Ая аттуу кытайлык бийкеч Бишкектеги Дордой базарында эки жылдан бери соода кылат. Мекенинен арзан баада товарларды алып келип сатып, тапкан кирешесин уй бүлөсүнө жиберип турат. Ая чет өлкөлүктөгө базарда соода кылууга тыюу салган өкмөттүн токтому тууралуу угуп, кабатырланып жаткан кези.
- Ооба, 1-апрелде биз үйлөрүбүзгө кайтышыбыз керек экенин угуп, капаланып жатам. Мага Кыргызстанда жагат, калп айтпайын, бул жерден жакшы эле киреше табам. Эки жылдан бери көнүп да калдым эле. Албетте, кетпей эле койсок жакшы болмок,- дейт Ая.
Дордой базарында чет элдик соодагерлердин көбү кытайлыктар, андан тышкары Түркия жана Ирандын атуулдары да бир топ. Албетте, алар бизнесин таштап кеткилери келбейт. Кытайдын Үрүмчүсүнөн келген Наси ага - инилери менен бирге ушул эле базарда кийим сатуу менен алектенет. Бир туугандар жакында эле акча чогултуп контейнер алганга да жетишкен. Наси Кыргызстанда эле калгысы келгенин айтат:
- Бизге Кыргызстан жагат. Бул жерден нан таап жатабыз. Эмиден гана бутубузга туруп келе жатканда бизди кетиргени жатышат. Бул кабарды биз өтө оор кабыл алдык. Бирок, бийликтегилер бул чечимин өзгөртөт деген үмүт бар. Андай болбосо, анда үйгө кайтуу керек да. Ал жактан эмне иш кылабыз, билбейм.
Бишкекте чет элдик майда ишкерлердин саны канча экендиги тууралуу так маалымат жок. Бирок, өлкөнүн чоң-чоң деген соода түйүндөрүндө иштеген чет элдиктер жергиликтуу соодагерлерге олутту атаандаштык жаратууда.
- Кытайлыктардын айынан кыргыздар киреше таппай жатат. Алар өз мекенинен арзан баада товар алып келет, алардан жергиликтүү соодагерлер сатып алышат. Анан албетте биз уттурабыз да. Шордуу кыргыздар айланып келип эле кайра чет элдик, өзгөчө кытайлыктарга тебеленип жатышат,-дейт бишкектик сатуучу Мира Рыскулова.
Миграция жана калкты иш менен камсыз кылуу комитетинин жетекчиси Айгүл Рыскулованын айтымында дал ушул жергиликтүү соодагерлердин арыз-армандары жогорудагы токтомду кабыл алууга түрткү болду:
- Бизге көп жолу Кыргызстандык соодагерлер кайрылышты. Алар чет элдик соодагерлердин саны өтө көбөйүп кеткенин, андыктан атаандаштыктан уттуруп жаткандарын бир нече жолу айтышты. Андыктан биз ички эмгек рынокту, соода түйүндөрүндөгү абалды анализ кылгандан кийин гана бул токтомду кабыл алдык. Ансыз да өлкөдөгү жумушсуздук деңгээли бийик болуп атканда, чет элдик соодагерлердин ордун жергиликтүү калк ээлесе жакшы эле болот да.
Айгүл Рыскулованын айтымында бул токтом кыргыз атуулдарын иш менен камсыз кылып жаткан чет элдик компаниялар менен Кыргызстандын экономикасына олуттуу инвестиция жумшап жаткан ишкерлерге тиешеси жок.
Ал эми Дордой базарынын жетекчиси Аманбай Кайыпов бул токтом тууралуу буларды айтат:
- Токтом туура эле кабыл алынган деп ойлойм. Базардагы чет элдик соодагерлер дүңүнөн арзан баада товарларды алып келип атышат. Ал эми жергиликтүү соодагерлер ортомчулардан сатып алышат. Андыктан өз жарандарыбыздын камын ойлогонубуз оң. Бирок, маселенин башка да жагы бар. Кыргызстан Кытай, Түркия, Корея мамлекеттери менен соода мамиледе. Эми алардын жарандарын кетирип жатсак, алар эмне дешет ким билет?
