- Исмаил мырза, Сары деңиздин Шандунь аралындагы орус-кытай куралдуу күчтөрүнүн “Тынчтык миссиясы-2005” деген биргелешкен аскерий машыгуусуна барып келдиңиз. Аталган машыгуу кандай өттү жана анын максаты эмнеде?
- Кытай мамлекетинин чакыруусу менен ШКУга мүчө мамлекеттердин Коргоо министрлери барып, биргелешкен аскерий машыгууну көрүп келдик. Чындыгында Орусия Совет биримдиги таркаган мезгилден бери тарыхта биринчи жолу ушундай чоң масштабдагы аскердик машыгууну Кытайдын Куралдуу күчтөрү менен өткөрдү. “Тынчтык миссиясы-2005” деген биргелешкен аскердик машыгуунун негизги максаты, бүгүнкү күндөгү эл аралык террорчулукка каршы күрөшүүгө даярдыкты күчөтүү. Азыр айрым мамлекеттерде терроризм күч алып атпайбы. Ошондой эле этникалык мүнөздөгү, уруу-уруу болуп кагылышууларга бөгөт коюу. Мына ушуларга каршы эки мамлекет ШКУга мүчө мамлекеттердин тынчтыгын, коопсуздугун сактоо максатында аскердик машыгууну өткөрүштү. Менин оюмча, машыгуу максатына жетти.
- Кытай-орус аскерий машыгуусу Кытай мамлекетинин Тайваньга сүр көрсөтүү жана Орусиянын жаңы куралдары менен кытай аскерлерин үйрөтүү максатын көздөөдө, деп эл аралык айрым маалымат каражаттары маалымдашты. Буга пикириңиз кандай?
- Менин оюмча эки мамлекеттин аскердик машыгуусу андай максатты көздөбөсө керек. Чындыгында ар бир өлкө өзүнүн куралдуу күчтөрү болгондон кийин, ошол куралдуу күчтөрдүн машыгуусун өткөрүп, улантуу керек. Машыгуу деген куралдуу күчтөрдүн даярдыгынын эң башкы жолу. Эки өлкөнүн аскердик тактикасы ар башка болот. Орусия менен Кытай биригип өткөргөн аскердик машыгууда алар тажрыйба алмашат. Жаңы куралдардын үлгүлөрүн, согуш тактикаларын үйрөнүшөт.Келечекте биргелешип иштөөнүн пландары түзүлөт. Менимче, бул машыгуу эки өлкөгө тең пайдалуу. Ошондуктан Тайваньга кыр көрсөтүү максатында өткөрүлдү деген туура эмес болуп калат.
- Исмаил мырза, жогоруда биз кеп кылган аскерий машыгууга ШКУга мүчө мамлекеттердин Коргоо министрлери барды дедиңиз. Ошол жолугушууда “Манас” аба майданындагы АКШнын авиа базасы тууралуу маселе көтөрүлдүбү?
- Жок. Кыргызстандагы Американын авиа базасы жөнүндө жана башка аскердик базалар жөнүндө эч сөз болгон жок. Биз болгону машыгууга гана катыштык. Бирок Кытайдын Коргоо министри экөөбүз эки тараптуу кызматташууга байланыштуу келишимге кол койдук. Ал келишимге ылайык Кытайдын Коргоо министрлиги бизге 10 млн. юань, же болбосо 1 млн. АКШ доларынын көлөмүндө акча каражатынан гуманитардык жардам иретинде бере турган болду.
- 5-июлдагы Астана Саммитинен кийин Кыргызстанга Кытай аскердик базасын орнотууга кызыкдар деген маалымат тарап кетти эле. Бул маселе козголдубу?
- Андай маселе көтөрүлгөн жок. Аны көтөрүүгө негиз да жок. Биздин аймакка Кытай аскердик базасын алып кирүү жөнүндө ой-пикир да болгон эмес. Мындай маалыматты кимдер чыгарып жатканын билбейм. Ал жерде Кытайдын Коргоо министри менен көп сүйлөштүм. Машыгуу болуп жатканда бирге болдук. Бир дагы жолу Кытайдын Куралдуу күчтөрүнүн базасы же башка бир өнөктөш өлкөлөрдүн аскердик базасын жайгаштыруу тууралуу сөз болгон жок. Менин оюмча, болбойт дагы.
