-Аскар мырза элдин жашоосу экономикага байланыштуу эмеспи, кичи жана орто ишкерчиликти өнүктүрүүгө эмнелер тоскоол болууда?
- -Экономика көтөрүлсө бардык тармактар: руханий, маданият, спорт да көтөрүлө баштайт. Казынаңда каражат жетпей турганда калк каракурсактын айын эле ойлоп калат экен. Алардын курсагын тойгузуп, “кайырмак берип, балык кармаганды үйрөтүп”, бизнес ачтырып, чакан жана орто бизнеске тартсак гана турмуш оңолот, экономика жогорулайт. Чоң мамлекет эмес экенбиз, чакан ишкерлик экономиканын локомотиви болгону турат. Табигый байлыктарыбыз бар, гидроэнергетика, тоо кендери жана башка байлыктарыбыз жетиштүү, бирок аны өзүбүз өздөштүрө албайбыз, чет жерден инвесторлорду таап, биргелешип иштетүүбүз зарыл. Чоң мамлекеттер менен темир жол, автомомбиль жолдорун жакшы оңдоп, жолдорубузду турукташтырып алсак, экономикабыз алдыга жылат.
-Парламентте кандай мыйзамдарды, долбоорду иштеп чыксам деген оюңуз бар?
- -Азыр көп эле даяр мыйзамдар бар. Мурунку чакырылыштагы мыйзамдар өтө элек экен. Алардын эки жүздөй долбоору жатат. Жаңы долбоордо азыркы ишкерлерге экономикабызга жардам берчү долбоорлор жагына көңүл буруп атам. Салык кодексине ар кандай пикирлер болуп атат. Ишкерлер да, бийлик да, өкмөт да салык кодексин кайра карап, толуктоо жана алымча- кошумчаларды киргизип, элдин “жон терисин сыйрып” албагандай салыктарды тактап алышыбыз керек. Экономикабызды алдыга жылдырбай колу, бутун байлап салган статьялар бар, ошолордон айрылсак деген ой бар. Ушул жаңырган жылы- Конституциялык реформаны кабыл алсак деген да ой- тилек бар. Ушул Башмыйзамды кабыл алсак, ал бардык мыйзамдардын атасы жана башаты. Талкууга катышкандар туура эле айтып атат, бардык мыйзамдуу аракеттер Конституцияга такалып атат деп. Он беш жылдагы кемчиликтерди кетирбей туура реформалап алсак, экономикабызды алдыга жылдырчу Конституцияга келсек деген ойдобуз. Менин жеке оюмча Кыргызстан парламенттик мамлекет болуш керек экен. Партиялык система кирсе, шайлоолорубуз жанагыдай можаритардык система менен өтүп, толук 100 пайыз партиялык система менен парламент келип, анан президентти, премьер- министрди шайлап алсак, кийин создуктурбай эле ушул жылы эле ушундай демилгелүү иштерди бүтүрүп алалы. Президент Курманбек Бакиев айтып атканы туура, референдум аркылуу өткөрүп, кайсы бийликти эл кабыл алат, президенттикпи, же президент-парламенттикпи, же парламенттикпи ушуну тактап алганыбыз, эл чечип бергени туура. Ушул 2006-жылы референдумду өткөрүп, ошого ылайык реформаны өткөрүп, 2010-жылы эл кайсы системаны тандаса ошого барышыбыз керек.
-Сиз спорт тармагын “коен жатагына” чейин билген адис катары кыргыз спортунда 2006-жылы кандай өзгөрүүлөрдү алып келет деп ойлойсуз?
