26-27-декабр күндөрү Ашгабат шаарында ооган жетекчиси Хамид Карзай, Пакистандын премьер-министри Зафарулла Хан Жамали жана түркмөн президенти Сапармурад Ниязов катышкан бийик жолугушуу болуп өттү. 27-декабрда үч жетекчи түркмөн газын Пакистанга жеткирүү боюнча келишимге кол койду жана ал келишим боюнча Түркмөнстандын Довлетабад шаарынан ооган аймагы аркылуу Пакистандын Мултан шаарына чейин узундугу бир миң 460 чакырымга жеткен газ кууру жаткырылууга тийиш. Долбоордун жалпы баасы үч милиард 200 миллион долларга жетет, аны кийин Индияга чейин улаш керек болсо, кошумча дагы бир миллиард доллар талап кылынат.
Жаңы куур аркылуу жыл сайын 20 миллиард куб метрге чейин табигый газ өтүшү мүмкүн жана андан газ саткан Түркмөнстан дагы, газды алган Пакистан да ири пайда көрөрү шексиз. Кийин суюлтулган газ Пакистандын Гвадер портунан Жапания менен Түштүк Кореяга да жөнөтүлмөкчү. Ооганстан дагы бул долбоордон пайда табат - газдын транзити үчүн ооган казынасына жыл сайын 300 миллион доллар түшөт деп болжолдонууда, андан тышкары, аны иштетүү үчүн Ооганстанда 12 миң жаңы жумуш орду ачылат.
Маселе эми - бул долбоорду ишке ашыруу, бирок азырынча ага кызыккан компания же компаниялардын консорциуму түзүлө элек. Эксперттердин айтымында, долбоорго америкалык “Юнокал" фирмасы кызыгышы мүмкүн, ал мурда эле, 1997-жылы түркмөн газын Ооганстан аркылуу эл аралык базарга чыгарууга аракеттенген, бирок коопсуздук маселелери менен байланыштуу андан баш тарткан. Долбоордун техникалык-экономикалык негиздемесин түзүү үчүн Азия өнүктүрүү банкы өткөн аптада бир миллион доллар бөлдү жана негиздеме эмдиги жылдын июн айына чейин түзүлүүгө тийиш.
Ашгабат бул долбоорду, албетте, өлкө жетекчилигинин ири экономикалык жана саясий жеңиши катары баалоодо, анткени долбоорго мурда катышууну каалаган Өзбекстан ага кирбей калды. Түркмөн президентинин өмүрүнө 25-ноябрдагы кол салууну уюштурууга Өзбекстан көмөктөшкөн, - деп Түркмөнстан жакында Ашгабаттагы өзбек элчилигинин имаратын тинткенден кийин, эки өлкө ортосундагы мамиле үзүлгөн.
Өзбекстанды ири экономикалык долбоордон четтетүү менен кошо, президент Ниязов дагы бир саясий жеңишке ээ болду - анын негизги саясий душманы, оппозиция лидери Борис Шихмурадов 26-декабрда өзү колго түшүп берди. Өлкөнүн мурдагы тышкы иштер министри Шихмурадовдун 24-декабрда, кармалаар алдында жасаган билдирүүсүнө караганда, оппозиция жөн гана бир нече митинг уюштурууну көздөгөн, ал эми жалган мамлекеттик төңкөрүштү түркмөн коопсуздук кызматтары өздөрү уюштурган жана бийлик эми ага таянып оппозицияны куугунтуктап, ондогон адамды камакка алды. Камалгандар жана алардын туугандары абактарда кыйноого алынууда жана Шихмурадовдун пикири боюнча, мүмкүн, ал бийликтин колуна түшүп берсе, репрессиялар токтобосо да, басаңдайт. Анткен менен, Шихмурадовдун айтымында, ал баары бир Ниязовдун режимине каршы күрөшөт жана ал келечекте камактан жасай турган шектүү жарыяларга ишенбеш керек, анткени алар кыйноонун натыйжасында гана жасалат.
Маскөөдө жайгашкан "Мемориал" аттуу адам укуктарын коргоо борборунун эксперти Виталий Пономарев болсо, Шихмурадовдун камалышы менен Түркмөнстандагы репрессиялар токтой турганына ишенбейт: "Менин оюмча, Түркмөнстанда эми жаңы камактар болушу мүмкүн, анткени акыркы күндөрдө Борис Шихмурадов жана ноябрдын аягындагы окуяларды даярдаган башка адамдар да кармалды. Ошондуктан, репрессиялардын дагы күчөшү толук ыктымал".
