Мухмаммед Ибрагимов кыргызстандыктарга ириде чоң өндүрүшчү, жаңы заман тушунда ири ишкер катары белгилүү инсан. Бирок да анын улуу ишке бел байлап, сөз жыйнап, сөздүк чогултуп жүргөнүн көпчүлүк 10 миң ашуун сөз берметин камтыган «Кыргыз макал-ылакап, учкул сөздөрү» китеби чыккандан кийин билип отурат. Эмгектин ээси бул ишти атасы баштап, а кишинин көзү өткөндөн кийин өз колуна өткөнүн айтат.
- Биз жаш кезде атам көп жакшы сөздөрдү айтар эле. Өзү а киши эрикпей сөз чогулткан, макал-лакаптарды чогулткан. Кайтыш болордо мага насыят калтырган: «Балам, ушул иштерди бүтүргүн», деген. Мына 25 жыл ашуун ушул ишти аркалап келдим. Китептерден, гезиттерден чогултуп, радиодон угуп, элди аралаганда да уккан сөздөрдү жыйнап жүрдүм. Мына 10 миң ашуун макал-ылакаптарды, учкул сөздөрдү жыйнап өзүнчө китеп кылып чыгардым. Биздин элибиз сөзгө, учкул сөзгө абдан бай. Мына мен жакында кызыгып салыштырып көрдүм, казактар менен орустарда 2 миң, 3 миң пословица-поговоркалар – макал-ылакаптар бар экен. А бизде болсо 10 миңден ашуун.
Жаңы китептин маани-жайы, илимий баалуулугу тууралуу пикирин сурап белгилүү окумуштуу Кадыралы Конкобаевди сөзгө тарттык.
- Кыргыз элинин кылымдар бою топтогон акыл философиясы – 10551 макал-ылакап ушул китепте топтолгон. Менин билгениме караганда, буга чейин мынчалык көлөмдөгү кыргыздын макал-ылакабы топтолгон эмес. Минтип бир китептин ичинде чыккан да эмес.
Макал-ылакап, учкул сөздөр ириде кыргыз философиясын, дүйнө таанымын ачык-айкын көрсөтчү баалуу булак экенин белгилүү мударис, социолог Кусейин Исаев да белгиледи.
- Макал-ылакап деген – бул кыргыздын философиясы, акылдын симфониясы. Бул акылдын каймагы. Белек Солтоноев кыргыздын чоң тарыхчысы. Касым Тыныстанов. Үсөнбек Асаналиев кыргыз элинин макал-ылакаптары, чыгыш элдеринин учкул сөздөрү тууралуу эмгек жазган. Шаршен Усупбеков, Жумаш Койчумановдун китебинде, Константин Юдахиндин сөздүгүндө 2 миң 200 макал-ылакап болсо бул жерде 10 500 макал-ылакап, учкул сөз топтолуп жатат. Бул жагынан ал биринчи. М.Ибрагимовдун иши – тарыхый чоң иш.
Философия илим доктору, профессор Аскар Бекбоев М.Ибрагимовдун эмгеги окурмандардын колунан түшпөс китебине айланат деген пикирде.
- Бул эми биздин рухий турмушубуздагы жакшы көрүнүш десек болот. Макал-ылакап турмушту жалпылаган, жашоону жалпылаган акыл парасат сөз экенин билебиз. Тарыхты, турмушту, адамды, коомду жалпылаган макал-ылакаптардын философия үчүн да өтө зор мааниси бар.
Тилчи-илимпоз Сагаалы Сыдыков көөнө түрк жазууларын, кыргыз тилинин чыгышын кыйла жылдардан бери иликтеп келатат. Анын ырасташынча, жаңы китеп кыргыз тилинин сөз байлыгынын канчалык кенендигин ачык көрсөтчү эмгек.
- Түрк элдеринин ичинде кыргыздар макал-ылакаптардын көптүгү, уйкаштырып сүйлөгөнү боюнча өзгөчө айырмаланып турат. Бул китепте болсо кыргыз элинин философиясы, экономикасы, тарбиялык мааниси бар сөздөр топтолгон. Ошону жыйнап, китеп кылып чыгарганы үчүн бул кишиге чоң ырахмат айтышыбыз зарыл.
Ташка тамга баскандай таамай айтылган учкул сөздөр, макал-ылакаптар муундан-муунга жашап келген. Алардын кыйласы К.Юдахиндин сөздүгүндө, Ж.Мукамбаевдин диалектилик сөздүгүндө, биртоп окумуштуулардын эмгектеринде келтирилип, илимий жактан сыпатталып келген. Бирок да М.Ибрагимовдун сөздүгү алардын баарынан көлөмүнүн чоңдугу, макал-ылакаптарды кыйла толугураак камтыганы менен өзгөчөлөнөрү китептин бетачар аземинде белгиленди.