- -Спорт тармагын көтөрүш оңой-олтоң иш эмес. Ар бир мамлекеттин маданияты, искусствосу, спорту экономикасына жараша болот. Экономикабызды көтөрүп, ишкерлерди жеке менчик спорт клубдарды түзүп, ушундай эл аралык тажрыйба аркылуу спортту көтөрүү зарыл. Мамлекеттин деңгээлин көрүп атабыз, спортко, маданиятка канча каражат бөлүнүп атканын көрүп атабыз. Ошон үчүн ишкерлер жеке менчик спорт клубдар аркылуу өлкөсүн даңктап, көтөрүп атпайбы. Өнүккөн мамлекеттерде мамлекеттик колдоо да, менчик колдоо да болот. Мен да ошол жагына көбүрөк өтсөк деген ойдомун. Бизде жеке менчик спорт клубдар жагы жакшы каралбай эле, мамлекетти карап, мамлекеттен үмүт этип эле, каражатты ошол жактан күтүп атабыз. Өндүрүш, өнөр жайды, экономкабызды көтөрүп кетсек, бардык тармактар өнүгө баштайт эле. Ушул жагын айкалыштырган дене тарбия боюнча мыйзам каралып атат, ошондо да менчик спорт клубдары жагын караштырып атабыз, каржылаган тармактарды мыйзам катары бекитип алалы деген ой болуп атат. Учурда өлкөнүн Улуттук олимпиадалык комитетте башаламандык дагы тоскоол болуп жатат. Эл аралык деңгээлдеги мелдештерде байгеге ээ болчу таланттарыбыз толтура. Ошолорго жакшы шарт түзүлбөй, камкордукка алынбай келатканы өкүнүчтүү. Спорт күйөрмандарды, Кыргызстандын ар-намысын коргойм деген инсандарды чогултуп алып олимпиадалык комитеттин, жаңы түзүлгөн дене тарбия жана спорт боюнча мамлекеттик агенттиктин жетекчиси Бектур Асанов да патриот жигит, биригип алып алдыга жылдырсак, азыркы мүмкүнчүлүктөр менен да бир топ чоң байгелерге ээ болчу иштерди жасасак болот. Кыргызстан спорт менен гана дүйнөгө таанылууга мүмкүнчүлүгү бар.
- “Дордой- Динамо” деген командаңыз футболдон жакында Москвада өтчү Шериктеш өлкөлөрдүн чемпиондордун кубогуна барат, анан Азиянын футбол конфедерациясынын чемпиондор кубогунда Кыргызстандын намысын коргойт?
- -Азыркы замандын шарттарын билиш керек. Шарттар ошондой болуп атат, азыр жеке менчик спорт клубдарды түзүшүбүз керек. Көкбөрү боюнча профессионалдык типте түзүп, “Дордой” көкбөрү командасы Кыргызстандын көп жолку чемпиону болуп жүрдү. Анан мына “Дордой- Динамо” футбол командасын канча жылдан бери көтөрүп, каржылап жүрөбүз. Ал дагы бир топ чоң каражаттарды талап кылат. Кыргызстанда менден бай ишкерлер, бизнесчилер арбын. Бирок алар өз арбайын согуп эле, өзүнүн “көмөчүнө күл тартып”, спорт, маданият тармагын колдоого албай жүрүшконү өкүндүрөт. Кабат- кабат мыкты үйлөрдү салып атышат, жакшынакай эң кымбат машинелерди минип жүрүшөт, банктары бар, алар өз арбайын эле согуп атышпайбы, эч кимге демөөрчү болбой... Жасап аткан ишкерлерди сынга алып, өзү жасабайт, бирөөгө да жасаттыргызбайт. Сүйлөсө асмандын башын айтып, чоңдорго жагынып көктө жүрүшөт. Арабызда кыргыз элинин ар- намысын ойлобой, өзүн гана ойлогон ошондойлорубуз бар, ошолордон айрылсак, биз дагы элбиз, биз да мамлекетибиз да. Мисалы, биздин футболго болгон мамилебизге карап, бүт мамлекет боюнча баа беришет. Жашообуздун, экономикабыздын деңгээли да дүйнөлүк футболдук рейтингибизге жараша аныкталат. Биздин өлкөнүн рейтинги 156- орун. Эми жаңырган 2006-жыл ак жолтой жыл болсо экен, кыргыз элин даңктаган эр азаматтардын жеңиштери арбын болсо деп тилейм.
