Эмгек жана социалдык коргоо министрлигинен алынган маалыматтарга караганда, Кыргызстанда азыр жеңилдиктердин 41 түрү бар. Алар согуштун ардагерлерине, согушта курман болгондордун үй-бүлөлөрүнө, майыптарга, аскер жана ички иштер кызматынын адамдарына, чернобылчыларга, афганчыларга жана башка көптөгөн адамдарга Совет өкмөтү учурунда мыйзам менен чегерилип калган жеңилдиктер. Буга бюджеттен жылына 400 млн. сомдой каражат бөлүнөт. Жеңилдик алуучулардын үй-бүлө мүчөлөрүн кошкондо, 487 миң адам же өлкөдөгү он адамдын бири жеңилдиктин тиги же бул түрүнөн пайдаланат. Дүйнөлүк банктын эксперттери «жарды өлкө үчүн бул өтө эле көп, аны кыскартып, өтө муктаж гана адамдарга бериш керек» деп эсептешет. Бул саясатты Эмгек жана социалдык коргоо министрлиги ишке ашырууга тийиш.
- Жеңилдиктерди өтө муктаж адамдар менен бирге турмуш шарты ортодон жогору болгон адамдар да алып жатышат. Ошондуктан биздин министрликтин саясаты даректүүлүккө өтүү, - дейт Эмгек жана социалдык коргоо министрлигинин жеңилдиктер боюнча бөлүмдүн башчысы Тамара Сакеева. Анын айтымында жеңилдиктердин формасы да натыйжалуу эмес. Мисалы, мурдагы Совет өкмөтү учурундагы тартип боюнча министрлик көмүр сатып алып, муктаж болгондорго жеткирип беришчү. Министрлик азыр ал тартипти өзгөртүп, жөн эле акчасын берүүгө өттү.
Тамара Сакеева:
- Силердин көмүрүңөр түтөп эле, жакшы күйбөйт деген сөздөрдү көп укчубуз. Азыр акчасын алышат да каалаган көмүрүн сатып алышат.
Жеңилдиктерди кайра карап чыгып, кереги жогун жоюп, керектүүсүн калтырууга жана аларды акчалай гана берүүгө мезгил келди. Муну Дүйнөлүк банктын адистерисиз эле баары түшүнүп турат. Бирок жарды өлкөдө аны ишке ашыруу оңой иш эмес болуп чыкты. Бул тууралуу өкмөт киргизген мыйзам долбоору Жогорку Кеңештен өтпөй калды.
Депутат Алевтина Проненко:
- Принцибинде мен жеңилдиктерди жоюп, даректүү социалдык коргоо аркылуу колдоо көрсөтүүгө өтүүгө макул элем. Бирок мен алар жоюлгандан кийин акча түрүндө берилерине ишенбейм. Канча жолу биз макул болуп азайттык. Жеңилдиктер акырында аз эле адамдарга берилип калып жатты.
Даректүү жардам деген ага өтө муктаж жарды адамдарга гана жеңилдик берүү дегендикти билдирет. Өтө муктаж үй-бүлө деп министрлик бир айлык кирешеси жан башына 350 сомдон ашпаган үй-бүлөнү эсептейт. Бул болсо Жогорку Кеңеш минималдуу керектөө бюджети деп бекиткен 1,5 миң сомдон да, Дүйнөлүк банк жакырчылыктын чеги деп эсептеген 600 сомдон да бир нече эсе аз. Ошондуктан, депутаттар үчүн жеңилдиктерди кайра карап чыгуу дегендик иш жүзүндө ал кыскартылсын деп добуш берүү менен барабар. Шайлоо жакындаганда буга, албетте, депутаттардын баары эле макул боло бербейт. Өкмөт да алар оңой менен макул болбосун билип, ар кандай амал-айла ойлоп, эптеп мыйзам долбоорун өткөрүүгө аракет кылат. Депутат Алыбай Султанов милиция кызматкерлерине берилчү жеңилдиктер айлыгына кошулуп берилет деп айтылганын, бюджетти карап көрүшсө, ага анда акча каралбаганын белгилейт:
- «Даректүү кылып, ар бир кызматкердин айлыгына кошуп берели деп жатабыз» дешет. Республикалык бюджет кабыл алынып калды. Эми кандай кылып киргизишет? Ал министрдин да колунан келбейт.
