Кыргыздар Орто Азиядагы мусулман калктарынын катарына кирет. Алар мусулманчылыкка болжол менен онунчу кылымдан тартыла башташкан. Кыргыздар азыр карманган ислам дини эки тарыхый өзгөчөлүгү менен айырмаланат. Биринчиден, адегенде Орто Азияга тараган ислам дининин суннилик багыты үстөмдүк алып, монгол басып алуулары мезгилинде мында ханафиялык окуу кеңири тараган. 14-кылымдан тарта бу аймактагы үстөмдүк абалга жетишкен ханафийлер түрк тилдүү калктардын үрп-адатын, каада-салтын эске алууга аргасыз болушкан. Кыргыздар азыр карманган ханафийлик багыттын негизги айырмачылыгы, алардын мусулманчылыкка чейинки шамандык, теңирге сыйынуу түшүнүктөрү ислам окуусу менен табигый жуурулушуп кеткен.
Экинчи өзгөчөлүгү, ал совет мезгилиндеги атеисттик саясаттын таасирине байланыштуу. Ушундан улам кыргыздар арасында азыр белгиленип аткан Курман майрам түшүнүгү, аны белгилөө жөрөлгөсү жана шарттарында башка ислам өлкөлөрүнөн кескин айырмаланган өзгөчөлүктөрү бар. Анткен менен кыргыздардын Курман айтты ыйык майрамдардын катарына кошуп, ага диний түшүнүк берүүсүндө жана ислам дининдеги жол-жоболорду сактоого аракет жасагандыгына караганда, Курман айтты белгилөө жөрөлгөсү бир канча кылым бою калыптанып келе жаткандыгын байкасак болот. Курман айт тирүүлөрдүн майрамы делип, аны татыктуу белгилөөгө айрыкча көңүл бурулат. Айыл жергесинде Курман айтка деп үйлөр акталып, тегерек тазаланып, тирүүлөрдүн өмүрүн, амандыгын тилейли деп, курмандыкка чалына турган жандык күн мурунтадан камдалат.
Курман айт күнү адамдар таң зардан турушуп, майрам камын көрүшөт. Колунда барлар курмандыкка мал союшат. Ислам окуусундагы талапта көрсөтүлгөн курмандыкка чалынчу малдын жашы жана абалына анча деле маани берилбейт. Ошондой эле курмандыкты кандай турмушта жашаган адам союшу керек деген түшүнүк азырынча кыргыздар арасында тамыр ала элек. Узак жылдар бою ислам дининен жасалма четтетилген жагдай азыркы кыргыз элинин Курман айт шарттарын жакшы өздөштүрүп кетишине кедерги болуп атканы шексиз. Майрамга карата курмандык чалыш үчүн үй-бүлөнүн кирешесин эсептөө сыяктуу жол-жоболорду сактоону бардык кыргыздар эле биле бербесе керек. Ошондуктан айрым курмандык чалуу жөрөлгөсү кыргыз калкынын мурдагы шамандык түшүнүгүнө ылайык жасалчу түлөө берүү салтын элестетет.
Ислам дини узак убакыт бою элден четтетилип келгендигине байланыштуу курмандыкты үч үлүшкө бөлүү шарты анча сакталбайт. Анткен менен кыргыздар белгилеп келген Курман айт майрамы алардын ыйык ишенимине бел байлаган аруу тилегинен, кылымдар бою уланып келаткан салт-санаасынан кабар берет.
Курман айтыңар маарек болсун!
Экинчи өзгөчөлүгү, ал совет мезгилиндеги атеисттик саясаттын таасирине байланыштуу. Ушундан улам кыргыздар арасында азыр белгиленип аткан Курман майрам түшүнүгү, аны белгилөө жөрөлгөсү жана шарттарында башка ислам өлкөлөрүнөн кескин айырмаланган өзгөчөлүктөрү бар. Анткен менен кыргыздардын Курман айтты ыйык майрамдардын катарына кошуп, ага диний түшүнүк берүүсүндө жана ислам дининдеги жол-жоболорду сактоого аракет жасагандыгына караганда, Курман айтты белгилөө жөрөлгөсү бир канча кылым бою калыптанып келе жаткандыгын байкасак болот. Курман айт тирүүлөрдүн майрамы делип, аны татыктуу белгилөөгө айрыкча көңүл бурулат. Айыл жергесинде Курман айтка деп үйлөр акталып, тегерек тазаланып, тирүүлөрдүн өмүрүн, амандыгын тилейли деп, курмандыкка чалына турган жандык күн мурунтадан камдалат.
Курман айт күнү адамдар таң зардан турушуп, майрам камын көрүшөт. Колунда барлар курмандыкка мал союшат. Ислам окуусундагы талапта көрсөтүлгөн курмандыкка чалынчу малдын жашы жана абалына анча деле маани берилбейт. Ошондой эле курмандыкты кандай турмушта жашаган адам союшу керек деген түшүнүк азырынча кыргыздар арасында тамыр ала элек. Узак жылдар бою ислам дининен жасалма четтетилген жагдай азыркы кыргыз элинин Курман айт шарттарын жакшы өздөштүрүп кетишине кедерги болуп атканы шексиз. Майрамга карата курмандык чалыш үчүн үй-бүлөнүн кирешесин эсептөө сыяктуу жол-жоболорду сактоону бардык кыргыздар эле биле бербесе керек. Ошондуктан айрым курмандык чалуу жөрөлгөсү кыргыз калкынын мурдагы шамандык түшүнүгүнө ылайык жасалчу түлөө берүү салтын элестетет.
Ислам дини узак убакыт бою элден четтетилип келгендигине байланыштуу курмандыкты үч үлүшкө бөлүү шарты анча сакталбайт. Анткен менен кыргыздар белгилеп келген Курман айт майрамы алардын ыйык ишенимине бел байлаган аруу тилегинен, кылымдар бою уланып келаткан салт-санаасынан кабар берет.
Курман айтыңар маарек болсун!