- 31-августта Эгемендүүлүк күнүнө карата офицер, жоокерлер Улуттук символикалар түшүрүлгөн аскердик жаңы чин белгилерди тагынып чыгабы? Ал белгилердин өзгөчөлүгү эмнеде?
- Өзүбүздүн улуттук белгилерибиз бар эмеспи; түндүк, туу, оймо. Мына ушул элементтердин символикалык белгилери түшүрүлгөн жаңы пагондорду өзүбүздөн чыгарып, баардык аскер бөлүктөрүн камсыздайлык деген ой бар. Анткени алыстан караганда бул кыргыз армиясы экендиги айырмаланып турушу керек. Аскердик жаңы белгилерди буюрса эгемендүүлүк күнүнө карата салтанатта тагынып чыгабыз. Аны жасоого каражат жетишет. Анткени жоокерлердин кийимдери үчүн бюджеттен каражат каралган. Ошонун негизинде бардык аскер бөлүктөрүндө аскердик белгилер жаңыртылат.
- Исмаил мырза, эми кеп нугун мындан алты жыл мурда болгон Баткен окуясына бурсак. Ошол окуядан кийин сиз Коргоо министринин орун басарлык кызматынан кетүүгө арыз бердиңиз эле. Окуянын өрчүп кетишине кимдер күнөөлү деп эсептейсиз, дегеле аны болтурбай койсо болот беле?
- Чынын айтканда, бул мурдакы бийлик башында отургандардын күнөөсүнөн болду. Алардын ишти туура эмес алып баргандыгынан болду. Эгерде ошол жерде турган кесипкөй аскер адамдарына койсо, коопсуздук үчүн силер жооп бересиңер деген мамиле болгондо, окуя башкача болмок. Тарых убагы келгенде тастыктаар. Ошол учурда эки генерал Исаков менен Садиев жогорку бийлик өкүлдөрүнө каршы туруп, бизге уруксат бергиле, биз азганактай аскерибиз менен куралдуу душмандарды кууп чыгып, жолун бөгөйбүз деп айтканбыз. Жогорку бийлик эшолону биздин мындай демилгебизди колдомок түгүл, тоотпой койгон. Андан кийин аскердик коллегиянын мүчөсү катары мурдакы президентке кат жолдогом. Катта азыркы жүргүзүп жаткан саясатыңыз туура эмес, кичинекей куралдуу душмандар үчүн миллиондогон акчалар сарпталып, көптөгөн өлүм-житимдер болот дегем. Аскердик тактиканы мен айткандай кылыңыз, болбосо мен кызматтан өз каалоом менен кетем, деп айткам. Анда кызматтан кетсеңиз рапорт менен кетиңиз деп, мени бошоткон. Көпчүлүк учурда жооптуу кызматтарда туура эмес адамдарды чоң бийликке отургузуп коюп, алардын кесепетинен өлкө оор жагдайларга учурап, каражаттар да кетип, өлүм-житим да болгон.
- Учурда өкмөт тарабынан кыргыз армиясын камсыздоо, каржылоо жагы кандай болууда?
- Бүгүн деле кыргыз армиясынын абалы жакшы эмес. Себеби дегенде, мунун түбү биздин экономикабызда болуп атпайбы.Эгерде ошол кийимге бөлгөн акча каражаты 100 пайыз берилсе, жоокерлерибиз да 100 пайыз аскер кийимдери менен камсыз болуп, курсактары ток болот. Денсоолугу чың, күчтүү, чыдамкай болот. Эгерде бөлүнгөн акчанын 40 пайызы берилсе, жоокерлердин 40 эле пайызына жетип жатпайбы. Бирок биз келгенден кийин социалдык маселелерди биринчи орунга койдук. Аз убакыттын аралыгында аскер кызматкерлери жашаган жайлардын чатырын кайрадан жаап, оңдоп түзөө иштерин жүргүздүк. Бир катар офицерлер үйлүү болушту. Жоокерлердин тамак ашы жакшырды. Алдыда дагы далай чечилбеген проблемалар бар. Аларды чечүүгө бардык аракетибизди жумшайбыз.