Ошентип бюджетке оордук болбош үчүн жарды өлкө жеңилдиктерди кыскартууга тийиш. Бирок өлкөдө жарды адамдар көп болгондуктан анын кыскартылышын да каалагандар аз.
- Жеңилдиктерди өтө муктаж адамдар менен бирге турмуш шарты ортодон жогору болгон адамдар да алып жатышат. Ошондуктан биздин министрликтин саясаты даректүүлүккө өтүү, - дейт Эмгек жана социалдык коргоо министрлигинин жеңилдиктер боюнча бөлүмдүн башчысы Тамара Сакеева. Анын айтымында жеңилдиктердин формасы да натыйжалуу эмес. Мисалы, мурдагы Совет өкмөтү учурундагы тартип боюнча министрлик көмүр сатып алып, муктаж болгондорго жеткирип беришчү. Министрлик азыр ал тартипти өзгөртүп, жөн эле акчасын берүүгө өттү.
Тамара Сакеева:
- Силердин көмүрүңөр түтөп эле, жакшы күйбөйт деген сөздөрдү көп укчубуз. Азыр акчасын алышат да каалаган көмүрүн сатып алышат.
Жеңилдиктерди кайра карап чыгып, кереги жогун жоюп, керектүүсүн калтырууга жана аларды акчалай гана берүүгө мезгил келди. Муну Дүйнөлүк банктын адистерисиз эле баары түшүнүп турат. Бирок жарды өлкөдө аны ишке ашыруу оңой иш эмес болуп чыкты. Бул тууралуу өкмөт киргизген мыйзам долбоору Жогорку Кеңештен өтпөй калды.
Депутат Алевтина Проненко:
- Принцибинде мен жеңилдиктерди жоюп, даректүү социалдык коргоо аркылуу колдоо көрсөтүүгө өтүүгө макул элем. Бирок мен алар жоюлгандан кийин акча түрүндө берилерине ишенбейм. Канча жолу биз макул болуп азайттык. Жеңилдиктер акырында аз эле адамдарга берилип калып жатты.
Даректүү жардам деген ага өтө муктаж жарды адамдарга гана жеңилдик берүү дегендикти билдирет. Өтө муктаж үй-бүлө деп министрлик бир айлык кирешеси жан башына 350 сомдон ашпаган үй-бүлөнү эсептейт. Бул болсо Жогорку Кеңеш минималдуу керектөө бюджети деп бекиткен 1,5 миң сомдон да, Дүйнөлүк банк жакырчылыктын чеги деп эсептеген 600 сомдон да бир нече эсе аз. Ошондуктан, депутаттар үчүн жеңилдиктерди кайра карап чыгуу дегендик иш жүзүндө ал кыскартылсын деп добуш берүү менен барабар. Шайлоо жакындаганда буга, албетте, депутаттардын баары эле макул боло бербейт. Өкмөт да алар оңой менен макул болбосун билип, ар кандай амал-айла ойлоп, эптеп мыйзам долбоорун өткөрүүгө аракет кылат. Депутат Алыбай Султанов милиция кызматкерлерине берилчү жеңилдиктер айлыгына кошулуп берилет деп айтылганын, бюджетти карап көрүшсө, ага анда акча каралбаганын белгилейт:
- «Даректүү кылып, ар бир кызматкердин айлыгына кошуп берели деп жатабыз» дешет. Республикалык бюджет кабыл алынып калды. Эми кандай кылып киргизишет? Ал министрдин да колунан келбейт.
Ошентип бюджетке оордук болбош үчүн жарды өлкө жеңилдиктерди кыскартууга тийиш. Бирок өлкөдө жарды адамдар көп болгондуктан анын кыскартылышын да каалагандар аз.
