Сербиянын азыркы тарыхында кала турган кайгылуу окуя быйыл 12-мартта болгон эле. Дээрлик 50 жылга созулган коммунисттик башкаруу менен мурдагы Югославиянын авторитардык жетекчиси Слободан Милошевичтин доорунан кийинки Сербияны башкарган алгачкы демократ премьер Зоран Жинжич өкмөт имаратынын алдында атып өлтүрүлгөн. Сербияда дароо алты апталык мөөнөткө чукул кырдаал киргизилип, уюшкан кылмыштуулукка каршы чыныгы согуш башталган эле. Полиция кылмыш дүйнөсүнүн миңдей кишиси менен катар премьерди өлтүрүүгө тиешеси бар деп шектелген бир нече мурунку депутаттарды да камакка алган.
Сот Майя Ковачевичтин сөзү менен айтканда: “Бул сот Сербия үчүн кылым процесси болуп калат”.
Биринчилерден болуп прокурорлордун суроолоруна Жинжичтин өмүрүн кыйган окту чыгарган мерген Звездан Йованович жооп бермекчи. Ал кабинет башчыны өлтүрүүгө ыңгайлуу учурду күтүп, үч күн бою өкмөт имаратынын маңдайындагы бош үйдө жатканын жана ага чейин февраль айында бир нече жолу мындай аракет ишке ашпай калганын полицияга айткан эле.
Йованович Балкандагы согуш маалында Хорватия менен Боснияда аракеттенген сербдердин элиталык “Кызыл береттер” деген кошуунунун мүчөсү болчу. Тергөөчүлөр премьерге кол салуунун пландоочусу жана уюштуруучусу ошол кошуундун мурдагы жетекчиси Милорад Лукович болгонун аныкташты. Бирок ал, айып тагылган дагы бир топ киши менен катар, колго түшүрүлбөй, болжолдо ушу тапта Болгария же Боснияда жашырынып жүрөт.
Айрым жергиликтүү байкоочулар эмитеден эле азыркы жараян бир нече айга созулуп кетет ко деген пикирин айтышып, тергөөдөгү бир топ карама-каршылыктарды белгилешет. Алардын айтымында, соттун соңунда деле нечендеген суроолор такталбаган бойдон кала бериши ыктымал.
Алсак, Жинжичтин сакчысы Милан Веруовичтин ырастоосунда, кол салууга бир эмес, эки мерген катышып, эки башка жерден атышкан. Бирок полиция Веруовичтин көрсөтмөлөрүн уккан эмес.
Расмий өкүлдөр болсо кол салуу маалында жарадар болгон сакчы эмоцияга алдырып жиберген деп, анын сөздөрүн четке какты.
Белграддагы Кылмыш таануу институтунун директору Добровойе Радованович эгерде экинчи мергендин болгону аныкталса, бул соттун багытын түп-тамырынан өзгөртөт деген ойдо:
- Дагы бир киллер, башкача айтканда, премьерди аткан дагы бир киши болгону далилденсе, анда соттун жүрүшү радикалдуу түрдө өзгөрмөкчү. Анда бул факт полиция тарабынан эмне үчүн катталган эмес, бул - тергөөнүн калпыстыгыбы деген? суроо да туулат.
Тергөө, ошондой эле, “Жинжичти өлтүрүүгө ким буйрук берген?” деген негизги суроого жооп тапкан жок.
Расмий бийлик премьердин киши колдуу болушунун себептерин саясий мүдөө менен байланыштырып келген эле. Кол салуудан кийин Сербиянын вице-премьери Небойся Кович мындай деген:
- Бул кылмыш - жылдар бою Сербиянын өнүгүүсүнө, өлкөдөгү демократияга каршы болуп келген күчтөр тарабынан тарыхтын нугун өзгөртүүнү, Сербияны кайрадан кылмыштуулук империясына айлантууну көздөп жасалган аракет.
Бирок тергөө иши аяктагандан кийин премьерди жок кылуунун башка бир себеби болушу мүмкүн деген жоромол пайда болду. Атап айтканда, Жинжич жогоруда сөз болгон “Кызыл береттерди” да акыр-аягында жоопко тартат деген чочулоодон улам, кошуундун төбөлдөрү премьерди атып салууга чейин барышты. Белгилей кетүүчү жагдай, маркум премьер 2001-жылы Милошевичти бийликтен кетиргенде кошуундун айрым мүчөлөрүн пайдаланган деген айың кептер да айтылып келчү.
Криминолог Радованович Жинжичке кол салуунун чыныгы себептери аныкталса, анын арты серб саясаты үчүн маанилүү болот деген ойун ортого салып, тергөөнүн айрым кемчиликтерин белгилейт:
- Бир адамды өлтүрүү үчүн 40тан ашуун кишинин айыпталып жатышы - полиция менен сот системасынын жакшы иштеп жаткандыгынын белгиси деп айтуу кыйын. Анын үстүнө кылмыштын демилгечилери кармалган жок.
