Экономика

Өрттү өчүрүүгө 40 градустан жогорку ысык аба ырайы жана катуу шамал тоскоол болуп жатканы белгиленди. Миңдеген адамдар үйлөрүнөн көчүрүлүп, айрым айылдар толугу менен күйүп кеткени айтылууда.

Анталия шаарында түптөлгөн "Айымдар коомунун" жетекчиси Периза Асаналиева өрт чыккан Манавгат аймагына чейин барып, жабыркаган айыл тургундарына жардам көрсөтүп келген. Ал "Азаттыкка" маек курду.

- Учурда Түркиянын айрым аймактарында токойдогу өрт токтобой, күйүп жатат. Анталия шаарынан 70 чакырым алыста жайгашкан Манавгат деген аймакка барып келдик. Өрттөн жабыркаган айыл тургундары менен жолугуп, колдон келишинче акчалай, азык-түлүктөн жардам бердик.

Манавгаттагы биринчи айыл толугу менен күйүп калыптыр. Андан соң кийинки айылга бет алдык. Ал жерде үйлөр жарым-жартылай күйүп, айыл тургундары бар экен. Алар бизге кандай оор күндөрдү өткөрүп жаткандарын айтып, ыйлашты. Дээрлик көпчүлүгү жаш балдарын башка жакка жөнөтүп жиберишиптир. Эки күндөн бери айылда суу чыкпай, тамак жей албай турган айылдыктар да бар экен.

- Негизи эле өрттөн кийин калктын жалпы жагдайы кандай экен?

- "Миң уккандан көрө, бир көргөн жакшы" демекчи, жакын турган жерлерде өрт чыгып жатса, тынч тура алган жокбуз. Балким, ошол жакта биздин мекендештер да бар болду бекен деп абдан кабатырландык. Негизи, Манавгат жаратылышы, токойлору, деңизи менен көздүн жоосун алчу. Эми болсо бүт жер капкара болуп күйүп калыптыр. Ыштын жыты дагы деле кете элек. Жергиликтүү калк "дагы кайсыл жерде, качан өрт чыгып кетет" деп коркуп отурушат. Токойлордун ичиндеги айылдар көп зыянга учураган. Манавгат шаарынын өзүнө өрт анча келбептир, бирок шаардыктар деле кооптонуп башка жактарга көчүп жатышыптыр.

- Мекендештер демекчи, өрт чыккан аймактарда кыргызстандыктардан кабар ала алдыңызбы?

- Албетте, биз өрт чыккан күнү эле Манавгаттагы кыргызстандыктарды тактай баштадык. Өрт айыл тарапта, токойлордо болгондуктан, жабыркагандардын арасында биздикилер жок. Ал эми Манавгат шаарынын өзүндө жашап, иштеген кыргызстандыктар көп.

- Жергиликтүү калк учурда кандай жардамга муктаж экен?

- Биз барган айылдардагы эл акчалай жардам күтөбүз деп айтышты. Анткени алардын дээрлик көпчүлүгү айыл чарбасы менен алектенгендиктен, эгин айдагандары, мал-жандыктарынын баары күл болуптур. Насыя алып жашаган карапайым калк көп экенин байкадым. Эптеп күйгөн үйүн кайра тургузуп алам дегендерге материалдык жардам керек экенин көрдүм. Тамак-аш жагынан өтө көп жардам келип жатыптыр. Андыктан биз да мындан кийин акчалай жардам көрсөтөлү деген жыйынтыкка келдик.

Түркиянын Маданият жана туризм министрлигинин расмий маалыматы боюнча, быйыл алты айда өлкөгө төрт миллионго жакын чет өлкөлүк келген. Алардын дээрлик көпчүлүгү Орусия, Украина жана Германиянын жарандары.

Май айынан баштап Гонконг, Кытай, Тайван, Вьетнам, Австралия, Жаңы Зеландия, Сингапур, Тайланд, Түштүк Корея, Израил, Жапония, Улуу Британия, Литва, Люксембург, Украина жана Эстониянын жарандарынан Түркияга кириш үчүн ПЧР-тесттин жыйынтыгы талап кылынбайт. Ал эми башка өлкөлөрдүн жарандары коронавируска каршы тапшырган тестти көрсөтүүгө милдеттүү.

Чет элдиктер эң көп каттаган Стамбул шаарында туристтик агенттикте иштеген кыргызстандык Гүлмира Түркияга барып кайра өлкөлөрүнө кайтып бараткан туристтердин арасында да ПЧР-тесттен вирус чыккандар бар экенин билдирди.

