Бишкектеги кароосуз калган балдарды кабыл алуучу борборлордо учурда 6 жаштан 17 жашка чейин 500дөн ашуун балдар тарбияланашууда. Кароосуз калган балдардын санын статистикалык так айтуу кыйын, дейт вице-премьер-министрдин милдетин аткаруучу Ишенгүл Болжурова:
- Коомубуз калпычы болуп бүтүптүр. Мага кароосуз калган балдардын саны жөнүндө ар кандай маалыматтарды беришет. Айрымдары 1600 бала дешсе, кээ бирөө 3 миңге чукул бала дейт. Ал эми бейөкмөт уюмдар өлкөдө 10 миңге жакын кароосуз калган балдар бар деп айтышууда.
Кароосуз калган балдарды кабыл алуучу борборго базарда соода кылып жүрүшкөн, жашоо шарттары начар үй бүлөлөрдүн балдары тартылышат. Аларды аталган борборлордо медициналык жактан текшерүүгө алып, психологиялык жактан калыбына келтирип, тоголок жетимдерди балдар үйүнө, айрым ата-энеси бар көчө блдарын үйлөрүнө жеткиришет. Айрымдарын мектептерге тартып, борбордо да окутушат. Мисалы, Келечек жаңы конушунда Даниянын жана Голландиянын чиркөө кызматкерлеринин көмөгү менен уюушулган мындай борбордо 5 жаштан 17 жашка чейинки 85 бала тарбияланышат. Алардын көпчүлүгү керели-кечке Дордой базарында соода кылышып, аталган борборго күндүз тамак ичкени келишет. 7 жаштагы Айзат аттуу секелек кыз буларга токтолду:
- Мен дагы базарда каробка, пакет терип иштедим. Терген каробкаларым үчүн 20 сом алам. Аны апама алып барып берем. Бул жерге мени апам алып келген. Бекер тамак берет. Ойнойбуз.
Түшкү тамак ичип, курсагын кампайткан балдар кайрадан Дордой базарына барышып каробка, пакет, стакан чоуглтушуп, ар кандай жумуштарды иштешет экен.
Балдарды коргоо уюмунун социалдык кызматери Фатима Алаярованын айтымында, ички миграциянын кесепетинен Бишкекте кароосуз калган балдардын саны өсүүдө:
- Бул жерге алып келинген балдардын ата-энелеринин турмуш шарттары абдан начар. Ички миграциянын кесепетинен Ош, Жалалабад, Баткен облустарынан жумуш издеп келген үй бүлөлөр. Үй- жайы жок, батирде турган адамдар. Албетте ата-энелер менен да иш алып баруудабыз. Балдарын оор жумуштарга салбоону, убактысы менен тамактандырып, медициналык кароодон өткөрүп турууну айтып түшүндүрөбүз. Бирок айрым ата-энелер балдарына көңүл бурбайт.
Фатима Алаярованын айтымында, айрым балдардын атасы же апасы кылмыш жообуна тартылып, абакка камалып кетип, балдары кароосуз калган. Алардын жакын тууган-туушкандарын таап, тууганынын баласына кам көрүү өтүнүчү менен кайрылганда, мындай сунушка бардыгы эле макул боло бербейт.
Кароосуз калган балдарды калыбына келтирүү борборлорунун учурдагы абалы менен жеринде таанышып жүргөн вице-премьер-министрдин милдетин аткаруучу Ишенгүл Болжурова буларга токтолду:
- Миллондогон акчаларды жеп-ичкен коррупционерлер жоопко тартылбай сайрандап, эркин жүрүшөт. Ал эми турмуш шартынын начардыгынан бир тоок же бир киллограм ун уурдаган адам беш жылга эркинен ажыратылып, балдары моминтип тирүүлөй жетим калып отурат. Бул маселени карашыбыз керек.
Ишенгүл Болжурова кароосуз калган балдардын кылмыш жообуна тартылган ата-энесинин кылмыш ишин кайрадан карап чыгууну, эгер жеңил кылмыш кылгандар болсо эркиндикке чыгарууну Ички иштер министрлигинин өкүлүнө тапшырды.
