Алардын пикиринде, өлкөдөгү медреселердин көбү куран жана хадистерди окутканы гана болбосо, эч бир талапка жооп бербейт. Мындай пикир ээлери менен Кыргызстандын мусулмандар башкармалыгы макул эмес.
Кыргызстан көз карандысыздыкты алгандан кийинки өлкөдөгү башкы өзгөрүүлөрдүн бири дин жагынан байкалды көрүнөт. Анткени өлкөдө мечиттер жаандан кийин көбөйгөн козу карындай эле мурда-кийин болуп көрбөгөн медреселер салынды.
Акыркы 4-5 жыл аралыгында көпчүлүк ата-энелер балдарынын билим алуусу үчүн дал ошол медреселерди тандап ала баштады. Алар айрыкча өспүрүм балдардын тартиптүү, ыймандуу, ийкемдүү тарбияланышына дал ушул медреселер жакшы деп ынанышат.
Ошентип ушул тапта Кыргызстандагы медреселердин саны алтымышка жакындап, сегиз Ислам институту, бир Ислам университети ачылды. Адистер беш млн. калкы бар Кыргызстан үчүн бул сандар өтө эле көптүк кыларын белгилеп келишет. Мисалы, 20 млн. калкы бар ошол эле Өзбекстанда ушул тапта болгону сегиз медресе, бир Ислам институту бар экен.
Бирок адистер өлкөдө орун алган медреселердин талапка жооп бербей турганын айтып, ушул багытта системаны оңдоо зарылдыгын белгилеп келишет. Мамлекеттик дин комиссиясынын жетекчиси Каныбек Осмоналиевдин пикиринде, бул келечекте сабатсыз жаштардын, сабатсыз муундун жаралышына алып келиши ыктымал.
- Билим берүү мыйзамы боюнча, бизде тогуз жылдык окуу милдеттүү болгону менен, кээ бир ата-энелер балдарын мектептен алып медреселерге берип, алардын келечегине чоң бир проблема түзүлүп жатат. Көп эле медреселерде куран жаттатып, бир-эки хадис үйрөткөнү болбосо эч бир билим беришпейт. Экинчиден, бир медресенин иш планы экинчисиникине төп келбейт. Бири Пакистандын таасиринде, башкасы Түркия, арабдардын таасиринде болуп калган. Бул Мусулмандар башкармалыгынын, муфтийдин алдында маселени ачык эле айтып, көтөрүп келебиз.
Диндин чыныгы баалуулуктары
Кыргызстанда баш-аягы биригип миңдин тегерегинде балдар медреселерде билим алышат. Чет жактарга билим алуу үчүн кеткендер да бар. Өткөн жылы отуздай бала дин жагынан билимин өркүндөтүү максатында чет жактарга медреселерге окууга кетишкен. Алардын көбү Араб Эмиратына, Египетке, Иорданияга жана Түркияга кеткендер. Арасында Пакистанга кеткендер да бар.
- Тилекке каршы, Пакистанга, Лахор, Райвант шаарларына дааватчылык курска барып жүргөндөр да бар. Бул да муфтияттын жана өкмөттүн көзөмөлүнөн чыгып кеткен да. Ал жакка турист катары барып эле, ошол жерде окуп, ар кандай көз караштар менен келип жатышат, - дейт К.Осмоналиев.
Коомчулук арасында башка бир уюмдун кызыкчылыгына динди пайдаланышы мүмкүн деген кооптонуулар да жок эмес. Мына ушундай таасирлерге берилип кетпеш үчүн адам баласы диндин чыныгы баалуулуктарын билип чоңоюш керек дешет адистер.
“Мына ошол себептүү ушул тапта жалпы билим берүү мектептерине дүйнөлүк диндердин тарыхын киргизүүгө аракет жасалууда”, - дейт К.Осмоналиев. Анын айтымында, Казакстан, Өзбекстан жана Тажикстан өлкөлөрү мектеп программасына мындай сабакты эбак эле киргизген.
Ал эми өлкөнүн мусулмандар башкармалыгы алтымыш медресе Кыргызстан үчүн көптүк кылбайт жана кооптуу эмес деген ойдо. Башкармалыктын өкүлү Кубат Имаровдун билдиргенине караганда, чет жакка окуп кеткендердин саны да өткөн жылдарга салыштырмалуу өскөн.