- Маегиңизге ырахмат!
- Кытай мамлекетинин чакыруусу менен ШКУга мүчө мамлекеттердин Коргоо министрлери барып, биргелешкен аскерий машыгууну көрүп келдик. Чындыгында Орусия Совет биримдиги таркаган мезгилден бери тарыхта биринчи жолу ушундай чоң масштабдагы аскердик машыгууну Кытайдын Куралдуу күчтөрү менен өткөрдү. “Тынчтык миссиясы-2005” деген биргелешкен аскердик машыгуунун негизги максаты, бүгүнкү күндөгү эл аралык террорчулукка каршы күрөшүүгө даярдыкты күчөтүү. Азыр айрым мамлекеттерде терроризм күч алып атпайбы. Ошондой эле этникалык мүнөздөгү, уруу-уруу болуп кагылышууларга бөгөт коюу. Мына ушуларга каршы эки мамлекет ШКУга мүчө мамлекеттердин тынчтыгын, коопсуздугун сактоо максатында аскердик машыгууну өткөрүштү. Менин оюмча, машыгуу максатына жетти.
- Кытай-орус аскерий машыгуусу Кытай мамлекетинин Тайваньга сүр көрсөтүү жана Орусиянын жаңы куралдары менен кытай аскерлерин үйрөтүү максатын көздөөдө, деп эл аралык айрым маалымат каражаттары маалымдашты. Буга пикириңиз кандай?
- Менин оюмча эки мамлекеттин аскердик машыгуусу андай максатты көздөбөсө керек. Чындыгында ар бир өлкө өзүнүн куралдуу күчтөрү болгондон кийин, ошол куралдуу күчтөрдүн машыгуусун өткөрүп, улантуу керек. Машыгуу деген куралдуу күчтөрдүн даярдыгынын эң башкы жолу. Эки өлкөнүн аскердик тактикасы ар башка болот. Орусия менен Кытай биригип өткөргөн аскердик машыгууда алар тажрыйба алмашат. Жаңы куралдардын үлгүлөрүн, согуш тактикаларын үйрөнүшөт.Келечекте биргелешип иштөөнүн пландары түзүлөт. Менимче, бул машыгуу эки өлкөгө тең пайдалуу. Ошондуктан Тайваньга кыр көрсөтүү максатында өткөрүлдү деген туура эмес болуп калат.
- Исмаил мырза, жогоруда биз кеп кылган аскерий машыгууга ШКУга мүчө мамлекеттердин Коргоо министрлери барды дедиңиз. Ошол жолугушууда “Манас” аба майданындагы АКШнын авиа базасы тууралуу маселе көтөрүлдүбү?
- Жок. Кыргызстандагы Американын авиа базасы жөнүндө жана башка аскердик базалар жөнүндө эч сөз болгон жок. Биз болгону машыгууга гана катыштык. Бирок Кытайдын Коргоо министри экөөбүз эки тараптуу кызматташууга байланыштуу келишимге кол койдук. Ал келишимге ылайык Кытайдын Коргоо министрлиги бизге 10 млн. юань, же болбосо 1 млн. АКШ доларынын көлөмүндө акча каражатынан гуманитардык жардам иретинде бере турган болду.
- 5-июлдагы Астана Саммитинен кийин Кыргызстанга Кытай аскердик базасын орнотууга кызыкдар деген маалымат тарап кетти эле. Бул маселе козголдубу?
- Андай маселе көтөрүлгөн жок. Аны көтөрүүгө негиз да жок. Биздин аймакка Кытай аскердик базасын алып кирүү жөнүндө ой-пикир да болгон эмес. Мындай маалыматты кимдер чыгарып жатканын билбейм. Ал жерде Кытайдын Коргоо министри менен көп сүйлөштүм. Машыгуу болуп жатканда бирге болдук. Бир дагы жолу Кытайдын Куралдуу күчтөрүнүн базасы же башка бир өнөктөш өлкөлөрдүн аскердик базасын жайгаштыруу тууралуу сөз болгон жок. Менин оюмча, болбойт дагы.
