- Дамир Даирович, Иммиграциялык фонд качан уюшулду жана ал кандай милдеттерди аткарышы керек?
- Бул фонд Тышкы иштер министрлигинин алдындагы кор болуп саналат. Ал Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн токтомунун негизинде 2002-жылы түзүлгөн. Андан мурдараак 2001-жылы 29-августта «Тарыхый мекенине кайтып келип жаткан кыргыздарга колдоо көрсөтүү боюнча чаралар жөнүндө» президенттин жардыгы жарыяланып, анда «Иммиграциялык фонд түзүлсүн» деп атайын белгиленген. Ошентип, Иммиграциялык фонддун иштей баштаганына бир жылдан ашты. Бул фонддун эң негизги милдеттеринин бири – тарыхый мекенине көчүп келген кыргыздарга материалдык жана мүмкүнчүлүккө жараша укуктук жактан көмөк көрсөтүү, алардын жергиликтүү эл менен ынтымакташып жашап кетүүсүнө кам көрүү. Биз азыр көчүп келген кыргыздарды кабыл ала турган атайын эки борбор ачтык. Ал борборлор Чүй облусунун Беловодск жана Ивановка айылдарында жайгашкан. Кыргызстанга келген чет өлкөлүк кыргыздар адегенде мына ошол борбордо эки-үч ай убактылуу жашап турушат. Ал арада биз ар биринин каяктан келгенин, ким экенин, кесиби эмне, колунан кандай иш келээрин тактап, бардыгын изилдеп чыккандан кийин аларды кайда жайгаштыруу керектигин ойлонуштурабыз. Бул маселе боюнча губернаторлорго жана башкаларга кайрылабыз. Жер-жерлерге жайгаштырганга чейин аларга кийим-кече жана башка жагынан жардам берип турабыз. Көчүп келгендердин көпчүлүгү Тажикстан менен Өзбекстандын атуулдары болуп саналгандан кийин, Кыргызстандын атуулдугун алуу боюнча көптөгөн суроолор менен кайрылышат. Биздеги юрист кадрлар атуулдуктан чыгуунун жана атуулдукка кабыл алуунун эрежелерин, тиешелүү мыйзамдарды аларга түшүндүрүп турушат.
- Чет өлкөлүк кыргыздар көчүп келишти дейли. Келээри менен алар адегенде кимге, кайсы жерге кайрылышы керек? Мисал үчүн сиздер аларга кандай тартипте жардам бересиздер? Колдоруна акча бересиздерби же заттык түрдө көмөктөшөсүздөрбү?
- Көчүп келгендердин көпчүлүгү - колунда бар кыргыздар. Алар качкындардан айырмаланышат. Азыркы көчүп келген кыргыздар келээр замат өзүлөрү үй-жай сатып алып, жашап жатышат. Албетте, арасында жетим калгандар, жесирлер, оорулуулар, майып адамдар жана башкалар да бар. Биз андайларды жанагы кабыл алуу борборлоруна жайгаштырып, мүмкүн болушунча эки-үч ай жардамдашабыз. Демөөрчүлөргө кайрылып, аларга кайрымдуулук кылып коюуну өтүнөбүз. Кайрымдуулук фонддоруна алар тууралуу маалыматтарды берип, кабардар кылабыз. Мына ушундай иштерди илгерилетүү максатында эл аралык уюмдар, фонддор менен тыгыз байланыш түзүүгө аракеттендик. Мисал үчүн, азыр атагы чыккан «Адра», Кувейттин эки фонду менен алакабыз жакшы. Биздин сунуштарыбызды колдоп турушат. Андан тышкары, «Каунтерпарт Консорциум» деген уюм менен да кызматташууга келишим түздүк. Бул уюм азыркыга чейин качкындарга жардам берип келатат. Буюрса качкындардын баары жакын арада атуулдук алып, качкындар маселеси бүтөт. Андан кийинки иш - чет өлкөлүк кыргыздарды кабыл алуу маселеси. «Каунтерпарт Консорциум» уюму иштин бул жагына деле көмөк көрсөтөт деген үмүтүбүз бар.
- Эми фонддун каржы булактары тууралуу айтып берсеңиз?
- Президенттик фонддон 2 миллион сом Иммиграциялык фондго ажыратылып берилген. Бул указдын өзүндө да белгиленген эле. Ал каражат фонддун кызматкерлерине эмгек акы төлөө, көчүп келген чет өлкөлүк кыргыздарга жардам берүү, кабыл алуу пункттарын ачуу жана башка уюштуруу иштери үчүн бөлүнгөн. Биз фонддун каражатын көбөйтүү максатында башка иш-чараларды да жүргүзүүгө аракеттенип жатабыз. Маселен, Кыргызстандагы жана чет өлкөлөрдөгү уюмдарга, фонддорго, жеке ишкерлерге Кыргызстанга көчүп келаткан кыргыздарга жардам берүүнү өтүнүп, атайын кайрылдык. Бул үчүн банктан эсеп да ачтык. Жакын арада фонддун эсебине каражаттар келип түшөт деп үмүттөнүп турабыз. Ал иштерибиз натыйжасыз калбайт деген ойдомун. Себеби, жогоруда айтылган кувейттик фонддордун бири өткөн жылы Бештерек деген айылдан 14 үй алып берүүгө жардам берди.
- 14 үйдү ал фонд өз каржаты менен акысыз сатып алып бердиби, кыргыздарга?
- Ооба, өз акчасына сатып алып берди жана ал үйлөр Иммиграциялык фонддун балансына өткөрүлдү. Биз бул үйлөрдү атайын түзүлгөн комиссиянын чечиминин негизинде көчүп келгендердин арасындагы эң муктаж үй-бүлөлөргө бөлүп бердик, азыр алар жашап жатышат.