Соттун башталышы азыркы премьер Зоран Живкович башынан кыйын кезеңди кечирип жаткан маалга туш келди. Кабинеттеги ырксыздык, коррупция үчүн айыптоолор эрте парламенттик шайлоого алып келди. Акыркы сурамжылоолорго караганда, келээрки жекшемби күнкү добуш берүүдө ашкере улутчулдардын Радикалдуу партиясынын жеңишке ээ болушу ажеп эмес.
Сот Майя Ковачевичтин сөзү менен айтканда: “Бул сот Сербия үчүн кылым процесси болуп калат”.
Биринчилерден болуп прокурорлордун суроолоруна Жинжичтин өмүрүн кыйган окту чыгарган мерген Звездан Йованович жооп бермекчи. Ал кабинет башчыны өлтүрүүгө ыңгайлуу учурду күтүп, үч күн бою өкмөт имаратынын маңдайындагы бош үйдө жатканын жана ага чейин февраль айында бир нече жолу мындай аракет ишке ашпай калганын полицияга айткан эле.
Йованович Балкандагы согуш маалында Хорватия менен Боснияда аракеттенген сербдердин элиталык “Кызыл береттер” деген кошуунунун мүчөсү болчу. Тергөөчүлөр премьерге кол салуунун пландоочусу жана уюштуруучусу ошол кошуундун мурдагы жетекчиси Милорад Лукович болгонун аныкташты. Бирок ал, айып тагылган дагы бир топ киши менен катар, колго түшүрүлбөй, болжолдо ушу тапта Болгария же Боснияда жашырынып жүрөт.
Айрым жергиликтүү байкоочулар эмитеден эле азыркы жараян бир нече айга созулуп кетет ко деген пикирин айтышып, тергөөдөгү бир топ карама-каршылыктарды белгилешет. Алардын айтымында, соттун соңунда деле нечендеген суроолор такталбаган бойдон кала бериши ыктымал.
Алсак, Жинжичтин сакчысы Милан Веруовичтин ырастоосунда, кол салууга бир эмес, эки мерген катышып, эки башка жерден атышкан. Бирок полиция Веруовичтин көрсөтмөлөрүн уккан эмес.
Расмий өкүлдөр болсо кол салуу маалында жарадар болгон сакчы эмоцияга алдырып жиберген деп, анын сөздөрүн четке какты.
Белграддагы Кылмыш таануу институтунун директору Добровойе Радованович эгерде экинчи мергендин болгону аныкталса, бул соттун багытын түп-тамырынан өзгөртөт деген ойдо:
- Дагы бир киллер, башкача айтканда, премьерди аткан дагы бир киши болгону далилденсе, анда соттун жүрүшү радикалдуу түрдө өзгөрмөкчү. Анда бул факт полиция тарабынан эмне үчүн катталган эмес, бул - тергөөнүн калпыстыгыбы деген? суроо да туулат.
Тергөө, ошондой эле, “Жинжичти өлтүрүүгө ким буйрук берген?” деген негизги суроого жооп тапкан жок.
Расмий бийлик премьердин киши колдуу болушунун себептерин саясий мүдөө менен байланыштырып келген эле. Кол салуудан кийин Сербиянын вице-премьери Небойся Кович мындай деген:
- Бул кылмыш - жылдар бою Сербиянын өнүгүүсүнө, өлкөдөгү демократияга каршы болуп келген күчтөр тарабынан тарыхтын нугун өзгөртүүнү, Сербияны кайрадан кылмыштуулук империясына айлантууну көздөп жасалган аракет.
Бирок тергөө иши аяктагандан кийин премьерди жок кылуунун башка бир себеби болушу мүмкүн деген жоромол пайда болду. Атап айтканда, Жинжич жогоруда сөз болгон “Кызыл береттерди” да акыр-аягында жоопко тартат деген чочулоодон улам, кошуундун төбөлдөрү премьерди атып салууга чейин барышты. Белгилей кетүүчү жагдай, маркум премьер 2001-жылы Милошевичти бийликтен кетиргенде кошуундун айрым мүчөлөрүн пайдаланган деген айың кептер да айтылып келчү.
Криминолог Радованович Жинжичке кол салуунун чыныгы себептери аныкталса, анын арты серб саясаты үчүн маанилүү болот деген ойун ортого салып, тергөөнүн айрым кемчиликтерин белгилейт:
- Бир адамды өлтүрүү үчүн 40тан ашуун кишинин айыпталып жатышы - полиция менен сот системасынын жакшы иштеп жаткандыгынын белгиси деп айтуу кыйын. Анын үстүнө кылмыштын демилгечилери кармалган жок.
Соттун башталышы азыркы премьер Зоран Живкович башынан кыйын кезеңди кечирип жаткан маалга туш келди. Кабинеттеги ырксыздык, коррупция үчүн айыптоолор эрте парламенттик шайлоого алып келди. Акыркы сурамжылоолорго караганда, келээрки жекшемби күнкү добуш берүүдө ашкере улутчулдардын Радикалдуу партиясынын жеңишке ээ болушу ажеп эмес.
