25-апрелдеги бул окуяга Сохтогу Ленбург айылынын тургундарынын өзбек чек арачыларына нааразылыгы себеп болгон. Андан бир күн мурда аталган айылдын 32 жаштагы тургуну Нариман Нодиров чек арачылардын колунан ажал тапкан экен. Ал бир кап төө бурчагын Кыргызстанга сатуу үчүн баратканда чек арадан кармалып, чек арачылардын ур-токмогуна кабылат да, ошондон кете бериптир.
Бул окуядан соң маркумдун жакындары, айылдаштары, жалпысынан миңге чукул киши жыйналып, чек арачылардын мындай таш бооордугуна нааразылык иретинде бекетти таш бараңга алышкан. Элден качкан чек арачылар Кыргызстандын Апкан айылы аркылуу өтүүгө аракет кылышкан.
Бирок апкандыктар аларды өткөрбөй койгонун аталган айылдын Назридин аттуу тургуну мындайча баяндады:
- Миңдей киши чогулду да. Чек арачыларды кууганда Апкан жака карап өтөлү дешти. Биз аларды өткөрүп жиберсек кошуналар нааразы болмок. Анан өзбек тараптын милициясы, акими, дагы бирөөлөр келип эл менен сүйлөштү. Алардын чек арачылары өзү чектен чыгып кетишкен да. Өздөрүнүн жарандарын да кыйнашат. Ленбургдун тургундары биз тарапка чек арачыларынан жашырынып, базарга алып барчу нерселерин алып өтүшөт. Ошо күнү да жанагы баланы Падакан деген жактан бир мүшөк ноясын алып өткөндө кармап алып сабашкан экен да. Анан ал бала өлүп калыптыр.
Баткен облусунун ичинде жайгашкан Өзбекстандын Сох анклавынын калкынын негизги бөлүгүн тажик тектүү жарандар түзөт.
Ошентип ал күнү тирешүү кечке чейин созулуп, жол тосулуп турган. Милиция, атайын кызматтар, аким келип эл менен жолугуп, чогулгандарды араң таратат. Окуя чек арага жакын жерде болгондуктан, Баткен облустук акимчилигинин, күч кызматтарынын, тышкы иштер министрлигинин өкүлдөрү абалды көзөмөлдөп турушкан.
Баткен облустук акимчилигинин укук коргоо жана коргонуу бөлүмүнүн башчысы Закир Темиров болсо чек арада кооптуу абал болбогонун айтат:
- Окуя Өзбекстандын ичинде болду. Биздин тиешелүү кызматтар абалды көзөмөлдөп турушту. Азыр чек арада абал мурдакыдай эле. Эч кандай кооптуу абал болгон жок.
Эки элдин майда-барат соода сатыгы илгертен бери эле уланып келген. Чек арадагы абалдын минтип оорлошу кошуна турган эки өлкөнүн тен жарандары үчүн бирдей эле түйшүк жаратты.
Баткен облустук ишкерлер кеңешинин төрагасы Авазбек Чотбаев чек арадагы мыйзамдарда жергиликтүү элдин кызыкчылыгын эске алуу менен майда соода үчүн жөнөкөйлөштүрүлгөн эреже болушу керек деген пикирде:
- Бул жерде Кыргызстан жана Тажикстан, Өзбекстандын кошуналаш айылдарынын калкы ар дайым соода-сатык кылып, тирилик өткөрүп келишкен. Анан аны таптакыр токтотуп койгонго болбойт. Ошондуктан чек арадагы майда соодага өзүнчө мыйзамдарды карап, жөнөкөйлөштүрүлгөн абал кылыш керек. Болбосо мындай окуялар кайталана берет. Мамлекеттер аралык сүйлөшүүлөр болушу керек.
Акыркы эки жылдан бери бир тараптуу жабык турган кыргыз өзбек чек арасынан качып өтөм, же жашырына койом деп жагымсыз абалга тушуккандар көп эле кездешет. Мунун бааары мурда көнүп калган эки элдин мамилесин үзүү кыйын экенинен кабар бергендей.
