Экономика

Канадалык "Центерра Голд" компаниясы Кумтөр кени Кыргызстанга өткөндөн кийин алтын казуу кыскарып кеткенин билдирип чыкты. "Кумтөр Голд" компаниясын кыргыз өкмөтүнүн атынан башкарып жаткан жетекчилик муну төгүндөп жатат.

Бирок ошентсе да алар 4-5 айда канча алтын өндүрүлгөнүн коомчулукка жарыялай элек. Мурдараак президент жана атайын кызматтын төрагасы гана ал жөнүндө учкай айткандай болгон.

"Центерранын" айыптоосу, кыргыз бийлигинин жообу

"Центерра Голддун" жаңы билдирүүсү “Азаттыктын” электрондук почтасына келди. Анда башка жалпыга маалымдоо каражаттарына да таратылган тексттин үлгүсү келтирилет.

Билдирүүдө Кумтөр кени Кыргызстандын бийлиги тараптан мыйзамсыз тартылып алынганы дагы бир жолу белгиленип, андан бери алтын казуу боюнча маалыматтар жашырылып жатканы баяндалат.

Компания кенде июнь айынан сентябрь айына чейин өндүрүш бекитилген пландан алтын түрүндө 24%, акчалай түрүндө алганда 6 млрд. сомдой азайып кеткенин белгилейт.

"Центерра" койгон планда 173 миң унций алтын казуу мерчемделсе, бул аралыкта 132 миң унций гана алтын алынганы көрсөтүлөт. Бирок "Центерра Голд" бул сандарды кайдан алганын, кайсы эсептерге таянып чыгарганын тактаган эмес.

"Centerra кенди көзөмөлдөп турган учурда Kumtor Gold Company (КГК) ишмердүүлүгү жөнүндө өз убактысында, так жана кенен маалыматты, анын ичинде канча алтын өндүрүлгөнү жана канчасы сатылганы тууралуу чыгарып турчу. Парламент мүчөлөрү тараптан ачык-айкындуулук боюнча чакырыктар болгонуна карабай, тышкы башкаруу өндүрүштүк сандарды жана казуу боюнча башка көрсөткүчтөрдү жарыялоодон баш тартууда. Ошондуктан биз сурап жатабыз: “Кумтөр” алтын кенинен казылган алтындар кайда? “Кумтөр Голд” өкмөт кенди конфискация кылгандан берки операциялык жыйынтыктар жөнүндө эмне үчүн эч нерсе жарыялабай жатат? Алтын өндүрүштүн азайып кеткен көлөмүн өкмөт эмне менен толтурганы жатат? Алтынды ким сатып алууда жана түшкөн акча кайда?" - деп айтылат компаниянын билдирүүсүндө.

Мекеме мындан сырткары тышкы башкаруучу Тенгиз Бөлтүрүк канча суммада маяна алып жатканына кызыгып, Кыргызстандын бийлигин “кендин абалына көз карандысыз баалоо жүргүзүүгө уруксат бербей жатат” маанисинде айыптайт. Алар чет элдик жана кыргыз журналисттерине кенге барып, суроолорго жооп алуусуна шарт түзүүгө чакырат.

Күн мурун таратылган билдирүүнү The Diplomat, Mining.сom баштаган бир катар эл аралык басылмалар, 24.kg, Kloop.kg баштаган жергиликтүү басылмалар да жазып чыкты.

“Кумтөр Голд” компаниясынын азыркы жетекчилиги бул боюнча айыптоолорго кыскача жооп берди. Компаниянын басма сөз өкүлү Марианна Шермур “Азаттыкка” берген комментарийинде мындайча түшүндүрдү:

“Мындай билдирүү “Кумтөр” компаниясынын менеджментинин таң калуусун гана жаратат. Канадалыктар үстүбүздөн кайрылуу үчүн эч нерсе таба албай калышканы көрүнүп турат жана пластинканы кайра-кайра кайталоого өтүп алышты. Биринчиден, “Центерранын” билдирүүсүндө эч кандай булак көрсөтүлгөн эмес, шилтемелер жок жана компетенттүү эксперттердин комментарийлери келтирилген эмес. Мына ушундан эле бул жоромол ойлоп табылган жана ушак-айың маанайындагы экени байкалып турат. Эгер ачык атабасак, анда бул карандай калп!”