- Жок, Кыргызстан үчүн алтымышка жакын медресенин болушу көп деле эмес. Алардын онго жакыны ар кандай себептер менен иштебей турат. Бирок акыркы кездерде балдарын медресеге берген ата-энелердин көбөйгөнү байкалып жатат.
Мектепте – рэкет, медреседе - ?
Ал эми 18 жаштагы Аскат Бишкек шаарынын медреселеринин биринен билим алат. Ал медресеге тогузунчу классты бүткөн кезинде ата-энесинин түрткүсү менен келген. Аскат окуган медреседе өзү курактуу дагы бир топ бала бар. Алардын бардыгы ушул медреседе жашап, ушул жерде окушат. Ал бул жакта куран окууну үйрөнүүдөн башка, бири-бирине болгон мамиле да жакшырарын белгилейт.
- Бардык эле ата-эне өзүнүн баласын дин жактан сабаттуу болсун, куран жаттап, адал менен арамды ажырата билсин деген тилек менен медресеге берет. Мени деле тогузунчу классты бүткөндө ата-энем алып келген. Өзүм деле кызыгып, аракет кылгам. Мунун эч кандай зыяны жок.
Аскат медреседен сырткары Ислам институтунда да билим алат. Ал чет өлкөгө дааватка чыгууга же башка өлкөгө медресеге окууга ниети жок. Бирок ал медреселерге кошумча башка сабактарды киргизүүнүн кажети жок деп ойлойт. Ал кошумча сабактарды тогузунчу класска чейин мектепте окуу жетиштүү деген пикирде.
Ал эми дин боюнча жергиликтүү серепчилер жаштардын динге тартылып, медреселерге окуусу бир гана Кыргызстанда эмес, жалпы постсоветтик өлкөлөрдө байкалып жаткандыгын айтышууда. Мындай изилдөөнү “Дин, укук жана саясат” аналитикалык изилдөө борбору жасаган.
Борбордун жетекчиси Кадыр Маликов исламды туура жолго буруп, бул процессти мамлекет жөнгө салуу керек деген ойдо. Ал медресеге барган жаштардын көбөйүүсүнө бир канча факторлор тиешелүү экенин белгилейт.
- Медреседе, биринчиден, мектептегидей тоноо жана рэкет деген түшүнүк жок. Ал тарбия башка. Экинчиден, айыл жеринде, же шаарда болобу балдар ата-энесине, туугандарына жардам берүү максатында мектепке барбай базарларда же дагы башка иш кылат. Алар мектепке бара албай, жок дегенде медреселерден билим алууну көздөйт. Үчүнчүдөн, жаштардын көбү жан дүйнө боштугун толтуруу үчүн динди тандап алып жатышат. Ошондуктан мамлекет медреселерди жабууга шашпай, анын талапка ылайыктап түзүлүшүнө жардам бериши керек. Бул жакка мектептердеги сабактарды да киргизүү зарыл.
Пакистанда медреселерде миңдеген окуучулар анын жер төлөлөрүндө жашап, билим алышат экен. Алар медресе эмне тамак берсе, ошону жешет.
Тажикстандын Пакистандагы элчиси Зубайдулло Зубаидовдун маалымат булактарына билдиргенине караганда, алар медреседен ак кездемеден кийим анан бир канча самын алышат. “Мына ушундай шартта дин боюнча кандай илим алат”, - деген З.Зубаидов.
Ал эми жергиликтүү адистер кыргыз бийлиги медреселерди модернизациялап, башка сабактарды киргизсе анда жакшы натыйжа алат деген пикирде. Эгер булар ишке ашса мамлекеттин, үй-бүлөнүн бекем болушуна алып келет дешет алар.
"Азаттыктын" архивинен: "Азаттык плюста" дин маселеси талкууланды
"Азаттык плюстун" 28-сентябрда обого чыккан кезектеги берүүсүндө дин темасы талкууланды. Жаштар арасында өз динин алмаштыргандар көп болуп жаткандыгы, Дин агенттиги эмдиги окуу жылынан тарта мектептерде “Дин тануу” сабагын киргизип жаткандыгы айтылды.