Ошентип, Борбор Азиядагы эң авторитардык түркмөн бийлиги кошуна мамлекеттердин жардамы менен ого бетер күчтөнүүдө.
Жаңы куур аркылуу жыл сайын 20 миллиард куб метрге чейин табигый газ өтүшү мүмкүн жана андан газ саткан Түркмөнстан дагы, газды алган Пакистан да ири пайда көрөрү шексиз. Кийин суюлтулган газ Пакистандын Гвадер портунан Жапания менен Түштүк Кореяга да жөнөтүлмөкчү. Ооганстан дагы бул долбоордон пайда табат - газдын транзити үчүн ооган казынасына жыл сайын 300 миллион доллар түшөт деп болжолдонууда, андан тышкары, аны иштетүү үчүн Ооганстанда 12 миң жаңы жумуш орду ачылат.
Маселе эми - бул долбоорду ишке ашыруу, бирок азырынча ага кызыккан компания же компаниялардын консорциуму түзүлө элек. Эксперттердин айтымында, долбоорго америкалык “Юнокал" фирмасы кызыгышы мүмкүн, ал мурда эле, 1997-жылы түркмөн газын Ооганстан аркылуу эл аралык базарга чыгарууга аракеттенген, бирок коопсуздук маселелери менен байланыштуу андан баш тарткан. Долбоордун техникалык-экономикалык негиздемесин түзүү үчүн Азия өнүктүрүү банкы өткөн аптада бир миллион доллар бөлдү жана негиздеме эмдиги жылдын июн айына чейин түзүлүүгө тийиш.
Ашгабат бул долбоорду, албетте, өлкө жетекчилигинин ири экономикалык жана саясий жеңиши катары баалоодо, анткени долбоорго мурда катышууну каалаган Өзбекстан ага кирбей калды. Түркмөн президентинин өмүрүнө 25-ноябрдагы кол салууну уюштурууга Өзбекстан көмөктөшкөн, - деп Түркмөнстан жакында Ашгабаттагы өзбек элчилигинин имаратын тинткенден кийин, эки өлкө ортосундагы мамиле үзүлгөн.
Өзбекстанды ири экономикалык долбоордон четтетүү менен кошо, президент Ниязов дагы бир саясий жеңишке ээ болду - анын негизги саясий душманы, оппозиция лидери Борис Шихмурадов 26-декабрда өзү колго түшүп берди. Өлкөнүн мурдагы тышкы иштер министри Шихмурадовдун 24-декабрда, кармалаар алдында жасаган билдирүүсүнө караганда, оппозиция жөн гана бир нече митинг уюштурууну көздөгөн, ал эми жалган мамлекеттик төңкөрүштү түркмөн коопсуздук кызматтары өздөрү уюштурган жана бийлик эми ага таянып оппозицияны куугунтуктап, ондогон адамды камакка алды. Камалгандар жана алардын туугандары абактарда кыйноого алынууда жана Шихмурадовдун пикири боюнча, мүмкүн, ал бийликтин колуна түшүп берсе, репрессиялар токтобосо да, басаңдайт. Анткен менен, Шихмурадовдун айтымында, ал баары бир Ниязовдун режимине каршы күрөшөт жана ал келечекте камактан жасай турган шектүү жарыяларга ишенбеш керек, анткени алар кыйноонун натыйжасында гана жасалат.
Маскөөдө жайгашкан "Мемориал" аттуу адам укуктарын коргоо борборунун эксперти Виталий Пономарев болсо, Шихмурадовдун камалышы менен Түркмөнстандагы репрессиялар токтой турганына ишенбейт: "Менин оюмча, Түркмөнстанда эми жаңы камактар болушу мүмкүн, анткени акыркы күндөрдө Борис Шихмурадов жана ноябрдын аягындагы окуяларды даярдаган башка адамдар да кармалды. Ошондуктан, репрессиялардын дагы күчөшү толук ыктымал".
Ошентип, Борбор Азиядагы эң авторитардык түркмөн бийлиги кошуна мамлекеттердин жардамы менен ого бетер күчтөнүүдө.