Шермур "Кумтөр Голд" "Кыргызстанды жылдап тоноп келген жана өтө чоң экологиялык зыян келтирген компаниянын чоңдоруна жооп берүүгө милдеттүү эмес экенин" айтып, канадалыктар Кыргызстандын кызыкчылыгына каршы пайдалануу үчүн жабык маалыматты алып алгысы келип жатканын кошумчалады.

“Кумтөр Голд” ишканасынын азыркы жетекчилиги алардын ишин Кыргызстандын тиешелүү органдары текшерип турарын, алтын өндүрүү пландалгандай эле ишке ашып жатканын маалымдайт. Бирок ага карабай кен кыргыз бийлигинин колуна өткөндөн бери анда канча алтын өндүрүлгөнүн, ал кайда иштетилип жатканын тактоодон карманууда. Ишкана кийинчерек кенен отчёт болоорун билдирет.

"Центерра" мурдараак тараткан билдирүүсүндө, Кумтөрдөгү борбордук карьерде топтолгон суунун деңгээли кендин өзүнө жана анда иштеген жумушчуларга “катастрофалык кесепет алып келиши ыктымал” деген кооптонуусун жарыялаган. Кендин азыркы жетекчилиги муну да төгүндөгөн.

Дагы караңыз

Кумтөр: Сүйлөшүүнүн биринчи раунду жыйынтыкталды

Кырдаалдан кыргызстандыктар да кабарсыз

Октябрдын башында президент Садыр Жапаров Фейсбуктагы баракчасына жазган постунда Кумтөр темасын да комментарийлеп, ал боюнча чечим кабыл алынгандан кийин жарыяланарын тактагандай болгон. Ал “Кумтөр Голд” ишканасын Кыргызстан өзү иштетип баштаган май айынан бери кенден өндүрүлгөн бир да грамм алтын чет жакка чыгарыла электигин айткан.

22-сентябрда “Азаттыкка” берген комментарийинде, азыркы Министрлер кабинетинин төрагасы Акылбек Жапаров “Кумтөр Голдду” кыргыз тарап башкарууну өз колуна алгандан берки төрт ай ичинде 4,1 тонна алтын өндүргөнүн айтып берген. Ал мындан өлкө 62 млн. доллардай киреше алганын тактаган. Бирок 25-сентябрда УКМКнын төрагасы Камчыбек Ташиев Кумтөр алтын кенинен Кыргызстан 90 млн. доллар тапканын айткан.

Ага карабай кыргыз бийлигине өткөн Кумтөр кениндеги өндүрүш, алтындын же андан түшкөн акчанын көлөмү тууралуу кыргыз коомчулугунун өзүндө да суроо көп. Бул жөнүндө өзгөчө Жогорку Кеңештин депутаттары парламенттин жыйындарында да бир нече жолу маселе көтөрүшкөн.

Теманы мурда да козгогон эл өкүлү Наталья Никитенко ушул аптадагы жыйында да маалымат берүүнү талап кылып, маселени парламенттин кезексиз отурумунда кароо сунушун кайталады:

“Кумтөр боюнча буга чейин суроолорду бергем, жооп жок. Азыр мен бийликтегилер кендеги иштин абалы тууралуу маалыматты атайылап жашырып жатканына ишенип калдым. Бүгүн тышкы менеджер иштеп турганда алтын өндүрүү 25%га кыскарганы белгилүү болду. Бул 6 миллиард сомдон ашык каражат. Тышкы башкаруу кымбатка түшүп жаткан жокпу? Буга өндүрүштүн өздүк наркы 900 доллардан 1400 долларга чейин көтөрүлгөнүн да кошуп, карайлы. Мындай темп менен жакында Кумтөр менен Бөлтүрүктү мамлекеттик бюджеттин эсебинен каржылап калат окшойбуз. Балким, кесипкөйлөрдү таап, нормалдуу иштетүүгө өтөрбүз”,-деген ал.