Кыргызстан көз карандысыздыкты алгандан кийинки өлкөдөгү башкы өзгөрүүлөрдүн бири дин жагынан байкалды көрүнөт. Анткени өлкөдө мечиттер жаандан кийин көбөйгөн козу карындай эле мурда-кийин болуп көрбөгөн медреселер салынды.
Акыркы 4-5 жыл аралыгында көпчүлүк ата-энелер балдарынын билим алуусу үчүн дал ошол медреселерди тандап ала баштады. Алар айрыкча өспүрүм балдардын тартиптүү, ыймандуу, ийкемдүү тарбияланышына дал ушул медреселер жакшы деп ынанышат.
Ошентип ушул тапта Кыргызстандагы медреселердин саны алтымышка жакындап, сегиз Ислам институту, бир Ислам университети ачылды. Адистер беш млн. калкы бар Кыргызстан үчүн бул сандар өтө эле көптүк кыларын белгилеп келишет. Мисалы, 20 млн. калкы бар ошол эле Өзбекстанда ушул тапта болгону сегиз медресе, бир Ислам институту бар экен.
Медреседе,
мектептегидей тоноо жана рэкет деген түшүнүк жок. Ал тарбия башка.
Бирок адистер өлкөдө орун алган медреселердин талапка жооп бербей турганын айтып, ушул багытта системаны оңдоо зарылдыгын белгилеп келишет. Мамлекеттик дин комиссиясынын жетекчиси Каныбек Осмоналиевдин пикиринде, бул келечекте сабатсыз жаштардын, сабатсыз муундун жаралышына алып келиши ыктымал.
- Билим берүү мыйзамы боюнча, бизде тогуз жылдык окуу милдеттүү болгону менен, кээ бир ата-энелер балдарын мектептен алып медреселерге берип, алардын келечегине чоң бир проблема түзүлүп жатат. Көп эле медреселерде куран жаттатып, бир-эки хадис үйрөткөнү болбосо эч бир билим беришпейт. Экинчиден, бир медресенин иш планы экинчисиникине төп келбейт. Бири Пакистандын таасиринде, башкасы Түркия, арабдардын таасиринде болуп калган. Бул Мусулмандар башкармалыгынын, муфтийдин алдында маселени ачык эле айтып, көтөрүп келебиз.
Кыргызстанда баш-аягы биригип миңдин тегерегинде балдар медреселерде билим алышат. Чет жактарга билим алуу үчүн кеткендер да бар. Өткөн жылы отуздай бала дин жагынан билимин өркүндөтүү максатында чет жактарга медреселерге окууга кетишкен. Алардын көбү Араб Эмиратына, Египетке, Иорданияга жана Түркияга кеткендер. Арасында Пакистанга кеткендер да бар.
- Тилекке каршы, Пакистанга, Лахор, Райвант шаарларына дааватчылык курска барып жүргөндөр да бар. Бул да муфтияттын жана өкмөттүн көзөмөлүнөн чыгып кеткен да. Ал жакка турист катары барып эле, ошол жерде окуп, ар кандай көз караштар менен келип жатышат, - дейт К.Осмоналиев.
Коомчулук арасында башка бир уюмдун кызыкчылыгына динди пайдаланышы мүмкүн деген кооптонуулар да жок эмес. Мына ушундай таасирлерге берилип кетпеш үчүн адам баласы диндин чыныгы баалуулуктарын билип чоңоюш керек дешет адистер.
“Мына ошол себептүү ушул тапта жалпы билим берүү мектептерине дүйнөлүк диндердин тарыхын киргизүүгө аракет жасалууда”, - дейт К.Осмоналиев. Анын айтымында, Казакстан, Өзбекстан жана Тажикстан өлкөлөрү мектеп программасына мындай сабакты эбак эле киргизген.
Ал эми өлкөнүн мусулмандар башкармалыгы алтымыш медресе Кыргызстан үчүн көптүк кылбайт жана кооптуу эмес деген ойдо. Башкармалыктын өкүлү Кубат Имаровдун билдиргенине караганда, чет жакка окуп кеткендердин саны да өткөн жылдарга салыштырмалуу өскөн.
