Шейшемби, 20-сентябрда Өзбекстандын Жогорку сотунун элге жык толгон имаратында сот иши башталды. Темир торго отургузулуп, туш тарабынан куралдуу кайтарыкка алынган 15 кишиге террорчулук кылды, киши өлтүрдү, жазыксыз адамдарды барымтага алды жана өзбекстандын мыйзамдуу өкмөтүн төңкөргөнгө аракеттенди деген айыптар койулууда. Соттолуп жаткандардын үчөө-Кырыгызстандын жарандары. Өзбекстандын тергөөчүлөрү соттолуп жаткандар ислам экстремисттери экенин жана кошуна Кырыгызстанда атайын даярдыктан өткөрүлгөнүн айтып, Анжиян шаарында 12-13 майда болгон кыргындын жопкерчилигин жүктөөдө.
15 сентябрда Өзбекстандын баш прокурору Анвар Набиев буларды билдирген:
- Анжияндагы террордук акция жакшылап пландаштырылып, сырттан деструктивдүү күчтөр тарабынан уюштурулган. Ал Өзбекстандын улуттук кызыкчылыгына каршы багытталып, Конституциялык режимди төңкөрүп, исламдык мамлекетти орнотуу максатын көздөгөн.
Эгерде соттолуп жаткан адамдардын күнөөсү мойнуна койулса, алар өлүм жазасына кесилиши ыктымал.
Бирок укук коргоочулар менен карапайым жарандардын көбү бул сот менен Өзбекстандын режими карапайым кишилерге кыргын салгандыгын толугу менен төгүндөп, жүздөгөн бейкүнөө адамдардын өлүмүнүн жоопкерчилигин бир ууч кишиге артып койгусу келип жатканын айтып атышат. Укук коргоочулар айыпкерлерден келтектин күчү менен алынган көрсөтмөлөр сотто айныксыз таныктар катары колдонула тургандыгынан күмөн санашпайт. Өзбекстанда иштеп жаткан журналисттер менен укук коргоочуларга таянган «Эмнести Интернешинел» бул сотто чындык менен кара кылды как жарган калыстык болбой турганын, ал үчүн өзбек бийликтери күн мурунтан кам көрүп койгонун мындайча билдирет:
- Анжиянга барган журналисттер дээрлик эч кимден интервью ала алышкан эмес. Анткени карапайым кишилер журналисттер менен сүйлөшкөндөн коркушат, аларды күч органдары эчак эле коркутуп, жүрөк үшүн алып койушкан, - дейт укук коргоочу Майси Вайхердин.
Эл оозунда "кандуу жума" деп аталып калган 13-май күнкү окуялар андан үч күн мурда, ислам экстремисттери деп айыпталган жергиликтүү 23 ишкердин үстүнөн башталган сотко нааразылык көрсөтүүдөн башталган. Бирок 12синен 13нө караган түнү окуялар опуртал жагына бурулуп, бир топ куралчан киши аскердик имараттарга, андан соң жергиликтүү түрмөгө чабуул койушуп, ал жерде отурган ишкерлер менен кошо дагы ондогон түрмө туткундарын бошотуп жиберишкен. Ишкерлердин бири Бурханиддин Нуриддинов ал окуяны мындайча эскерет:
- Мен мылтыктын үнүн өмүрүмдө уккан эмес элем, ошон үчүн аткылоодон коркуп кеттим. Корридорго чыксам, ал жерге бир топ киши чогулуп калган экен, бирөө төмөн түшөлү, деди. Сыртта болсо бир да чырак күйбөйт, көзгө сайса көрүнгүс экен. Бир маалда бирөө акимчиликке жүргүлө, укугубузду коргойбуз! - деп калды. Элдин баары акимчиликке жөнөп беришти.
Нааразы болгон эл акимчиликти басып алып, жергиликтүү бийлик адамдарын жана милиционерлерди барымтага алышкан. Бул жөнүндөгү кабар бат эле каламан калкка тарап, борбордук аянтка жүздөгөн кишилер чогула баштаган. Карапайым анжияндыктар элдин жашоосун жакшыртууну талап кылып, митингге чыгышкан. Түш оой бергенде өкмөт тынч митинг өткөргөн элге каршы бронетранспортерлор менен куралдуу аскерлерин чыгарган.
Окуяга күбө болгондор, аскерлер элге ылгабастан, туш келди ок ата баштаганын эскеришет:
- Башында бир-эки БТР болду. Так айта албайм, анткени аларды көрөөр замат, элге кошулуп, кача бердим. Бирок андан беш мүнөт өтүп-өтпөй эле дагы БТРлер келди. Ок жамгырдай жаады. Үрөйүбүз учту, - дейт Согушту жана Тынчтыкты чагылдыруу институтунун кызматкери Галина Букарбаева.