Никитенко “Фейсбукта” жазган постунда бул пикирин андан ары улап, Кумтөр кени боюнча эми First Canadian Wealth аттуу башка бир канадалык компания менен келишим түзүлгөнү жатканын да маалымдаган.

Кумтөр кенинин ишин иликтеген мамлекеттик комиссия "Центерра Голд" Кыргызстанга салык жана экологиялык санкция түрүндө 4 миллиард 252 миллион доллар төлөшү керек деген бүтүм чыгарып, 17-майда “Кумтөр Голд” компаниясына убактылуу сырттан башкаруу киргизүү сунушун берген. Парламент аны колдоп, кенди май айынан бери кыргыз бийлиги өзү иштетип келатат.

Мамлекеттик комиссия койгон доодон сырткары Бишкектин Октябрь райондук соту "Центерра Голдду" Кыргызстандын экология мыйзамдарын бузганы үчүн мамлекетке 261 миллиард 719 миллион 674 миң сом кенемте төлөп берүүгө милдеттендирген.

“Кумтөр Голд” ишканасына ээлик кылган канадалык “Центерра Голд" компаниясы бул айыптоолорго макул болбой, кыргыз өкмөтүн Стокгольмдогу Эл аралык арбитражга жана Нью-Йорктогу банкроттуулук боюнча сотко берген. Андагы соттук териштирүүлөр ушул тапта да уланууда.

Кыргыз тарап экология боюнча дагы да жаңы санкциялар салынышы мүмкүндүгүн эскертип, Кумтөр кениндеги башаламан көмүлгөн таштандылар боюнча канадалык “Центерра Голддун” үстүнөн сотко кайрылууга даярданып жатканын кабарлаган. Ал тууралуу жаратылыш ресурстары, экология жана техникалык көзөмөл министри Динара Кутманова “Азаттыкка” курган маегинде билдирген.

“1995-жылдан 2015-жылга чейин таштандылардын баарын ар кайсы жерге көмө беришиптир. Анын арасында техникаларды, тагыраагы 25 автоунааны, көөмп салышыптыр. Азыр ошонун жарым-жартысын таптык. Калганын дагы издеп жатышат. Бул мыйзамга таптакыр туура келбейт. Ошону үчүн айыппул санкциясын коюшубуз керек, эсептелип бүткөндөн кийин калган процесс кетет”,-деди Кутманова.

Албетте, соттошуудан сырткары тараптар сүйлөшүп жатканы да белгилүү. Швейцариянын Женева шаарында 29-30-сентябрда өткөн сүйлөшүүгө Акылбек Жапаров баштаган кыргыз делегациясы менен "Центерра Голд" компаниясынын президенти жана башкы аткаруучу директору Скотт Перри баштаган топ сүйлөшкөн.

Акылбек Жапаров кийин “Азаттыкка” билдиргендей, эгер Кыргызстан "Центерра Голддогу" 26% акциясынан кечсе, канадалык компания Кыргызстандан биротоло чыгып кетүүгө макул болгон. Бирок кыргыз тарап аларга “доо мындан көп болорун” билдирген. Сүйлөшүүлөр азырынча жыйынтык бере элек.

Бишкекте "Европа Биримдиги-Борбор Азия" экономикалык форуму өттү. Алгач жолу уюштурулган бул иш чара Еврошаркет менен Борбор Азия өлкөлөрүнүн экономикалык кызматташтыгын өнүктүрүүгө багытталган. Форумда эки региондогу өлкөлөрдүн жашыл экономиканы өнүктүрүү, санариптештирүү жана инвестиция жаатындагы алаканы күчөтүү талкууланды.

Бишкектеги “Ала-Арча” мамлекеттик резиденциясында өткөн “Европа Биримдиги-Борбор Азия” экономикалык форуму пандемия шартындагы ири эл аралык иш-чара болуп калды. Мындай форматтагы регион аралык жыйын алгач жолу уюштурулган.