- Жок, Кыргызстан үчүн алтымышка жакын медресенин болушу көп деле эмес. Алардын онго жакыны ар кандай себептер менен иштебей турат. Бирок акыркы кездерде балдарын медресеге берген ата-энелердин көбөйгөнү байкалып жатат.
Мектепте – рэкет, медреседе - ?
Ал эми 18 жаштагы Аскат Бишкек шаарынын медреселеринин биринен билим алат. Ал медресеге тогузунчу классты бүткөн кезинде ата-энесинин түрткүсү менен келген. Аскат окуган медреседе өзү курактуу дагы бир топ бала бар. Алардын бардыгы ушул медреседе жашап, ушул жерде окушат. Ал бул жакта куран окууну үйрөнүүдөн башка, бири-бирине болгон мамиле да жакшырарын белгилейт.
- Бардык эле ата-эне өзүнүн баласын дин жактан сабаттуу болсун, куран жаттап, адал менен арамды ажырата билсин деген тилек менен медресеге берет. Мени деле тогузунчу классты бүткөндө ата-энем алып келген. Өзүм деле кызыгып, аракет кылгам. Мунун эч кандай зыяны жок.
Аскат медреседен сырткары Ислам институтунда да билим алат. Ал чет өлкөгө дааватка чыгууга же башка өлкөгө медресеге окууга ниети жок. Бирок ал медреселерге кошумча башка сабактарды киргизүүнүн кажети жок деп ойлойт. Ал кошумча сабактарды тогузунчу класска чейин мектепте окуу жетиштүү деген пикирде.
Ал эми дин боюнча жергиликтүү серепчилер жаштардын динге тартылып, медреселерге окуусу бир гана Кыргызстанда эмес, жалпы постсоветтик өлкөлөрдө байкалып жаткандыгын айтышууда. Мындай изилдөөнү “Дин, укук жана саясат” аналитикалык изилдөө борбору жасаган.
Борбордун жетекчиси Кадыр Маликов исламды туура жолго буруп, бул процессти мамлекет жөнгө салуу керек деген ойдо. Ал медресеге барган жаштардын көбөйүүсүнө бир канча факторлор тиешелүү экенин белгилейт.
- Медреседе, биринчиден, мектептегидей тоноо жана рэкет деген түшүнүк жок. Ал тарбия башка. Экинчиден, айыл жеринде, же шаарда болобу балдар ата-энесине, туугандарына жардам берүү максатында мектепке барбай базарларда же дагы башка иш кылат. Алар мектепке бара албай, жок дегенде медреселерден билим алууну көздөйт. Үчүнчүдөн, жаштардын көбү жан дүйнө боштугун толтуруу үчүн динди тандап алып жатышат. Ошондуктан мамлекет медреселерди жабууга шашпай, анын талапка ылайыктап түзүлүшүнө жардам бериши керек. Бул жакка мектептердеги сабактарды да киргизүү зарыл.
Пакистанда медреселерде миңдеген окуучулар анын жер төлөлөрүндө жашап, билим алышат экен. Алар медресе эмне тамак берсе, ошону жешет.
Тажикстандын Пакистандагы элчиси Зубайдулло Зубаидовдун маалымат булактарына билдиргенине караганда, алар медреседен ак кездемеден кийим анан бир канча самын алышат. “Мына ушундай шартта дин боюнча кандай илим алат”, - деген З.Зубаидов.
Ал эми жергиликтүү адистер кыргыз бийлиги медреселерди модернизациялап, башка сабактарды киргизсе анда жакшы натыйжа алат деген пикирде. Эгер булар ишке ашса мамлекеттин, үй-бүлөнүн бекем болушуна алып келет дешет алар.
"Азаттыктын" архивинен: "Азаттык плюста" дин маселеси талкууланды
"Азаттык плюстун" 28-сентябрда обого чыккан кезектеги берүүсүндө дин темасы талкууланды. Жаштар арасында өз динин алмаштыргандар көп болуп жаткандыгы, Дин агенттиги эмдиги окуу жылынан тарта мектептерде “Дин тануу” сабагын киргизип жаткандыгы айтылды.
