HUMAN RIGHTS WATCH КЫРГЫЗСТАНДАГЫ АДАМ УКУКТАРЫНЫН АБАЛЫНА НААРАЗЫ

“Өткөн жылы Кыргызстанда болуп өткөн окуялар президент Аскар Акаев башында турган кыргыз бийлиги адам укуктары боюнча милдеттенмелерин аткаруудан баш тартканын көргөзөт", деп башталат "Хюман Райтс Уотч" уюмунун доклады. Эл аралык уюм кыргыз өкмөтүнүн адам укуктарын чектөө, кордоп-басмырлоо аракеттерин башка Борбордук Азия өлкөлөрүндөгүдөй эле, 11-сентябрдагы теракттардан кийин көтөрүлө түшкөн региондун геосаясий мааниси жана АКШ менен аскерий кызматташтыктын күчөшү менен түшүндүрөт. “Борбордук Азия мамлекеттери адам укуктарын көз жаздымда калтырып, чөлкөмдүн жаңы геосаясий ролунан улам, бул үчүн эл аралык коомчулук эч кандай дипломатиялык кысым көрсөтпөйт деген ишеничке азгырылышты”, - деп жазат белгилүү укук коргоо уюму өз докладында.

Кыргызстандагы мындай терс көрүнүштөрдү таасын далилдеген окуя катары алды менен өткөн жазда дүйнө коомчулугунун көңүлүн өзүнө бурган Аксыдагы коогалаңдар аталат. 17-18-март күндөрү Кыргызстандын түштүгүндөгү Аксы районунда оппозициячыл депутат Азимбек Бекназаровду камактан бошотууну талап кылып, жөө жүрүшкө чыккан пикетчилерге милиция ок ачып, беш кырчындай жигиттин өмүрү кыйылды. 19 киши жараат алып, 47 милиция кызматкери жарадар болду. Парламентте бул окуялар талкууланып жатканда, Кыргызстандын мурдагы ички иштер министри Т.Акматалиев: «Милиция резина октор менен камсыздалбагандыктан, элге каршы кадимки окторду колдонууга аргасыз болду», - деп актанды. Аталган экс-министр жана Аксы окуяларынын учурунда бийлик башында турган башка адамдар кыргыз президентинин жардыгы менен жаңы кызмат орундарына көчүштү, бейкүнөө беш кишинин өмүрүн алган коогалаң үчүн 3 жергиликтүү жетекчи гана соттолуп, түрмөгө кесилди. Аксыда курман болгондордун жакындары жана жалпы ал окуяларга катышкан эл күнөөлүүлөрдү жазалоону талап кылып, бүгүнкү күнгө дейре бийлик тараптан жооп алалбай келатышат.

«Хюман Райтс Уотч» уюму андан ары кыргыз президентинин саясий оппоненттерин куугунтуктоо улантылганын белгилейт. Кыргызстандын мурдагы вице-президенти, Акаевдин атаандашы Феликс Кулов мурдагы жылы сот өкүмү менен 7 жылга эркинен ажыратылса, былтыр анын үстүнөн жаңы сот болуп, оппозициячыл саясатчы баш-аягы 10 жылдык өмүрүн түрмөдө өткөрмөй болду. Кыргызстандын укук коргоо уюмдары Феликс Кулов саясий куугунтуктун курмандыгы деп эсептешет. Айткандай эле, 2000-жана андан кийинки жылы Кыргызстанда Феликс Куловдун колдоочуларынын нааразылык акциялары токтобой келген болсо, былтыр - Жогорку Кеңештин депутаты Азимбек Бекназаровду коргоо жылы болду десе болот. Кыргыз-кытай өкмөттөрүнүн ортосунда чек араны делимитациялоо тууралуу келишимге каршы чыгып, кыргыз бийлигин катуу сындап аты чыккан депутат Бекназаров андан 7 жыл мурун прокуратурада иштеп жүрүп, жасаган иши үчүн күтүүсүз жерден камакка алынган. Ага каршы нааразылык билдирип, ачкачылык жарыялагандардын арасынан Шералы Назаркулов ден-соолугу кескин начарлап кетип, кайтыш болду. Бекназаровду колдогон ондогон демонстрациялардын бири да тынч өткөн жок, алардын активдүү катышуучулары кыска убакытка камалып, же административдик жаза тартышты. Май айында кыргыз парламентинин алдында өткөн пикеттен кийин Кыргызстандын адам укуктарын коргоо кыймылынын төрагасы Турсунбек Акунов жана андан башка бир нече активист камакка алынып, кийинчерээк бошотулушту. Аксы окуяларынан жабыр тарткандардын таламын талашып жүрүп Жалалабаддык Кадыркул Өмүрбеков 12 күн абакта жатып чыкты. Жада калса, аксылыктардын нааразылык акцияларын чагылдырган журналисттер да бийлик органдарынын кысымына кабылышты. Май айында «Азаттык» радиосунун кабарчысы Жаркын Темирбаеваны демонстрацияны чагылдырып жүргөн жеринен милиция кармап кетип-бошотсо, акын Асанбай Жусупбековго «Азаттыкка» жалган маалымат берген үчүн кылмыш иши козголгон, - деп айтылат эл аралык укук коргоо уюмунун отчетунда.

«Хюман Райтс Уотч», мындан тышкары, кыргыз өкмөтү сөз эркиндигин чектөөнү күчөтүп, өлкөдөгү салттуу диний агымдардан башка уюмдардын өкүлдөрүн куугунтуктаганын, мисалга Борбор Азияда Ислам халифатын орнотуу идеясын тараткан үчүн «Хизб-ут-Тахрир» уюмунун баракчалары табылган адамдарды кармап, бир нече жылга эркинен ажыратканын, Кытай менен түзүлгөн келишимдерден улам, жергиликтүү уйгурларга карата мамилеси бузулганын баяндайт. Докладдын соңунда «Хюман Райтс Уотч» уюму Кыргызстанга акчалай-материалдык жардам көрсөтүп жаткан АКШ, Эл аралык Валюта Фонду, Дүйнөлүк Банк, Европа Биримдиги өңдүү бир катар уюмдарга кайрылып, Кыргызстан жана жалпы Борбордук Азия өлкөлөрүнө карата саясатын аныктоодо аларды бул мамлекеттердеги адам укуктарынын абалын биринчи орунга коюуга үндөйт. «Антпесе, былтыркы окуялар таасын айгинелегендей, бул өлкөлөрдүн авторитардык бийликтери өзүлөрүнө каяша айткан ар бир адамды куугунтуктоо саясатын күчөтүүнүн гана үстүндө», деп белгиленет эл аралык уюмдун докладында.