Кароосуз калган балдарды калыбына келтирүү борборуна балдарын тоскоолдуксуз өткөрө албаган, шарты начар ата-энелер да бар экен. Алардын бири Айсалкын Кожомкулова Казакстандын Чилик деген жеринде тамекиде иштеп, эмгек акысын ала албай, 12 жаштагы кызы каза болгондо, 9 жаштагы уулун алып, качып келиптир. Алардын туулгандыгы тууралуу документтери Казакстанда калыптыр. Кожомкулова бир жылдан бери Билим берүү министрлигине, Башкы прокуратурага, Бишкек мэриясына кайрылып эч бир майнап чыкпаганын билдирди:
- Чиликте кызым каза болуп калганда уулумду алып эптеп качып келдим. Бир жылга чукулдап калды, баламды багууга кудуретим жетпей калганда кароосуз калган балдарды калыбына келтирүү борборлоруна кабыл алуусун өтүнүп мэрияга, Билим берүү министрлигине кайрылдым, документиңер жок деп шылтоо кылышты. Документибиз Казаксатанда калган. Башкы прокуратурага кайрылсам алар кайра мени кемсинтишип, жаман көздөрү менен карашат. Уулум 9 жашка чыкты, окуй элек. Өзү теңдүү балдарды көрүп, “мен дагы окуйм” деп ыйлайт.
Айсалкын Кожомкулованын арыз-арманын уккан Ишенгүл Болжурова жеринде маселени чечип, 9 жаштагы уулун кароосуз калган балдарды калыбына келтирүү борборуна кабыл алдырды.
Ал эми 14 жаштагы Гүлзат аттуу секелек кыз ата-энелерди мамлекет жумуш менен камсыз кылса, кароосуз калган балдар болбойт эле деген балалык байоо сезимин билдирди:
- Ата энелерге өкмөт жумуш таап берип, жакшы маяна төлөсө биз базарга барып иштебейт элек. Окуу менен алек болуп, кышында базарда үшүбөйт элек. Атам, апам иштеп жакшы акча алышса, орто турмушта жашамакбыз.
Айрым бейөкмөт уюмдардын жетекчилеринин билдиргенине караганда, «Жаңы муун» мамлекеттик программасы кароосуз калган балдардын проблемаларын чечүүгө багытталганы менен аларды толук камсыздоого мүмкүнчүлүгү жетпей келүүдө. ПРООН, ЮНИСЕФ, Кызыл Чырым коому, «Эври-Чайлд» жана башка чет өлкөлүк уюмдар Кыргызстандагы кароосуз калган балдардын көйгөйлөрүн чечүү максатында көлөмдүү суммадагы акча каражаттарын сарпташууда.
- Коомубуз калпычы болуп бүтүптүр. Мага кароосуз калган балдардын саны жөнүндө ар кандай маалыматтарды беришет. Айрымдары 1600 бала дешсе, кээ бирөө 3 миңге чукул бала дейт. Ал эми бейөкмөт уюмдар өлкөдө 10 миңге жакын кароосуз калган балдар бар деп айтышууда.
Кароосуз калган балдарды кабыл алуучу борборго базарда соода кылып жүрүшкөн, жашоо шарттары начар үй бүлөлөрдүн балдары тартылышат. Аларды аталган борборлордо медициналык жактан текшерүүгө алып, психологиялык жактан калыбына келтирип, тоголок жетимдерди балдар үйүнө, айрым ата-энеси бар көчө блдарын үйлөрүнө жеткиришет. Айрымдарын мектептерге тартып, борбордо да окутушат. Мисалы, Келечек жаңы конушунда Даниянын жана Голландиянын чиркөө кызматкерлеринин көмөгү менен уюушулган мындай борбордо 5 жаштан 17 жашка чейинки 85 бала тарбияланышат. Алардын көпчүлүгү керели-кечке Дордой базарында соода кылышып, аталган борборго күндүз тамак ичкени келишет. 7 жаштагы Айзат аттуу секелек кыз буларга токтолду:
- Мен дагы базарда каробка, пакет терип иштедим. Терген каробкаларым үчүн 20 сом алам. Аны апама алып барып берем. Бул жерге мени апам алып келген. Бекер тамак берет. Ойнойбуз.
Түшкү тамак ичип, курсагын кампайткан балдар кайрадан Дордой базарына барышып каробка, пакет, стакан чоуглтушуп, ар кандай жумуштарды иштешет экен.