-Рахмат.
- -Экономика көтөрүлсө бардык тармактар: руханий, маданият, спорт да көтөрүлө баштайт. Казынаңда каражат жетпей турганда калк каракурсактын айын эле ойлоп калат экен. Алардын курсагын тойгузуп, “кайырмак берип, балык кармаганды үйрөтүп”, бизнес ачтырып, чакан жана орто бизнеске тартсак гана турмуш оңолот, экономика жогорулайт. Чоң мамлекет эмес экенбиз, чакан ишкерлик экономиканын локомотиви болгону турат. Табигый байлыктарыбыз бар, гидроэнергетика, тоо кендери жана башка байлыктарыбыз жетиштүү, бирок аны өзүбүз өздөштүрө албайбыз, чет жерден инвесторлорду таап, биргелешип иштетүүбүз зарыл. Чоң мамлекеттер менен темир жол, автомомбиль жолдорун жакшы оңдоп, жолдорубузду турукташтырып алсак, экономикабыз алдыга жылат.
-Парламентте кандай мыйзамдарды, долбоорду иштеп чыксам деген оюңуз бар?
- -Азыр көп эле даяр мыйзамдар бар. Мурунку чакырылыштагы мыйзамдар өтө элек экен. Алардын эки жүздөй долбоору жатат. Жаңы долбоордо азыркы ишкерлерге экономикабызга жардам берчү долбоорлор жагына көңүл буруп атам. Салык кодексине ар кандай пикирлер болуп атат. Ишкерлер да, бийлик да, өкмөт да салык кодексин кайра карап, толуктоо жана алымча- кошумчаларды киргизип, элдин “жон терисин сыйрып” албагандай салыктарды тактап алышыбыз керек. Экономикабызды алдыга жылдырбай колу, бутун байлап салган статьялар бар, ошолордон айрылсак деген ой бар. Ушул жаңырган жылы- Конституциялык реформаны кабыл алсак деген да ой- тилек бар. Ушул Башмыйзамды кабыл алсак, ал бардык мыйзамдардын атасы жана башаты. Талкууга катышкандар туура эле айтып атат, бардык мыйзамдуу аракеттер Конституцияга такалып атат деп. Он беш жылдагы кемчиликтерди кетирбей туура реформалап алсак, экономикабызды алдыга жылдырчу Конституцияга келсек деген ойдобуз. Менин жеке оюмча Кыргызстан парламенттик мамлекет болуш керек экен. Партиялык система кирсе, шайлоолорубуз жанагыдай можаритардык система менен өтүп, толук 100 пайыз партиялык система менен парламент келип, анан президентти, премьер- министрди шайлап алсак, кийин создуктурбай эле ушул жылы эле ушундай демилгелүү иштерди бүтүрүп алалы. Президент Курманбек Бакиев айтып атканы туура, референдум аркылуу өткөрүп, кайсы бийликти эл кабыл алат, президенттикпи, же президент-парламенттикпи, же парламенттикпи ушуну тактап алганыбыз, эл чечип бергени туура. Ушул 2006-жылы референдумду өткөрүп, ошого ылайык реформаны өткөрүп, 2010-жылы эл кайсы системаны тандаса ошого барышыбыз керек.
-Сиз спорт тармагын “коен жатагына” чейин билген адис катары кыргыз спортунда 2006-жылы кандай өзгөрүүлөрдү алып келет деп ойлойсуз?