- Ооба, 1-апрелде биз үйлөрүбүзгө кайтышыбыз керек экенин угуп, капаланып жатам. Мага Кыргызстанда жагат, калп айтпайын, бул жерден жакшы эле киреше табам. Эки жылдан бери көнүп да калдым эле. Албетте, кетпей эле койсок жакшы болмок,- дейт Ая.
Дордой базарында чет элдик соодагерлердин көбү кытайлыктар, андан тышкары Түркия жана Ирандын атуулдары да бир топ. Албетте, алар бизнесин таштап кеткилери келбейт. Кытайдын Үрүмчүсүнөн келген Наси ага - инилери менен бирге ушул эле базарда кийим сатуу менен алектенет. Бир туугандар жакында эле акча чогултуп контейнер алганга да жетишкен. Наси Кыргызстанда эле калгысы келгенин айтат:
- Бизге Кыргызстан жагат. Бул жерден нан таап жатабыз. Эмиден гана бутубузга туруп келе жатканда бизди кетиргени жатышат. Бул кабарды биз өтө оор кабыл алдык. Бирок, бийликтегилер бул чечимин өзгөртөт деген үмүт бар. Андай болбосо, анда үйгө кайтуу керек да. Ал жактан эмне иш кылабыз, билбейм.
Бишкекте чет элдик майда ишкерлердин саны канча экендиги тууралуу так маалымат жок. Бирок, өлкөнүн чоң-чоң деген соода түйүндөрүндө иштеген чет элдиктер жергиликтуу соодагерлерге олутту атаандаштык жаратууда.
- Кытайлыктардын айынан кыргыздар киреше таппай жатат. Алар өз мекенинен арзан баада товар алып келет, алардан жергиликтүү соодагерлер сатып алышат. Анан албетте биз уттурабыз да. Шордуу кыргыздар айланып келип эле кайра чет элдик, өзгөчө кытайлыктарга тебеленип жатышат,-дейт бишкектик сатуучу Мира Рыскулова.
Миграция жана калкты иш менен камсыз кылуу комитетинин жетекчиси Айгүл Рыскулованын айтымында дал ушул жергиликтүү соодагерлердин арыз-армандары жогорудагы токтомду кабыл алууга түрткү болду:
- Бизге көп жолу Кыргызстандык соодагерлер кайрылышты. Алар чет элдик соодагерлердин саны өтө көбөйүп кеткенин, андыктан атаандаштыктан уттуруп жаткандарын бир нече жолу айтышты. Андыктан биз ички эмгек рынокту, соода түйүндөрүндөгү абалды анализ кылгандан кийин гана бул токтомду кабыл алдык. Ансыз да өлкөдөгү жумушсуздук деңгээли бийик болуп атканда, чет элдик соодагерлердин ордун жергиликтүү калк ээлесе жакшы эле болот да.
Айгүл Рыскулованын айтымында бул токтом кыргыз атуулдарын иш менен камсыз кылып жаткан чет элдик компаниялар менен Кыргызстандын экономикасына олуттуу инвестиция жумшап жаткан ишкерлерге тиешеси жок.
Ал эми Дордой базарынын жетекчиси Аманбай Кайыпов бул токтом тууралуу буларды айтат:
- Токтом туура эле кабыл алынган деп ойлойм. Базардагы чет элдик соодагерлер дүңүнөн арзан баада товарларды алып келип атышат. Ал эми жергиликтүү соодагерлер ортомчулардан сатып алышат. Андыктан өз жарандарыбыздын камын ойлогонубуз оң. Бирок, маселенин башка да жагы бар. Кыргызстан Кытай, Түркия, Корея мамлекеттери менен соода мамиледе. Эми алардын жарандарын кетирип жатсак, алар эмне дешет ким билет?
