Евразия цивилизациясы, чыгыштан батышка уланган маданий карым-катыштын түпкү тамыры байыртадан башталаары, социализм тушунда эле Лев Гумилев, Олжас Сулейменов сындуу батыл калемгерлер тарабынан айтылып-жазылып келген. Ошол тоталитардык коом заманында казак акыны Олжас Сулейменовдун “Аз и Я” деген аталыштагы лингвистикалык иликтөөсүнөн тутанган дискуссия таасирдүү күчтөрдүн жардамы менен басылып, автору коммунисттик куугундан аман калган. Антсе да, коммунисттик империя урап, анын чалдыбарынан көгөрүп-көктөп чыккан эгемен республикалардын ичинен Евразия цивилизациясы, эки континенттин биримдиги идеясы Казакстанда катуу колдоого алынышынын бир себеби ушундай.
Евразия цивилизациясынын өтмө катар байланыштарынын кечээкиси менен бүгүнкүсүнө арналган жыйындар кийинки жылдары көп уюштурулууда. Анын бир мисалы катары ЮНЕСКО демилге көтөрүп аткан саммиттин Кыргызстанда өтүшүн айтса жарашат. Мамлекеттигинин 2200 жылдыгынын аркасы менен Кыргызстан кыйла жерге таанылып алды. Аны калк алдындагы кайрылууларынын биринде президент А. Акаевдин да атайын белгилеген жайы бар:
- Бүт дүйнө биздин тоолуу өлкөбүзгө алгач ирет ушунчалык боор толгоп, кунт коюу менен көз салды. Көптөгөн өлкөлөрдүн калкы көркөмдүү жергебизге суктанып, кыргыз тилин жана мукам кыргыз күүлөрүн угуп, жалпы адамзат маданияты менен бир экенибизди жана цивилизациянын тарыхына, маданиятына кошкон салымыбызды да даана байкады.
2004-жылдын 10-12-июнуна тушталып аткан Евразия цивилизациясы тууралуу Кыргызстанда өтчү жыйынга постсоветтик Борбор Азия республикаларынын, Иран, Түркия, Кытай, Монгол, Ооганстан, Пакистан, Орусия, ошондой эле бир катар эларалык уюмдардын жетекчилери катышмакчы. Кыргызстандын Тышкы иштер министрлиги тараткан маалыматка караганда, ЮНЕСКОнун алдагыдай чечимин кош колдоп сүрөгөн кыргыз элчиси Чыңгыз Айтматов чоң жыйынды касиеттүү Ысыккөл боюнда өткөрүү сунушун билдирген. Даңазалуу сөз чебери жыйынга өзү башында турган «Цивилизациялардын интеллектуалдык альянсы», ага кошуп эларалык Айтматов фонду катышуусун өтүнгөн.
Дүйнөлүк глобал темалардын көркөм өңүтүн иликтөөнүн кыныгын алган айтылуу сөз чебери жакында эле белгиленген 75 жылдык мааракесине байланыштуу «Азаттык» үналгысына берген маегинде ушу тапта жасап жаткан иштеринин маани-мазмуну тууралуу мына буларды билдирген:
- Көбүнчө эларалык ар кандай жыйындар, форумдардын баарын өткөрүп атабыз. Москвада «Цивилизациялардын интеллектуалдык альянсы» уюму түзүлгөн. Ошону уюштуруучулардын бири өзүммүн.
Горбачевдук «кайра куруу» заманында дүйнөлүк интеллектуалдардын «Ысыккөл шеринесинен» уланган «Цивилизациялардын интеллектуалдык альянсы» бейформал уюму дүйнөнүн биртоп аттуу-баштуу интеллектуалдарынын башын бириктирип, негизинен Евразия биримдиги, цивилизациялардын карым-катышы тууралуу пикир алмашып келатат.
2001-жылдын 11-сентябрында ойго келбес алааматты башынан кечирген дүйнөлүк цивилизация айласы куруган жанкечтилерди акыркы аракетинен алаксытаар орток идеяны таба элек.
Дүйнөнүн бай-кедей өлкөлөрүнүн ортосундагы ичара тымызын атаандаштык, адам акылынын жетишкендигин, жер байлыгын арбын пайдаланып, байгер жашоого жетишкен калктар менен андайдан куржалак калгандардын ортосундагы эрегиш, тынч-аман жашоо ымаласына келүүнүн кыйындыгы адамзат цивилизациясынын тагдырын калтыс абалга капталтып туру. Андай чалкеш маселелердин көбү тоталитардык коомдун торунан жаңы чыккан өлкөлөргө да тийиштүү.