- -Спорт тармагын көтөрүш оңой-олтоң иш эмес. Ар бир мамлекеттин маданияты, искусствосу, спорту экономикасына жараша болот. Экономикабызды көтөрүп, ишкерлерди жеке менчик спорт клубдарды түзүп, ушундай эл аралык тажрыйба аркылуу спортту көтөрүү зарыл. Мамлекеттин деңгээлин көрүп атабыз, спортко, маданиятка канча каражат бөлүнүп атканын көрүп атабыз. Ошон үчүн ишкерлер жеке менчик спорт клубдар аркылуу өлкөсүн даңктап, көтөрүп атпайбы. Өнүккөн мамлекеттерде мамлекеттик колдоо да, менчик колдоо да болот. Мен да ошол жагына көбүрөк өтсөк деген ойдомун. Бизде жеке менчик спорт клубдар жагы жакшы каралбай эле, мамлекетти карап, мамлекеттен үмүт этип эле, каражатты ошол жактан күтүп атабыз. Өндүрүш, өнөр жайды, экономкабызды көтөрүп кетсек, бардык тармактар өнүгө баштайт эле. Ушул жагын айкалыштырган дене тарбия боюнча мыйзам каралып атат, ошондо да менчик спорт клубдары жагын караштырып атабыз, каржылаган тармактарды мыйзам катары бекитип алалы деген ой болуп атат. Учурда өлкөнүн Улуттук олимпиадалык комитетте башаламандык дагы тоскоол болуп жатат. Эл аралык деңгээлдеги мелдештерде байгеге ээ болчу таланттарыбыз толтура. Ошолорго жакшы шарт түзүлбөй, камкордукка алынбай келатканы өкүнүчтүү. Спорт күйөрмандарды, Кыргызстандын ар-намысын коргойм деген инсандарды чогултуп алып олимпиадалык комитеттин, жаңы түзүлгөн дене тарбия жана спорт боюнча мамлекеттик агенттиктин жетекчиси Бектур Асанов да патриот жигит, биригип алып алдыга жылдырсак, азыркы мүмкүнчүлүктөр менен да бир топ чоң байгелерге ээ болчу иштерди жасасак болот. Кыргызстан спорт менен гана дүйнөгө таанылууга мүмкүнчүлүгү бар.
- “Дордой- Динамо” деген командаңыз футболдон жакында Москвада өтчү Шериктеш өлкөлөрдүн чемпиондордун кубогуна барат, анан Азиянын футбол конфедерациясынын чемпиондор кубогунда Кыргызстандын намысын коргойт?
- -Азыркы замандын шарттарын билиш керек. Шарттар ошондой болуп атат, азыр жеке менчик спорт клубдарды түзүшүбүз керек. Көкбөрү боюнча профессионалдык типте түзүп, “Дордой” көкбөрү командасы Кыргызстандын көп жолку чемпиону болуп жүрдү. Анан мына “Дордой- Динамо” футбол командасын канча жылдан бери көтөрүп, каржылап жүрөбүз. Ал дагы бир топ чоң каражаттарды талап кылат. Кыргызстанда менден бай ишкерлер, бизнесчилер арбын. Бирок алар өз арбайын согуп эле, өзүнүн “көмөчүнө күл тартып”, спорт, маданият тармагын колдоого албай жүрүшконү өкүндүрөт. Кабат- кабат мыкты үйлөрдү салып атышат, жакшынакай эң кымбат машинелерди минип жүрүшөт, банктары бар, алар өз арбайын эле согуп атышпайбы, эч кимге демөөрчү болбой... Жасап аткан ишкерлерди сынга алып, өзү жасабайт, бирөөгө да жасаттыргызбайт. Сүйлөсө асмандын башын айтып, чоңдорго жагынып көктө жүрүшөт. Арабызда кыргыз элинин ар- намысын ойлобой, өзүн гана ойлогон ошондойлорубуз бар, ошолордон айрылсак, биз дагы элбиз, биз да мамлекетибиз да. Мисалы, биздин футболго болгон мамилебизге карап, бүт мамлекет боюнча баа беришет. Жашообуздун, экономикабыздын деңгээли да дүйнөлүк футболдук рейтингибизге жараша аныкталат. Биздин өлкөнүн рейтинги 156- орун. Эми жаңырган 2006-жыл ак жолтой жыл болсо экен, кыргыз элин даңктаган эр азаматтардын жеңиштери арбын болсо деп тилейм.
-Рахмат.
