жаткан кезде бул ишке ашуусу кыйын. Өкмөт быйыл кышка камылганы кеч баштады. Биз былтыр эле көз карандысыз комиссиянын мүчөсү катары Кара-Кечеге барганда эскерткенбиз, ачык-айкын айтканбыз. Жылытуу сезону апрелде бүтсө, 1-сентябрга чейин даярдоо иштерин жүргүзүп, күйүүчү май менен камсыз кылуу керек болчу. Бирок аны ишке ашырышкан жок. Азыр кенде казылган даяр көмүр жок. Ошол үчүн айдоочулар ал жерде бир нече суткалап жатышат".

Суук түшкөнү көмүр Бишкекте 6-7 миң, республиканын түштүк аймагында 8-10 миң сомдон сатыла баштаган. Азырынча борбор калаадан тышкары аймактарда арзан көмүр табуу кыйын. "Кыргызкөмүр" ишканасы аймактарга да жеткирилет деп билдирип жатканы менен, бул канчалык деңгээлде ишке ашары белгисиз.