Өзбекстандын Сох анклавынын, чек арага жакын кыргыз айылдарынын калкынын турмуш тиричилиги, соода сатыгы эзелтен бири бирине тыгыз байланышта болуп келген. Мындай мамиленин үзгүлтүккө учурашына 2010-жылы апрелде өзбек тарап чек арасын бир тараптуу жаап, көзөмөлдү күчөтүшү себеп болгон.
Бул окуядан соң маркумдун жакындары, айылдаштары, жалпысынан миңге чукул киши жыйналып, чек арачылардын мындай таш бооордугуна нааразылык иретинде бекетти таш бараңга алышкан. Элден качкан чек арачылар Кыргызстандын Апкан айылы аркылуу өтүүгө аракет кылышкан.
Бирок апкандыктар аларды өткөрбөй койгонун аталган айылдын Назридин аттуу тургуну мындайча баяндады:
- Миңдей киши чогулду да. Чек арачыларды кууганда Апкан жака карап өтөлү дешти. Биз аларды өткөрүп жиберсек кошуналар нааразы болмок. Анан өзбек тараптын милициясы, акими, дагы бирөөлөр келип эл менен сүйлөштү. Алардын чек арачылары өзү чектен чыгып кетишкен да. Өздөрүнүн жарандарын да кыйнашат. Ленбургдун тургундары биз тарапка чек арачыларынан жашырынып, базарга алып барчу нерселерин алып өтүшөт. Ошо күнү да жанагы баланы Падакан деген жактан бир мүшөк ноясын алып өткөндө кармап алып сабашкан экен да. Анан ал бала өлүп калыптыр.
Баткен облусунун ичинде жайгашкан Өзбекстандын Сох анклавынын калкынын негизги бөлүгүн тажик тектүү жарандар түзөт.
Ошентип ал күнү тирешүү кечке чейин созулуп, жол тосулуп турган. Милиция, атайын кызматтар, аким келип эл менен жолугуп, чогулгандарды араң таратат. Окуя чек арага жакын жерде болгондуктан, Баткен облустук акимчилигинин, күч кызматтарынын, тышкы иштер министрлигинин өкүлдөрү абалды көзөмөлдөп турушкан.
Баткен облустук акимчилигинин укук коргоо жана коргонуу бөлүмүнүн башчысы Закир Темиров болсо чек арада кооптуу абал болбогонун айтат:
- Окуя Өзбекстандын ичинде болду. Биздин тиешелүү кызматтар абалды көзөмөлдөп турушту. Азыр чек арада абал мурдакыдай эле. Эч кандай кооптуу абал болгон жок.
Эки элдин майда-барат соода сатыгы илгертен бери эле уланып келген. Чек арадагы абалдын минтип оорлошу кошуна турган эки өлкөнүн тен жарандары үчүн бирдей эле түйшүк жаратты.
Баткен облустук ишкерлер кеңешинин төрагасы Авазбек Чотбаев чек арадагы мыйзамдарда жергиликтүү элдин кызыкчылыгын эске алуу менен майда соода үчүн жөнөкөйлөштүрүлгөн эреже болушу керек деген пикирде:
- Бул жерде Кыргызстан жана Тажикстан, Өзбекстандын кошуналаш айылдарынын калкы ар дайым соода-сатык кылып, тирилик өткөрүп келишкен. Анан аны таптакыр токтотуп койгонго болбойт. Ошондуктан чек арадагы майда соодага өзүнчө мыйзамдарды карап, жөнөкөйлөштүрүлгөн абал кылыш керек. Болбосо мындай окуялар кайталана берет. Мамлекеттер аралык сүйлөшүүлөр болушу керек.
Акыркы эки жылдан бери бир тараптуу жабык турган кыргыз өзбек чек арасынан качып өтөм, же жашырына койом деп жагымсыз абалга тушуккандар көп эле кездешет. Мунун бааары мурда көнүп калган эки элдин мамилесин үзүү кыйын экенинен кабар бергендей.
Өзбекстандын Сох анклавынын, чек арага жакын кыргыз айылдарынын калкынын турмуш тиричилиги, соода сатыгы эзелтен бири бирине тыгыз байланышта болуп келген. Мындай мамиленин үзгүлтүккө учурашына 2010-жылы апрелде өзбек тарап чек арасын бир тараптуу жаап, көзөмөлдү күчөтүшү себеп болгон.