- Бул фонд Тышкы иштер министрлигинин алдындагы кор болуп саналат. Ал Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн токтомунун негизинде 2002-жылы түзүлгөн. Андан мурдараак 2001-жылы 29-августта «Тарыхый мекенине кайтып келип жаткан кыргыздарга колдоо көрсөтүү боюнча чаралар жөнүндө» президенттин жардыгы жарыяланып, анда «Иммиграциялык фонд түзүлсүн» деп атайын белгиленген. Ошентип, Иммиграциялык фонддун иштей баштаганына бир жылдан ашты. Бул фонддун эң негизги милдеттеринин бири – тарыхый мекенине көчүп келген кыргыздарга материалдык жана мүмкүнчүлүккө жараша укуктук жактан көмөк көрсөтүү, алардын жергиликтүү эл менен ынтымакташып жашап кетүүсүнө кам көрүү. Биз азыр көчүп келген кыргыздарды кабыл ала турган атайын эки борбор ачтык. Ал борборлор Чүй облусунун Беловодск жана Ивановка айылдарында жайгашкан. Кыргызстанга келген чет өлкөлүк кыргыздар адегенде мына ошол борбордо эки-үч ай убактылуу жашап турушат. Ал арада биз ар биринин каяктан келгенин, ким экенин, кесиби эмне, колунан кандай иш келээрин тактап, бардыгын изилдеп чыккандан кийин аларды кайда жайгаштыруу керектигин ойлонуштурабыз. Бул маселе боюнча губернаторлорго жана башкаларга кайрылабыз. Жер-жерлерге жайгаштырганга чейин аларга кийим-кече жана башка жагынан жардам берип турабыз. Көчүп келгендердин көпчүлүгү Тажикстан менен Өзбекстандын атуулдары болуп саналгандан кийин, Кыргызстандын атуулдугун алуу боюнча көптөгөн суроолор менен кайрылышат. Биздеги юрист кадрлар атуулдуктан чыгуунун жана атуулдукка кабыл алуунун эрежелерин, тиешелүү мыйзамдарды аларга түшүндүрүп турушат.
- Чет өлкөлүк кыргыздар көчүп келишти дейли. Келээри менен алар адегенде кимге, кайсы жерге кайрылышы керек? Мисал үчүн сиздер аларга кандай тартипте жардам бересиздер? Колдоруна акча бересиздерби же заттык түрдө көмөктөшөсүздөрбү?
- Көчүп келгендердин көпчүлүгү - колунда бар кыргыздар. Алар качкындардан айырмаланышат. Азыркы көчүп келген кыргыздар келээр замат өзүлөрү үй-жай сатып алып, жашап жатышат. Албетте, арасында жетим калгандар, жесирлер, оорулуулар, майып адамдар жана башкалар да бар. Биз андайларды жанагы кабыл алуу борборлоруна жайгаштырып, мүмкүн болушунча эки-үч ай жардамдашабыз. Демөөрчүлөргө кайрылып, аларга кайрымдуулук кылып коюуну өтүнөбүз. Кайрымдуулук фонддоруна алар тууралуу маалыматтарды берип, кабардар кылабыз. Мына ушундай иштерди илгерилетүү максатында эл аралык уюмдар, фонддор менен тыгыз байланыш түзүүгө аракеттендик. Мисал үчүн, азыр атагы чыккан «Адра», Кувейттин эки фонду менен алакабыз жакшы. Биздин сунуштарыбызды колдоп турушат. Андан тышкары, «Каунтерпарт Консорциум» деген уюм менен да кызматташууга келишим түздүк. Бул уюм азыркыга чейин качкындарга жардам берип келатат. Буюрса качкындардын баары жакын арада атуулдук алып, качкындар маселеси бүтөт. Андан кийинки иш - чет өлкөлүк кыргыздарды кабыл алуу маселеси. «Каунтерпарт Консорциум» уюму иштин бул жагына деле көмөк көрсөтөт деген үмүтүбүз бар.
- Эми фонддун каржы булактары тууралуу айтып берсеңиз?
- Президенттик фонддон 2 миллион сом Иммиграциялык фондго ажыратылып берилген. Бул указдын өзүндө да белгиленген эле. Ал каражат фонддун кызматкерлерине эмгек акы төлөө, көчүп келген чет өлкөлүк кыргыздарга жардам берүү, кабыл алуу пункттарын ачуу жана башка уюштуруу иштери үчүн бөлүнгөн. Биз фонддун каражатын көбөйтүү максатында башка иш-чараларды да жүргүзүүгө аракеттенип жатабыз. Маселен, Кыргызстандагы жана чет өлкөлөрдөгү уюмдарга, фонддорго, жеке ишкерлерге Кыргызстанга көчүп келаткан кыргыздарга жардам берүүнү өтүнүп, атайын кайрылдык. Бул үчүн банктан эсеп да ачтык. Жакын арада фонддун эсебине каражаттар келип түшөт деп үмүттөнүп турабыз. Ал иштерибиз натыйжасыз калбайт деген ойдомун. Себеби, жогоруда айтылган кувейттик фонддордун бири өткөн жылы Бештерек деген айылдан 14 үй алып берүүгө жардам берди.
- 14 үйдү ал фонд өз каржаты менен акысыз сатып алып бердиби, кыргыздарга?
- Ооба, өз акчасына сатып алып берди жана ал үйлөр Иммиграциялык фонддун балансына өткөрүлдү. Биз бул үйлөрдү атайын түзүлгөн комиссиянын чечиминин негизинде көчүп келгендердин арасындагы эң муктаж үй-бүлөлөргө бөлүп бердик, азыр алар жашап жатышат.
