Ооба, маалымат каражаттары толугу менен мамлекеттин көзөмөлүндө болгон Түркмөнстандын эли нааразылыгын ачык билдирип, толкундоолордо бийлик алмашкан Кыргызстан сыяктуу өлкөлөрдүн жаман таасиринен алас жашашат. Бирок пенсиялардын жоюлушу айрымдарды өкмөткө каршы ачык наалат айтууга түрткөн шекилдүү. Көз карандысыз түркмөн укук коргоочуларынын айтымында, өткөн күндөрү бир катар жерлерде, анын ичинде түндүктөгү Дашауз провинциясынын Илалы жана Куня-Үргөнч оодандарында, ошондой эле батыштагы Түркмөнбашы шаарында бир топ киши нааразылык акциясына чыгышты. 25-январда жарыяланган президенттин жаңы жардыгы менен 100 миң чакты киши пенсия албай турган болушту. Бул кабарды укканда айрым карылар эс-учун жоготуп, ооруканага жаткырылган учурлар катталган.
Сузанна Пол Нью-Йорктогу Карылыктын Глобалдык Акциясы деген уюмдун президенти. Бул уюм Бириккен Улуттарга дүйнө элдериндеги улгайган жаштагылардын абалынан кабар берип турат.
Түркмөнстанда пенсияларды такыр жою өтө эле кескин өзгөрүш болуп жаткан окшойт. Биз учурда Түркмөнстандагы кырдаалга жакындан көз салып жатабыз,- деп айтты Пол.
Ниязов пенсияларды кыскартуу чечими дыйкандарды эсепке алуудагы каталыктарга байланышкан деп айткан. Башкалар пенсия корунда каражаттын тартыштыгын билдиришкен. Нурмухаммед Ханамов сүргүндөгү Республикачыл партиянын жетекчиси, ал мындай чечим мыйзамсыз кадам болушу мүмкүн экендигин белгиледи:
– Буга чейин пенсия алып келгендерге эски мыйзам күчүндө калыш керек. Алар жаңы мыйзамдын шарттары боюнча пенсия алуу укугунан айрылып калышы керек эмес. Мыйзамдын жаңы версиясы жаңы пенсияга чыккандарга гана карата колдонулууга тийиш.
Көз карандысыз түркмөн укук коргоочулары да пенсияларды жоюу канчалык мыйзамдуу деп сурашууда. Түркмөнстанда жумушсуздардын эсебин билүү кыйын, бирок сырт байкоочулар алардын саны өтө жогору дешет. Ал эми айрым үйлөрдө бир гана пенсиядагы карынын көзүн карап отургандыгын эске алганда, бүтүндөй үй-бүлөрлөр эч кирешесиз калууда. Нью-Йорктогу Ачык коом институтунун Түркмөнстан долбоорунун жетекчиси Эрика Дайлинин айтымында, жумушсуздуктун өсүшүнө өкмөттүн саясаты түрткү болууда:
- Өлкөдө иши барлардын басымдуу бөлүгү мамлекеттик сектордо иштешет. Ал эми мындай жумуш орундары кыскарганда, өкмөт эч кандай кирешесиз калышына алып келүүдө.
Дайлинин көз карашында, Ниязовдун саламаттык, билим берүү, эми минтип пенсия тармагында жүргүзүп жаткан өзгөртүүлөрү социалдык жыргалчылыктардын кескин кыскарышына, аны менен элдин турмушунун кескин начарлашына шарт түзүүдө.
Ашхабад өкмөтү албетте башкача пикирде. Түркмөнстандын тышкы иштер министри ушул аптада пенсиялар пенсия жашындагылардын басымдуу көпчүлүгүнө төлөнөөрүн, анын үстүнө социалдык төлөмдөрдүн көлөмү жогору экендигин, түркмөн жергесинде газ, электр жарыгы бекер, ал эми унаа, таза суу жана туздун баасы төмөн экендигин эскертти. Айтмакчы, Дүйнөлүк саламаттык уюмунун болжолунда, Түркмөнстанда эркектер орто эсеп менен 51 жыл, ал эми аялдар 57 жыл жашашат. Ал эми пенсияга 60тан өткөндөн кийин чыгышат. Муну эске алганда, пенсия төлөмдөрү мамлекеттик бюджетке анча деле оорчулук келтирбесе керек.
Сузанна Пол Нью-Йорктогу Карылыктын Глобалдык Акциясы деген уюмдун президенти. Бул уюм Бириккен Улуттарга дүйнө элдериндеги улгайган жаштагылардын абалынан кабар берип турат.
Түркмөнстанда пенсияларды такыр жою өтө эле кескин өзгөрүш болуп жаткан окшойт. Биз учурда Түркмөнстандагы кырдаалга жакындан көз салып жатабыз,- деп айтты Пол.
Ниязов пенсияларды кыскартуу чечими дыйкандарды эсепке алуудагы каталыктарга байланышкан деп айткан. Башкалар пенсия корунда каражаттын тартыштыгын билдиришкен. Нурмухаммед Ханамов сүргүндөгү Республикачыл партиянын жетекчиси, ал мындай чечим мыйзамсыз кадам болушу мүмкүн экендигин белгиледи:
– Буга чейин пенсия алып келгендерге эски мыйзам күчүндө калыш керек. Алар жаңы мыйзамдын шарттары боюнча пенсия алуу укугунан айрылып калышы керек эмес. Мыйзамдын жаңы версиясы жаңы пенсияга чыккандарга гана карата колдонулууга тийиш.
Көз карандысыз түркмөн укук коргоочулары да пенсияларды жоюу канчалык мыйзамдуу деп сурашууда. Түркмөнстанда жумушсуздардын эсебин билүү кыйын, бирок сырт байкоочулар алардын саны өтө жогору дешет. Ал эми айрым үйлөрдө бир гана пенсиядагы карынын көзүн карап отургандыгын эске алганда, бүтүндөй үй-бүлөрлөр эч кирешесиз калууда. Нью-Йорктогу Ачык коом институтунун Түркмөнстан долбоорунун жетекчиси Эрика Дайлинин айтымында, жумушсуздуктун өсүшүнө өкмөттүн саясаты түрткү болууда:
- Өлкөдө иши барлардын басымдуу бөлүгү мамлекеттик сектордо иштешет. Ал эми мындай жумуш орундары кыскарганда, өкмөт эч кандай кирешесиз калышына алып келүүдө.
Дайлинин көз карашында, Ниязовдун саламаттык, билим берүү, эми минтип пенсия тармагында жүргүзүп жаткан өзгөртүүлөрү социалдык жыргалчылыктардын кескин кыскарышына, аны менен элдин турмушунун кескин начарлашына шарт түзүүдө.
Ашхабад өкмөтү албетте башкача пикирде. Түркмөнстандын тышкы иштер министри ушул аптада пенсиялар пенсия жашындагылардын басымдуу көпчүлүгүнө төлөнөөрүн, анын үстүнө социалдык төлөмдөрдүн көлөмү жогору экендигин, түркмөн жергесинде газ, электр жарыгы бекер, ал эми унаа, таза суу жана туздун баасы төмөн экендигин эскертти. Айтмакчы, Дүйнөлүк саламаттык уюмунун болжолунда, Түркмөнстанда эркектер орто эсеп менен 51 жыл, ал эми аялдар 57 жыл жашашат. Ал эми пенсияга 60тан өткөндөн кийин чыгышат. Муну эске алганда, пенсия төлөмдөрү мамлекеттик бюджетке анча деле оорчулук келтирбесе керек.