Форумга Еврокомиссиянын аткаруучу вице-президенти Валдис Домбровскис, Казакстандын премьер-министри Аскар Мамин, Өзбекстандын өкмөт башчысы Абдулла Арипов, Тажикстан жана Түркмөнстандын вице-премьерлери баштаган делегациялары жана бир катар эл аралык финансы институттарынын өкүлдөрү катышты.

Иш-чарага алкагында жашыл климаттык экономикага өтүү, санариптештирүү жана инвестиция тартуу жаатындагы кызматташтыкты өнүктүрүү маселелери талкууланды.

Жыйында сөз сүйлөгөн кыргыз президенти Садыр Жапаров бул иш-чаранын маанисин белгиледи. Ал Европа Биримдиги менен Борбор Азиянын ортосундагы кызматташтыктын жаңы аянтчасы Кыргызстанда түзүлүп жатканын белгиледи.

"Мен бүгүн биз Европа Биримдиги менен Борбордук Азиянын ортосундагы кызматташтыкты кеңейтүүдө жаңы этаптын башталышын айта алабыз деп эсептейм, бул бизге негиздүү оптимизмди берет. Бул конвергенция 2019-жылы Бишкекте бекитилген Евробиримдиктин Борбордук Азия боюнча жаңы Стратегиясынын максаттарына жана милдеттерине жооп берерин өзгөчө канааттануу менен белгилейм. Дал ушул өлкөбүздүн борборунда биз алдыдагы жылдарга экономикалык кызматташтыктын пайдубалын түптөп жатканыбыз терең символикалуу, бул бүгүнкү иш-чарага конструктивдүү түрткү берет".

Кыргыз президенти Борбор Азия өлкөлөрү эркиндик, адилеттик, теңдик деген баалуулуктарды колдой турганын кошумчалады. Ал Борбор Азия өлкөлөрү экономикалык жаатта жыл өткөн сайын кызыгуу жаратып жатканын белгилеп, бул аймактын потенциалы жогору экенин билдирди.

Экономикалык форум Кыргызстан үчүн Глазгодогу климаттык саммиттин логикалык уландысы болуп калды. Биринчиден, президент Жапаров өлкө башчысы катары Европага алгач жолу чыгып, өз саясатын жар салган эле. Бул жолу да дал ушул риторикасын улантып батыш мамлекеттерине Кыргызстан экологияны сактоонун тарапташы экенин дагы бир ирет эскертти.

"Адам укугу, коррупцияга каршы күрөшкө маани берилет"

Жыйындын ачылышында Еврокомиссиянын президенти Урсула фон дер Ляйендин онлайн байланыш аркылуу сөз сүйлөп, экономикалык алаканы түзүүдө экологияны эстен чыгарбоого чакырды.

"Быйыл жайдагы кургакчылык түшүмсүз калтырып, мал-жандык чыгым болду. Бирок Борбор Азия абдан көп кайра калыбына келүүчү энергиянын булактарына эгедер. Каражат туура салынса, силердин регион көмүргө көз каранды болбой, адамдар дем алчу таза аба менен катар жумуш орундарын түзө алат. Ошондуктан, бул жаатта биргеликте иштешибиз керек”.

Еврокомиссиянын төрайымы кызматташтыктын бир багыты катары санариптешүүнү атап, бул жаатта Европа өлкөлөрү тажрыйба бөлүшүүгө даяр экенин кошумчалады.

Ошондой эле Урсула фон дер Ляйен Борбор Азиядагы мыйзам үстөмдүгүн, акыйкат сот системасын туруктуу өнүгүүнүн пайдубалы экенин эскертүүнү унуткан жок.

Европа комиссиясынын вице-президенти Валдис Домбровскис болсо Европа Биримдиги менен Кыргызстандын ортосунда соода, инвестиция, жашыл экономика, санариптештирүү чөйрөсүндө кызматташтыкты өнүктүрүүгө жогорку мүмкүнчүлүк бар экенин белгилеген.

Ал Борбор Азия өлкөлөрү экономикалык жаатта жыл өткөн сайын кызыгуу жаратып жатканын белгилеп, бул аймактын потенциалы жогору экенин айтты.

