Кыргызстан шартында маал-маалы менен сөз эркиндиги жайында кабатыр кеп-сөздөр чыгып калат. Башында эркин журналисттерди темир тор артына отургузган бийлик кийинки кездери таасир көрсөтүүнүн таңкалыштуу, бирок да натыйжалуу жолун таап алды. Мыйзам сыйлаган өлкөдө монополияга каршы туруу, кайсы бир маалымдоо каражатынын үстөмдүгүн жоюу аракети калк арасында катуу каршылыкты жаратпайт. Бирок да, Кыргызстанда монополияга каршы туруу мыйзамын оппозициялык маанайдагы эркин гезитке каршы пайдаланыш ыктымалдыгын эч ким ойлобосо деле керек.
- Мен Кыргызстанда сөз эркиндигинин толук орношуна кызыкдар адаммын. Бүгүнкү иш-чара анын бир күбөсү. «МСН» гезитине байланышкан иштин аки-чүкүсүн жакшы билбейм. Ар бир өлкө өз алдынча бул маселеге киришет. АКШнын элчиси катары менин мамилем башкача. Бирок да айтып коюшум керек, жарандык коомдун өнүгүшү, сөз эркиндиги, оппозициялык саясий күчтөрдүн биригиши жагынан Кыргызстан коңшуларына үлгү,- дейт элчи Стивен Янг.
Ушундай эле пикирин Эларалык валюта корунун миссия жетекчиси Тапио Саавалайнен да билдирген жайы бар.
- Менин жарым укуктук жагынан адис. «МСН» гезитинин айланасындагы талашты угуп ал да абдан таңгалды. Гезитке каршы коюлуп аткан кине бийик баа, башкалардын ышкысын өчүргөн ынтаа болуш керек. Бирок да, баанын арзандыгы гезитке каршы коюлчу доого негиз боло албайт. Гезит базарда башкалардын баарын сүрүп таштаган үстөмдүк абалда экенин далилдөө керек. Тилекке каршы, мен гезиттин баарына үстөм экенин далилдеген фактыларды билбейм. Эгер андай болсо аны укуктук жагынан ырастоо керек,- дейт Тапио Саавалайнен.
«МСН» гезитинин айланасындагы талаш кийинки жылдардагы кыргыз басма сөзүнүн эркиндиги тууралуу проблемага барып байланууда. Кыргыз журналистикасы барып-келип сот системасынын ыкралына башиерин, үчүнчү бийликте сөз эркиндигинин тизгини жатканын «МСН» гезитинин кабарчысы Рина Приживойт момундайча билдирди:
- Кыргызстандагы жарандар жана журналисттер үчүн негизги маселе сот системасынын бийликке күнкордугу жана жылдан-жылга тарып бараткан сөз эркиндиги болууда. Башкача айтканда, мыйзам бар, Конституция турат. Бирок да, мына ушул маалымат мейкининде жашап атканыбыз үчүн оголе чоң бааны төлөп атабыз. Мен муну ичимен кан өтүп айтып отурам. «Моя столица» гезити ушуну менен төртүнчү ирет башкача аталыш менен чыгышка мажбур. Себеп дегенде, аны бир нече ирет мыйзамсыз эле жаап коюшту. Биздин сотко кайрылууларыбыз, албетте, Юстиция министрлигинин пайдасына чечилип келди.
Президенттик акимчиликтин жетекчи орунбасары Болот Жанузаков бийлик менен маалымдоо каражаттарынын өкүлдөрү – баары тең Кыргыз мамлекетинин, өлкөсүнүн жарандары деп эсептейт. Ошондуктан анын ысыгы менен суугу баарына бирдей болушу керек, деген пикирлде:
- Эң алгач бийлик менен маалымдоо каражаттары бир коомдун институттaры экенин айта кетким келет. Кыргыз коомунун ишенген институттары. Биз баарыбыз тең коомубуз жакшы багытка илгерилесин деген үмүттөбүз. Бийликтин милдети – маалымдоо каражаттарына укуктук жагынан жакшы иштөөсү үчүн шарт түзүп берүү. Маалымдоо каражаттары кабарларды маалында таркатып туруусу абзел. Менин оюмча, бул жаатта биртоп эле иштер жасалууда. Бирок да, иш боюнча сын пикирлер, мен айтар элем, туура сындар айтылууда. Туура, айрым маалыматтарды убагында, туура жеткирүү жагында өксүктөр болууда. Аны жоюу баарыбыздын ишибиз,- дейт Болот Жанузаков.