"Биздин агенттик Стамбул шаарында жеке лаборатория менен иштешебиз. Алардан сураганымда айына 2500дөй чет өлкөлүктөргө ПЧР-тест кылышат экен. "Орточо эсеп менен ошонун жүзүнөн коронавирус аныкталат" деди. Бирок алардын арасында кайсыл штамм менен ооругандары билинбейт экен. Негизинен биздин кардарлар КМШ өлкөлөрүнөн Түркияга эс алып же жумуштары менен келгендер болот. Бир жылдан бери ушул агенттикте иштейм. Менин тажрыйбамда буга чейин эки гана турист Түркияда коронавируска чалдыгып, 14 күн изоляцияда калып6 анан өлкөлөрүнө учуп кетишти",- дейт Гулмира.

Ал ошондой эле чет өлкөлүк туристтер Түркияга барарда коронавирус тестин "таза" экенин көрсөтүп кирерин кошумчалады.

"КМШ өлкөлөрүнөн Түркияга кире турган же кайра кете турган ар бир жаран ПЧР-тестин тапшырууга милдеттүү. Эгер турист Түркияга учак менен келсе6 анда ал тесттин жыйынтыгын көрсөтүп анан учуп келет. Ал эми кайра үйүнө кетип баратканда тест тапшырып, анысы оң чыгып калса анда ал киши вирусту Түркияда эс алып жүргөн жерде жуктуруп алган болот", - деди Гүлмира.

Деген менен февраль айында Стамбул шаарында чет өлкөлүктөргө ПЧР-тестинин терс жыйынтыгын жасап саткан уюшкан топ кармалганы кабарланган. Анда 12 шектүү кармалып, төрт кишиге кылмыш иши козголгон. Ал топ 200-300 долларга жасалма тесттин жыйынтыгын сатып, аларга учак билеттерин сатып алууга жардам бергени аныкталган.

Буга чейин Түркиядагы Жугуштуу оорулар коомунун жетекчиси, профессор Мехмет Жейхан жергиликтүү журналисттердин суроолоруна жооп берип жатып, Индиядан тараган коронавирустун "дельта" штаммы күч алып турганда, өзгөчө орусиялык туристтердин Түркияга келиши кырдаалды курчутарын белгилеген.

"Орусияда коронавирустун "дельта" варианты күчөп турган маалда, биз аларга "келгиле, биздин мейманканалар коопсуз, жайбаракат эс алгыла" деп жар салдык. Чынында, биз алардан кооптонушубуз керек болчу. Быйыл бир миллион орусиялык туристтер келди деп жатышат. Алардын ичинде вирус ташып жүргөндөрү бар экени талашсыз. Курман айтта бир жума каникулга чыккан түркиялыктар да Орусиядан келген туристтер менен бир мейманканада эс алышты. Эч ким беткап такпайт, вирус бири-бирине жугат. Майрам бүтүп үйүнө келген түрктөр ооруй баштаганда, биз кырдаалды жөндөй албай каларыбызды сезип турам",- деди Жейхан.

Үч жылдан бери Анталия шаарында чакан пансионат иштеткен кыргызстандык Зейнеп пандемияда кардарларын арасында коронавирус жуктуруп алган кардарлар болбогонун айтты.

"Буга чейин биздин пансионатта жашап, коронавирус менен ооругандар катталган жок. Өзгөчө пандемияда жумушсуз калган мекендештерим келип жашап турушту. Бирок кыргызстандыктар эле эмес Өзбекстан, Түркмөнстандан келген кардарларым да бар. Вирус боюнча бир көйгөй чыккан жок",- деди Зейнеп.

Чет өлкөлүк туристтер менен иш алып барган ар бир фирма "Коопсуз туризм" сертификатын алууга тийиш. Анда мейманканалар атайын изоляция бөлмөлөрүн уюштуруп, беткап эрежесин сактоого жана жумушчуларын эмдөөдөн өткөрүүгө милдеттүү.

Ошондой эле мейманкананын кардары коронавируска чалдыкса, ага акысыз изоляция бөлмөсү берилип, 14 күн обсервацияга алынат.

Түркиянын Саламаттыкты сактоо министрлигинин маалыматына ылайык, 2-августта коронавирусту жуктуруп алгандардын саны бир күндө 22 898 кишиге жетти. Бул май айынын ортосунан бери эң жогорку көрсөткүч. Бирок министрлик вирус жуктуруп алгандардын арасында чет өлкөлүктөрдүн бары-жоктугун маалымдай элек.