Ошол эле маалда Домбровскис бул жолу Еврошаркет экономикалык кызматташтыкты жүргүзүүдө аймактагы адам укугунун сакталышы, коррупцияга каршы күрөштүн жүрүшүнө өзгөчө маани берилерин белгиледи.

Инвестор күткөн өкмөттөр

Форумда сөз сүйлөгөн Борбор Азиянын өкмөт өкүлдөрү экологиялык маслелер менен катар ар бири өз өлкөсү европалык инвесторлор үчүн эң ыңгайлуу жай экенин далилдөөгө аракет кылышты. Бул жаатта региондун лидери катары көрсөткүсү келген Өзбекстан жана Казакстандын өкмөт башчылары убадаларды айтып жатты.

Маселен, казак премьер-министри Аскар Мамин пандемияга карабай экономика оң жыйынтык көрсөткөнүн айтса, өзбек өкмөт башчысы Абдулла Арипов расмий Ташкент бүткүл дүйнөгө ачык экенин алга сүрөп, инвесторлорго түзүлгөн шарттарды тизмектеди.

Кыргызстандын Министрлер кабинетинин төрагасынын орун басары Эдил Байсалов форумда Борбор Азия динамикалуу, билимдүү, интеграциялашкан, тынч жана туруктуу аймак катары гана дүйнөдө маанилүү ролду ойной турганын белгиледи.

"Форум алкагында иштелип чыккан идеялар жана сунуштар өлкөлөр ортосундагы өнөктөштүк мамилелерди жаңы деңгээлге алып чыгат. Биздин регион динамикалуу, билимдүү, интеграциялашкан, тынч жана туруктуу аймак, демек, мунун өзү – биз дүйнөдө өзгөчө орунга ээ болобуз дегенди билдирет. Ошондой эле, бул биздин регионду өнүктүрүү, инвестиция тартуу жана өз ара пайдалуу биргелешкен долбоорлорду ишке ашыруу зарыл дегенди түшүндүрөт", - деди Байсалов.

Ал күч-аракеттерди бириктирүү менен гана өлкөлөрдүн экономикасынын туруктуу өнүгүүсүн, сооданын акыйкат эрежелерин жана чыныгы атаандаштыкты орнотуп, суу ресурстарын башкарууну, экстремизмге каршы күрөштү камсыздоого жана башка маселелерди чечүүгө мүмкүндүк ала турганын билдирди.

Жалпысынан Евробиримдиктин Борбор Азия өлкөлөрү менен экономикалык кызматташтыгы жалпы чөлкөмдүк масштабда эмес, ар бир өлкө менен эки тараптуу негизде жүрүп келген. Аймакта бул тармакта Казакстан жигердүү иш алып барып, өлкөгө келген түз инвестициянын жарымына жакыны Европа өлкөлөрүнө туура келген.

Ал эми Өзбекстан болсо 2016-жылы бийлик алмашкан соң Ташкент Европа Биримдиги менен алаканы жакшыртууга аракет кылып жатканын белгилешет.

Бирок соңку жылдары Евробиримдик Борбор Азиядагы өлкөлөр менен эки тараптуу кызматташтыктан сырткары аймактык алакага басым кылууда. 5+1 форматындагы жолугушуулар, конференциялар байма-бай уюштурулуп келүүдө. Дал ушундай демилгелерди ишке ашыруучу маанилүү аянтча бүгүнкү форум болорун жана Бишкекте өтүшүнө кыргыз бийлигинин өкүлдөрү өзгөчө маани берип жатышат. Анткени, Борбор Азиядагы улам бир бийлик алмашып, олку-солку болуп турган өлкөдө ири иш-чаранын уюштурулушун жетишкендик катары белгилешүүдө.

Аймакта Кыргызстандын буга чейин парламенттик жолду тандап, демократиялык баалуулукта Европа биримдиги маани берери айтылып келген. Бирок быйыл жыл башында конституциялык реформадан соң президенттик башкарууга кайткан соңөлкөдө демократиялык жолго тайбоого чакырып келет.