Демократиялык баалуулуктар постсоциалисттик, айталы, чыгыш Европа өлкөлөрүнө ыкчам жайылганы менен, мурунку советтер курамындагы республикалардын айрымдарында унутта калган феодалдык мамилелер, жарым-жартылай монархиялык бийлик үстөмдүк кылууда. Бул жерлердеги миллиондогон адамдардын тагдыры ириде саясий эркиндикке жетишүүгө, өз укугу, эркиндигин канчалык деңгээлде камсыз кылуусуна байланыштуу. Ансыз глобал темалардын кедейликтен башы кутулбаган жармач өлкөлөрдө байма-бай козголушунун барк-баасы жок.
Евразия цивилизациясынын өтмө катар байланыштарынын кечээкиси менен бүгүнкүсүнө арналган жыйындар кийинки жылдары көп уюштурулууда. Анын бир мисалы катары ЮНЕСКО демилге көтөрүп аткан саммиттин Кыргызстанда өтүшүн айтса жарашат. Мамлекеттигинин 2200 жылдыгынын аркасы менен Кыргызстан кыйла жерге таанылып алды. Аны калк алдындагы кайрылууларынын биринде президент А. Акаевдин да атайын белгилеген жайы бар:
- Бүт дүйнө биздин тоолуу өлкөбүзгө алгач ирет ушунчалык боор толгоп, кунт коюу менен көз салды. Көптөгөн өлкөлөрдүн калкы көркөмдүү жергебизге суктанып, кыргыз тилин жана мукам кыргыз күүлөрүн угуп, жалпы адамзат маданияты менен бир экенибизди жана цивилизациянын тарыхына, маданиятына кошкон салымыбызды да даана байкады.
2004-жылдын 10-12-июнуна тушталып аткан Евразия цивилизациясы тууралуу Кыргызстанда өтчү жыйынга постсоветтик Борбор Азия республикаларынын, Иран, Түркия, Кытай, Монгол, Ооганстан, Пакистан, Орусия, ошондой эле бир катар эларалык уюмдардын жетекчилери катышмакчы. Кыргызстандын Тышкы иштер министрлиги тараткан маалыматка караганда, ЮНЕСКОнун алдагыдай чечимин кош колдоп сүрөгөн кыргыз элчиси Чыңгыз Айтматов чоң жыйынды касиеттүү Ысыккөл боюнда өткөрүү сунушун билдирген. Даңазалуу сөз чебери жыйынга өзү башында турган «Цивилизациялардын интеллектуалдык альянсы», ага кошуп эларалык Айтматов фонду катышуусун өтүнгөн.
Дүйнөлүк глобал темалардын көркөм өңүтүн иликтөөнүн кыныгын алган айтылуу сөз чебери жакында эле белгиленген 75 жылдык мааракесине байланыштуу «Азаттык» үналгысына берген маегинде ушу тапта жасап жаткан иштеринин маани-мазмуну тууралуу мына буларды билдирген:
- Көбүнчө эларалык ар кандай жыйындар, форумдардын баарын өткөрүп атабыз. Москвада «Цивилизациялардын интеллектуалдык альянсы» уюму түзүлгөн. Ошону уюштуруучулардын бири өзүммүн.
Горбачевдук «кайра куруу» заманында дүйнөлүк интеллектуалдардын «Ысыккөл шеринесинен» уланган «Цивилизациялардын интеллектуалдык альянсы» бейформал уюму дүйнөнүн биртоп аттуу-баштуу интеллектуалдарынын башын бириктирип, негизинен Евразия биримдиги, цивилизациялардын карым-катышы тууралуу пикир алмашып келатат.
2001-жылдын 11-сентябрында ойго келбес алааматты башынан кечирген дүйнөлүк цивилизация айласы куруган жанкечтилерди акыркы аракетинен алаксытаар орток идеяны таба элек.
Дүйнөнүн бай-кедей өлкөлөрүнүн ортосундагы ичара тымызын атаандаштык, адам акылынын жетишкендигин, жер байлыгын арбын пайдаланып, байгер жашоого жетишкен калктар менен андайдан куржалак калгандардын ортосундагы эрегиш, тынч-аман жашоо ымаласына келүүнүн кыйындыгы адамзат цивилизациясынын тагдырын калтыс абалга капталтып туру. Андай чалкеш маселелердин көбү тоталитардык коомдун торунан жаңы чыккан өлкөлөргө да тийиштүү.
Демократиялык баалуулуктар постсоциалисттик, айталы, чыгыш Европа өлкөлөрүнө ыкчам жайылганы менен, мурунку советтер курамындагы республикалардын айрымдарында унутта калган феодалдык мамилелер, жарым-жартылай монархиялык бийлик үстөмдүк кылууда. Бул жерлердеги миллиондогон адамдардын тагдыры ириде саясий эркиндикке жетишүүгө, өз укугу, эркиндигин канчалык деңгээлде камсыз кылуусуна байланыштуу. Ансыз глобал темалардын кедейликтен башы кутулбаган жармач өлкөлөрдө байма-бай козголушунун барк-баасы жок.
