Ошентип, Өзбекстан Борбор Азиянын өлүм жазасынан расмий түрдө баш тарткан акыркы өлкөсү болуп калды. Чөлкөмдүн калган өлкөлөрүндө өкүмдүн арткарылышына мораторий киригизилген же бул жогорку жазадан такыр эле баш тартышкан. Өзбек президентинин өлүм жазасынан баш тартууну жана адамды камакка алууга санкция берүү укугун прокуратурдан сотко өткөрүү боюнча жардыктары 2005-жылдын август айында эле чыккан болчу. Эсиңизге сала кетели, бул мезгил өзбек бийлиги Анжияндагы кан төгүү үчүн эл аралык сынга кабылып турган учур эле. Андан берки дээрлик бир жарым жылга жакын убакыт өлкөнүн укуктук, мыйзамдык базасын жаңы эрежеге ылайыкташтыруу үчүн калтырылган болчу.
Айткандай эле өткөн убакыт аралыгында өлкөнүн Кылмыш кодексинен өлүм жазасын караган берене өмүр боюу түрмө жазасы менен алмаштырылды. Интерфакс агенттиги Өзбекстандын Жогорку сотуна шилтеме берип билдиргенине караганда, өмүр боюу түрмө жазасы оор шаарттарда атайлап адам өлтүргөндөргө, террорчулук кылгандарга берилет. Аялдарга, он сегиз жашка чейинки улан кыздарга, алтымыштан ашкандарга колдонулбайт. Бирок өзбекстандык укук коргоочулар өлкөдө өлүм жазасынын жоюлушуна байланыштуу анчалык деле кубанычын билдиришкен жок. Надежда Атаева - Францияга кетүүгө мажбур болгон өзбекстандык укук коргоочу. Ал биз менен болгон маегинде төмөнкүдөй ойлору менен бөлүштү:
– Ооба, сыртынан караганда гумандаштыруу жараяны жүрүп жатат. Бирок иш жүзүндө биз режим жагдайга ылайыкташып, гумандаштыруунун эффектисин түзүп жатканын көрүүдөбүз. Өзбек мыйзамдарынан өлүм жазасы алынып салынды, бирок оор кылмыштар боюнча адамдарды жазалоо жараяны күчөдү. Эгер жасалма кылмыш иштери көп экенин эске алганда, өлүм жазасынын жоюлушу менен өмүр боюу түрмөгө кесүү боюнча өкүмдөр азайбастан, көбөйөт. Бул үчүн түрмө курулган, ал мурда химиялык бомбалар сыналган аймакта жайгашкан.
Өзбекстандык укук коргоочу Надежда Атаева белгилегендей, өмүр боюу түрмө жазасын алуучулар отуруучу атайын түрмө Каракалпакстандын Жазлык районунда курулду. Бул аймакта мурда эле жаза өтөө колониясы болгон. Укук коргоочу Надежда Атаева кылмыш шектүү адамды камакка алууга санкция берүү укугунун прокуратурдан сотко өткөрүлүшү деле Өзбекстандын шартында кубанарлык иш эмес деп эсептейт:
– Практика сот системасы аткаруу бийлигине баш ийерин айныксыз көргөзүүдө. Сот Өзбекстанда көз каранды эмес. Андыктан, эми камоого санкцияны прокуратура эмес, сот берери эч нерсени өзгөртпөйт. Батыш үчүн бул позитивдүү көрүнүш. Бирок Өзбекстандагы саясий режимдин маңызына үңүлсөк, сандарды орун которуштуруудан сумма өзгөрбөйт,-дейт өзбекстандык укук коргоочу Надежда Атаева.
Өзбекстан Батыш өлкөлөрү тарабынан адам укугун бузуулар, өзгөчө абак жайларда кыйноолордун колдонулушу үчүн узактан бери сынга алынып жүрөт. Улуттар уюмунун кыйноолорго каршы комитети былтыр ноябрдын соңунда эле жарыялаган отчетунда кыйноо кеңири жайылган жана күнүмдүк практика экенин белгилеген болчу. Ал эми расмий Ташкент болсо мындай айыптоолорду четке кагып келет.
Айткандай эле өткөн убакыт аралыгында өлкөнүн Кылмыш кодексинен өлүм жазасын караган берене өмүр боюу түрмө жазасы менен алмаштырылды. Интерфакс агенттиги Өзбекстандын Жогорку сотуна шилтеме берип билдиргенине караганда, өмүр боюу түрмө жазасы оор шаарттарда атайлап адам өлтүргөндөргө, террорчулук кылгандарга берилет. Аялдарга, он сегиз жашка чейинки улан кыздарга, алтымыштан ашкандарга колдонулбайт. Бирок өзбекстандык укук коргоочулар өлкөдө өлүм жазасынын жоюлушуна байланыштуу анчалык деле кубанычын билдиришкен жок. Надежда Атаева - Францияга кетүүгө мажбур болгон өзбекстандык укук коргоочу. Ал биз менен болгон маегинде төмөнкүдөй ойлору менен бөлүштү:
– Ооба, сыртынан караганда гумандаштыруу жараяны жүрүп жатат. Бирок иш жүзүндө биз режим жагдайга ылайыкташып, гумандаштыруунун эффектисин түзүп жатканын көрүүдөбүз. Өзбек мыйзамдарынан өлүм жазасы алынып салынды, бирок оор кылмыштар боюнча адамдарды жазалоо жараяны күчөдү. Эгер жасалма кылмыш иштери көп экенин эске алганда, өлүм жазасынын жоюлушу менен өмүр боюу түрмөгө кесүү боюнча өкүмдөр азайбастан, көбөйөт. Бул үчүн түрмө курулган, ал мурда химиялык бомбалар сыналган аймакта жайгашкан.
Өзбекстандык укук коргоочу Надежда Атаева белгилегендей, өмүр боюу түрмө жазасын алуучулар отуруучу атайын түрмө Каракалпакстандын Жазлык районунда курулду. Бул аймакта мурда эле жаза өтөө колониясы болгон. Укук коргоочу Надежда Атаева кылмыш шектүү адамды камакка алууга санкция берүү укугунун прокуратурдан сотко өткөрүлүшү деле Өзбекстандын шартында кубанарлык иш эмес деп эсептейт:
– Практика сот системасы аткаруу бийлигине баш ийерин айныксыз көргөзүүдө. Сот Өзбекстанда көз каранды эмес. Андыктан, эми камоого санкцияны прокуратура эмес, сот берери эч нерсени өзгөртпөйт. Батыш үчүн бул позитивдүү көрүнүш. Бирок Өзбекстандагы саясий режимдин маңызына үңүлсөк, сандарды орун которуштуруудан сумма өзгөрбөйт,-дейт өзбекстандык укук коргоочу Надежда Атаева.
Өзбекстан Батыш өлкөлөрү тарабынан адам укугун бузуулар, өзгөчө абак жайларда кыйноолордун колдонулушу үчүн узактан бери сынга алынып жүрөт. Улуттар уюмунун кыйноолорго каршы комитети былтыр ноябрдын соңунда эле жарыялаган отчетунда кыйноо кеңири жайылган жана күнүмдүк практика экенин белгилеген болчу. Ал эми расмий Ташкент болсо мындай айыптоолорду четке кагып келет.