- 31-августта Эгемендүүлүк күнүнө карата офицер, жоокерлер Улуттук символикалар түшүрүлгөн аскердик жаңы чин белгилерди тагынып чыгабы? Ал белгилердин өзгөчөлүгү эмнеде?
- Өзүбүздүн улуттук белгилерибиз бар эмеспи; түндүк, туу, оймо. Мына ушул элементтердин символикалык белгилери түшүрүлгөн жаңы пагондорду өзүбүздөн чыгарып, баардык аскер бөлүктөрүн камсыздайлык деген ой бар. Анткени алыстан караганда бул кыргыз армиясы экендиги айырмаланып турушу керек. Аскердик жаңы белгилерди буюрса эгемендүүлүк күнүнө карата салтанатта тагынып чыгабыз. Аны жасоого каражат жетишет. Анткени жоокерлердин кийимдери үчүн бюджеттен каражат каралган. Ошонун негизинде бардык аскер бөлүктөрүндө аскердик белгилер жаңыртылат.
- Исмаил мырза, эми кеп нугун мындан алты жыл мурда болгон Баткен окуясына бурсак. Ошол окуядан кийин сиз Коргоо министринин орун басарлык кызматынан кетүүгө арыз бердиңиз эле. Окуянын өрчүп кетишине кимдер күнөөлү деп эсептейсиз, дегеле аны болтурбай койсо болот беле?
- Чынын айтканда, бул мурдакы бийлик башында отургандардын күнөөсүнөн болду. Алардын ишти туура эмес алып баргандыгынан болду. Эгерде ошол жерде турган кесипкөй аскер адамдарына койсо, коопсуздук үчүн силер жооп бересиңер деген мамиле болгондо, окуя башкача болмок. Тарых убагы келгенде тастыктаар. Ошол учурда эки генерал Исаков менен Садиев жогорку бийлик өкүлдөрүнө каршы туруп, бизге уруксат бергиле, биз азганактай аскерибиз менен куралдуу душмандарды кууп чыгып, жолун бөгөйбүз деп айтканбыз. Жогорку бийлик эшолону биздин мындай демилгебизди колдомок түгүл, тоотпой койгон. Андан кийин аскердик коллегиянын мүчөсү катары мурдакы президентке кат жолдогом. Катта азыркы жүргүзүп жаткан саясатыңыз туура эмес, кичинекей куралдуу душмандар үчүн миллиондогон акчалар сарпталып, көптөгөн өлүм-житимдер болот дегем. Аскердик тактиканы мен айткандай кылыңыз, болбосо мен кызматтан өз каалоом менен кетем, деп айткам. Анда кызматтан кетсеңиз рапорт менен кетиңиз деп, мени бошоткон. Көпчүлүк учурда жооптуу кызматтарда туура эмес адамдарды чоң бийликке отургузуп коюп, алардын кесепетинен өлкө оор жагдайларга учурап, каражаттар да кетип, өлүм-житим да болгон.
- Учурда өкмөт тарабынан кыргыз армиясын камсыздоо, каржылоо жагы кандай болууда?
- Бүгүн деле кыргыз армиясынын абалы жакшы эмес. Себеби дегенде, мунун түбү биздин экономикабызда болуп атпайбы.Эгерде ошол кийимге бөлгөн акча каражаты 100 пайыз берилсе, жоокерлерибиз да 100 пайыз аскер кийимдери менен камсыз болуп, курсактары ток болот. Денсоолугу чың, күчтүү, чыдамкай болот. Эгерде бөлүнгөн акчанын 40 пайызы берилсе, жоокерлердин 40 эле пайызына жетип жатпайбы. Бирок биз келгенден кийин социалдык маселелерди биринчи орунга койдук. Аз убакыттын аралыгында аскер кызматкерлери жашаган жайлардын чатырын кайрадан жаап, оңдоп түзөө иштерин жүргүздүк. Бир катар офицерлер үйлүү болушту. Жоокерлердин тамак ашы жакшырды. Алдыда дагы далай чечилбеген проблемалар бар. Аларды чечүүгө бардык аракетибизди жумшайбыз.
- Маегиңизге ырахмат!