Сөз эркиндигинин абалын изилдеген эларалык «Фридом Хаус» уюмунун билдирүүсү боюнча Кыргызстан эркин эмес өлкөлөрдүн катарына кирет. Бул жерде мыйзам жүзүндө белгиленген укуктар жүзөгө ашырылбайт. Анан да журналистке карата кылмыш ишин ачууга мүмкүнчүлүк берген 127-берене Кыргызстандын Кылмыш кодексинен алына элек.
- Мен Кыргызстанда сөз эркиндигинин толук орношуна кызыкдар адаммын. Бүгүнкү иш-чара анын бир күбөсү. «МСН» гезитине байланышкан иштин аки-чүкүсүн жакшы билбейм. Ар бир өлкө өз алдынча бул маселеге киришет. АКШнын элчиси катары менин мамилем башкача. Бирок да айтып коюшум керек, жарандык коомдун өнүгүшү, сөз эркиндиги, оппозициялык саясий күчтөрдүн биригиши жагынан Кыргызстан коңшуларына үлгү,- дейт элчи Стивен Янг.
Ушундай эле пикирин Эларалык валюта корунун миссия жетекчиси Тапио Саавалайнен да билдирген жайы бар.
- Менин жарым укуктук жагынан адис. «МСН» гезитинин айланасындагы талашты угуп ал да абдан таңгалды. Гезитке каршы коюлуп аткан кине бийик баа, башкалардын ышкысын өчүргөн ынтаа болуш керек. Бирок да, баанын арзандыгы гезитке каршы коюлчу доого негиз боло албайт. Гезит базарда башкалардын баарын сүрүп таштаган үстөмдүк абалда экенин далилдөө керек. Тилекке каршы, мен гезиттин баарына үстөм экенин далилдеген фактыларды билбейм. Эгер андай болсо аны укуктук жагынан ырастоо керек,- дейт Тапио Саавалайнен.
«МСН» гезитинин айланасындагы талаш кийинки жылдардагы кыргыз басма сөзүнүн эркиндиги тууралуу проблемага барып байланууда. Кыргыз журналистикасы барып-келип сот системасынын ыкралына башиерин, үчүнчү бийликте сөз эркиндигинин тизгини жатканын «МСН» гезитинин кабарчысы Рина Приживойт момундайча билдирди:
- Кыргызстандагы жарандар жана журналисттер үчүн негизги маселе сот системасынын бийликке күнкордугу жана жылдан-жылга тарып бараткан сөз эркиндиги болууда. Башкача айтканда, мыйзам бар, Конституция турат. Бирок да, мына ушул маалымат мейкининде жашап атканыбыз үчүн оголе чоң бааны төлөп атабыз. Мен муну ичимен кан өтүп айтып отурам. «Моя столица» гезити ушуну менен төртүнчү ирет башкача аталыш менен чыгышка мажбур. Себеп дегенде, аны бир нече ирет мыйзамсыз эле жаап коюшту. Биздин сотко кайрылууларыбыз, албетте, Юстиция министрлигинин пайдасына чечилип келди.
Президенттик акимчиликтин жетекчи орунбасары Болот Жанузаков бийлик менен маалымдоо каражаттарынын өкүлдөрү – баары тең Кыргыз мамлекетинин, өлкөсүнүн жарандары деп эсептейт. Ошондуктан анын ысыгы менен суугу баарына бирдей болушу керек, деген пикирлде:
- Эң алгач бийлик менен маалымдоо каражаттары бир коомдун институттaры экенин айта кетким келет. Кыргыз коомунун ишенген институттары. Биз баарыбыз тең коомубуз жакшы багытка илгерилесин деген үмүттөбүз. Бийликтин милдети – маалымдоо каражаттарына укуктук жагынан жакшы иштөөсү үчүн шарт түзүп берүү. Маалымдоо каражаттары кабарларды маалында таркатып туруусу абзел. Менин оюмча, бул жаатта биртоп эле иштер жасалууда. Бирок да, иш боюнча сын пикирлер, мен айтар элем, туура сындар айтылууда. Туура, айрым маалыматтарды убагында, туура жеткирүү жагында өксүктөр болууда. Аны жоюу баарыбыздын ишибиз,- дейт Болот Жанузаков.
Сөз эркиндигинин абалын изилдеген эларалык «Фридом Хаус» уюмунун билдирүүсү боюнча Кыргызстан эркин эмес өлкөлөрдүн катарына кирет. Бул жерде мыйзам жүзүндө белгиленген укуктар жүзөгө ашырылбайт. Анан да журналистке карата кылмыш ишин ачууга мүмкүнчүлүк берген 127-берене Кыргызстандын Кылмыш кодексинен алына элек.