- Биз жаш кезде атам көп жакшы сөздөрдү айтар эле. Өзү а киши эрикпей сөз чогулткан, макал-лакаптарды чогулткан. Кайтыш болордо мага насыят калтырган: «Балам, ушул иштерди бүтүргүн», деген. Мына 25 жыл ашуун ушул ишти аркалап келдим. Китептерден, гезиттерден чогултуп, радиодон угуп, элди аралаганда да уккан сөздөрдү жыйнап жүрдүм. Мына 10 миң ашуун макал-ылакаптарды, учкул сөздөрдү жыйнап өзүнчө китеп кылып чыгардым. Биздин элибиз сөзгө, учкул сөзгө абдан бай. Мына мен жакында кызыгып салыштырып көрдүм, казактар менен орустарда 2 миң, 3 миң пословица-поговоркалар – макал-ылакаптар бар экен. А бизде болсо 10 миңден ашуун.
Жаңы китептин маани-жайы, илимий баалуулугу тууралуу пикирин сурап белгилүү окумуштуу Кадыралы Конкобаевди сөзгө тарттык.
- Кыргыз элинин кылымдар бою топтогон акыл философиясы – 10551 макал-ылакап ушул китепте топтолгон. Менин билгениме караганда, буга чейин мынчалык көлөмдөгү кыргыздын макал-ылакабы топтолгон эмес. Минтип бир китептин ичинде чыккан да эмес.
Макал-ылакап, учкул сөздөр ириде кыргыз философиясын, дүйнө таанымын ачык-айкын көрсөтчү баалуу булак экенин белгилүү мударис, социолог Кусейин Исаев да белгиледи.
- Макал-ылакап деген – бул кыргыздын философиясы, акылдын симфониясы. Бул акылдын каймагы. Белек Солтоноев кыргыздын чоң тарыхчысы. Касым Тыныстанов. Үсөнбек Асаналиев кыргыз элинин макал-ылакаптары, чыгыш элдеринин учкул сөздөрү тууралуу эмгек жазган. Шаршен Усупбеков, Жумаш Койчумановдун китебинде, Константин Юдахиндин сөздүгүндө 2 миң 200 макал-ылакап болсо бул жерде 10 500 макал-ылакап, учкул сөз топтолуп жатат. Бул жагынан ал биринчи. М.Ибрагимовдун иши – тарыхый чоң иш.
Философия илим доктору, профессор Аскар Бекбоев М.Ибрагимовдун эмгеги окурмандардын колунан түшпөс китебине айланат деген пикирде.
- Бул эми биздин рухий турмушубуздагы жакшы көрүнүш десек болот. Макал-ылакап турмушту жалпылаган, жашоону жалпылаган акыл парасат сөз экенин билебиз. Тарыхты, турмушту, адамды, коомду жалпылаган макал-ылакаптардын философия үчүн да өтө зор мааниси бар.
Тилчи-илимпоз Сагаалы Сыдыков көөнө түрк жазууларын, кыргыз тилинин чыгышын кыйла жылдардан бери иликтеп келатат. Анын ырасташынча, жаңы китеп кыргыз тилинин сөз байлыгынын канчалык кенендигин ачык көрсөтчү эмгек.
- Түрк элдеринин ичинде кыргыздар макал-ылакаптардын көптүгү, уйкаштырып сүйлөгөнү боюнча өзгөчө айырмаланып турат. Бул китепте болсо кыргыз элинин философиясы, экономикасы, тарбиялык мааниси бар сөздөр топтолгон. Ошону жыйнап, китеп кылып чыгарганы үчүн бул кишиге чоң ырахмат айтышыбыз зарыл.
Ташка тамга баскандай таамай айтылган учкул сөздөр, макал-ылакаптар муундан-муунга жашап келген. Алардын кыйласы К.Юдахиндин сөздүгүндө, Ж.Мукамбаевдин диалектилик сөздүгүндө, биртоп окумуштуулардын эмгектеринде келтирилип, илимий жактан сыпатталып келген. Бирок да М.Ибрагимовдун сөздүгү алардын баарынан көлөмүнүн чоңдугу, макал-ылакаптарды кыйла толугураак камтыганы менен өзгөчөлөнөрү китептин бетачар аземинде белгиленди.