Брюссел Кыргызстанды "ВСП+" - Жалпы жеңилдиктер системасын колдонууга уруксат бар тогуз өлкөнүн катарына киргизсе да Бишкек бул макамды толук колдоно албай жатканын айткандар бар.

Евробиримдик үчүн Борбор Азия өлкөлөрүндө экономикалык кызматташтык менен катар бир топ түйшөлткөн маселелер бар. Ал бул чөлкөмдө дээрлик бардык өлкөлөрдө адам укуктары, сөз эркиндиги жаатында кыйынчылыктар бар деп эсептейт. Буга чейин Брюссел маалыматты манипулциялоого каршы деп аталган мыйзамдын кабыл алынышын, аймактагы сөз эркиндиги, адам укуктары жаатындагы абалга тынчсыздануусун билдирип келет.

“Европа Биримдиги-Борбор Азия форуму” жыл сайын өткөрүү сунушу болду. Муну Кыргызстан демилгелеген. Сунуш колдоо таап, кийинки форум Казакстанда өтмөй болду.

Будапешт​ке түз каттам, Казакстан менен алака

Ушул эле күнү Бишкекте Кыргыз-Венгер өнүктүрүү фондунун расмий ачылышы болду. Кыргызстандан ага экономика жана коммерция министри Данияр Амангелдиев, Венгриянын тышкы иштер министри Петер Сийярто жана фонддун башкармалыгынын өкүлдөрү катышты.

Экономикалык форумда сөз сүйлөгөн Венгриянын тышкы иштер министри Петер Сийярто Будапешт-Бишкек авиакаттамы ачыларын, ошондой эле Борбор Азиядагы өлкөлөрдөн 540 студентти акысыз окутуу мүмкүнчүлүгү түзүлгөнүн белгиледи.

Экономикалык форумдун алкагында Министрлер кабинетинин төрагасы Акылбек Жапаров Казакстандын премьер-министри Аскар Мамин менен жолугушканы маалым болду.

Расмий маалыматка караганда, тараптар Казакстандан электр энергиясын жеткирүү жана анын аймагы аркылуу электр энергиясын транзиттөө маселелерин талкуулашкан. Бул маселелерди иштеп чыгуу боюнча тиешелүү министрликтердин жетекчилерине тапшырма берилди. Жолугушуунун алкагында дүң бөлүштүрүү борборлорун куруу, казакстандык инвестицияларды тартуу менен өнөр жай-соода-логистикалык комплексин түзүү боюнча биргелешкен долбоорлорду ишке ашыруу, Ысык-Көлдө казакстандык пансионаттардын иштеши боюнча маселелер каралды.

Мындан тышкары, коронавирус инфекциясына каршы вакцина алган Кыргызстандын жарандары үчүн Казакстандын өткөрүү пункттарын ачуу маселелери талкууланды. Бул маселелерди эки өлкөнүн тармактык министрликтери карап чыгышары маалыматта белгиленген.

Дагы караңыз

Кыргыз-казак өкмөт башчылары өткөрүү бекеттерин ачууну талкуулады

Министрлер кабинетинин төрагасы ​Акылбек Жапаров форумдан кийинки маалымат жыйында "Европа Биримдиги - Борбор Азия" экономикалык форуму кийинки жылы Казакстанда өтө турганын жарыялады. Анын айтымында, Бишкектин бул сунушун Нур-Султан колдогон. Жапаров ошондой эле, Бишкектеги форумда айтылган сунуштар анализденерин кошумчалады.

"Европа Биримдиги-Борбор Азия" экономикалык форумуна Кыргызстан, Казакстан, Өзбекстандын өкмөт башчылары, Тажикстан менен Түркмөнстандын вице-премьер-министрлери, Еврокомиссиянын аткаруучу вице-президенти Валдис Домбровскис жана эл аралык уюмдардын өкүлдөрү катышты. Андан сырткары Венгрия жана Австриянын тышкы иштер министрлери келди.

Жыйынды толук видеодон көрсөңүз болот.