Балдарды коргоо уюмунун социалдык кызматери Фатима Алаярованын айтымында, ички миграциянын кесепетинен Бишкекте кароосуз калган балдардын саны өсүүдө:
- Бул жерге алып келинген балдардын ата-энелеринин турмуш шарттары абдан начар. Ички миграциянын кесепетинен Ош, Жалалабад, Баткен облустарынан жумуш издеп келген үй бүлөлөр. Үй- жайы жок, батирде турган адамдар. Албетте ата-энелер менен да иш алып баруудабыз. Балдарын оор жумуштарга салбоону, убактысы менен тамактандырып, медициналык кароодон өткөрүп турууну айтып түшүндүрөбүз. Бирок айрым ата-энелер балдарына көңүл бурбайт.
Фатима Алаярованын айтымында, айрым балдардын атасы же апасы кылмыш жообуна тартылып, абакка камалып кетип, балдары кароосуз калган. Алардын жакын тууган-туушкандарын таап, тууганынын баласына кам көрүү өтүнүчү менен кайрылганда, мындай сунушка бардыгы эле макул боло бербейт.
Кароосуз калган балдарды калыбына келтирүү борборлорунун учурдагы абалы менен жеринде таанышып жүргөн вице-премьер-министрдин милдетин аткаруучу Ишенгүл Болжурова буларга токтолду:
- Миллондогон акчаларды жеп-ичкен коррупционерлер жоопко тартылбай сайрандап, эркин жүрүшөт. Ал эми турмуш шартынын начардыгынан бир тоок же бир киллограм ун уурдаган адам беш жылга эркинен ажыратылып, балдары моминтип тирүүлөй жетим калып отурат. Бул маселени карашыбыз керек.
Ишенгүл Болжурова кароосуз калган балдардын кылмыш жообуна тартылган ата-энесинин кылмыш ишин кайрадан карап чыгууну, эгер жеңил кылмыш кылгандар болсо эркиндикке чыгарууну Ички иштер министрлигинин өкүлүнө тапшырды.
Кароосуз калган балдарды калыбына келтирүү борборуна балдарын тоскоолдуксуз өткөрө албаган, шарты начар ата-энелер да бар экен. Алардын бири Айсалкын Кожомкулова Казакстандын Чилик деген жеринде тамекиде иштеп, эмгек акысын ала албай, 12 жаштагы кызы каза болгондо, 9 жаштагы уулун алып, качып келиптир. Алардын туулгандыгы тууралуу документтери Казакстанда калыптыр. Кожомкулова бир жылдан бери Билим берүү министрлигине, Башкы прокуратурага, Бишкек мэриясына кайрылып эч бир майнап чыкпаганын билдирди:
- Чиликте кызым каза болуп калганда уулумду алып эптеп качып келдим. Бир жылга чукулдап калды, баламды багууга кудуретим жетпей калганда кароосуз калган балдарды калыбына келтирүү борборлоруна кабыл алуусун өтүнүп мэрияга, Билим берүү министрлигине кайрылдым, документиңер жок деп шылтоо кылышты. Документибиз Казаксатанда калган. Башкы прокуратурага кайрылсам алар кайра мени кемсинтишип, жаман көздөрү менен карашат. Уулум 9 жашка чыкты, окуй элек. Өзү теңдүү балдарды көрүп, “мен дагы окуйм” деп ыйлайт.
Айсалкын Кожомкулованын арыз-арманын уккан Ишенгүл Болжурова жеринде маселени чечип, 9 жаштагы уулун кароосуз калган балдарды калыбына келтирүү борборуна кабыл алдырды.
Ал эми 14 жаштагы Гүлзат аттуу секелек кыз ата-энелерди мамлекет жумуш менен камсыз кылса, кароосуз калган балдар болбойт эле деген балалык байоо сезимин билдирди:
- Ата энелерге өкмөт жумуш таап берип, жакшы маяна төлөсө биз базарга барып иштебейт элек. Окуу менен алек болуп, кышында базарда үшүбөйт элек. Атам, апам иштеп жакшы акча алышса, орто турмушта жашамакбыз.
Айрым бейөкмөт уюмдардын жетекчилеринин билдиргенине караганда, «Жаңы муун» мамлекеттик программасы кароосуз калган балдардын проблемаларын чечүүгө багытталганы менен аларды толук камсыздоого мүмкүнчүлүгү жетпей келүүдө. ПРООН, ЮНИСЕФ, Кызыл Чырым коому, «Эври-Чайлд» жана башка чет өлкөлүк уюмдар Кыргызстандагы кароосуз калган балдардын көйгөйлөрүн чечүү максатында көлөмдүү суммадагы акча каражаттарын сарпташууда.