Өзбекстандын расмий маалыматтарына караганда, Анжияндагы кандуу калабада 187 киши курман болгон, алардын көбү жергиликтүү бийлик адамдары, жана аскерлер. Aл эми укук коргоочулар курман болгондордун саны 700гө бараарын, алардын кыйласы карапайым жарандар, аялдар менен балдар экенин айтып жатышат.
15 сентябрда Өзбекстандын баш прокурору Анвар Набиев буларды билдирген:
- Анжияндагы террордук акция жакшылап пландаштырылып, сырттан деструктивдүү күчтөр тарабынан уюштурулган. Ал Өзбекстандын улуттук кызыкчылыгына каршы багытталып, Конституциялык режимди төңкөрүп, исламдык мамлекетти орнотуу максатын көздөгөн.
Эгерде соттолуп жаткан адамдардын күнөөсү мойнуна койулса, алар өлүм жазасына кесилиши ыктымал.
Бирок укук коргоочулар менен карапайым жарандардын көбү бул сот менен Өзбекстандын режими карапайым кишилерге кыргын салгандыгын толугу менен төгүндөп, жүздөгөн бейкүнөө адамдардын өлүмүнүн жоопкерчилигин бир ууч кишиге артып койгусу келип жатканын айтып атышат. Укук коргоочулар айыпкерлерден келтектин күчү менен алынган көрсөтмөлөр сотто айныксыз таныктар катары колдонула тургандыгынан күмөн санашпайт. Өзбекстанда иштеп жаткан журналисттер менен укук коргоочуларга таянган «Эмнести Интернешинел» бул сотто чындык менен кара кылды как жарган калыстык болбой турганын, ал үчүн өзбек бийликтери күн мурунтан кам көрүп койгонун мындайча билдирет:
- Анжиянга барган журналисттер дээрлик эч кимден интервью ала алышкан эмес. Анткени карапайым кишилер журналисттер менен сүйлөшкөндөн коркушат, аларды күч органдары эчак эле коркутуп, жүрөк үшүн алып койушкан, - дейт укук коргоочу Майси Вайхердин.
Эл оозунда "кандуу жума" деп аталып калган 13-май күнкү окуялар андан үч күн мурда, ислам экстремисттери деп айыпталган жергиликтүү 23 ишкердин үстүнөн башталган сотко нааразылык көрсөтүүдөн башталган. Бирок 12синен 13нө караган түнү окуялар опуртал жагына бурулуп, бир топ куралчан киши аскердик имараттарга, андан соң жергиликтүү түрмөгө чабуул койушуп, ал жерде отурган ишкерлер менен кошо дагы ондогон түрмө туткундарын бошотуп жиберишкен. Ишкерлердин бири Бурханиддин Нуриддинов ал окуяны мындайча эскерет:
- Мен мылтыктын үнүн өмүрүмдө уккан эмес элем, ошон үчүн аткылоодон коркуп кеттим. Корридорго чыксам, ал жерге бир топ киши чогулуп калган экен, бирөө төмөн түшөлү, деди. Сыртта болсо бир да чырак күйбөйт, көзгө сайса көрүнгүс экен. Бир маалда бирөө акимчиликке жүргүлө, укугубузду коргойбуз! - деп калды. Элдин баары акимчиликке жөнөп беришти.
Нааразы болгон эл акимчиликти басып алып, жергиликтүү бийлик адамдарын жана милиционерлерди барымтага алышкан. Бул жөнүндөгү кабар бат эле каламан калкка тарап, борбордук аянтка жүздөгөн кишилер чогула баштаган. Карапайым анжияндыктар элдин жашоосун жакшыртууну талап кылып, митингге чыгышкан. Түш оой бергенде өкмөт тынч митинг өткөргөн элге каршы бронетранспортерлор менен куралдуу аскерлерин чыгарган.
Окуяга күбө болгондор, аскерлер элге ылгабастан, туш келди ок ата баштаганын эскеришет:
- Башында бир-эки БТР болду. Так айта албайм, анткени аларды көрөөр замат, элге кошулуп, кача бердим. Бирок андан беш мүнөт өтүп-өтпөй эле дагы БТРлер келди. Ок жамгырдай жаады. Үрөйүбүз учту, - дейт Согушту жана Тынчтыкты чагылдыруу институтунун кызматкери Галина Букарбаева.
Өзбекстандын расмий маалыматтарына караганда, Анжияндагы кандуу калабада 187 киши курман болгон, алардын көбү жергиликтүү бийлик адамдары, жана аскерлер. Aл эми укук коргоочулар курман болгондордун саны 700гө бараарын, алардын кыйласы карапайым жарандар, аялдар менен балдар экенин айтып жатышат.
