Кыргызстан

Улуттук банк эсептик ченди 2022-жылдын март айынан тарта 8,5 пайыздан 14 пайызга чейин жогорулатып, анын айынан банктардын насыялык пайыздары да кескин өсүп кеткен болчу. Мунун кандай таасири болот? Банктардагы насыялардын пайызы төмөндөйбү?

Дагы караңыз

Улуттук банк эсептик ченди 11% түшүрдү

Эсептик чен – инфляциялык процессти жөнгө салуучу негизги финансылык куралдардын бири болуп саналат. Ал коммерциялык банктардагы насыялар менен депозиттердин пайыздык ченине түз таасир этет. Коммерциялык банктар өзүнүн пайыздык чендерин аныктап жаткан учурда Улуттук банктын эсептик ченине багыт алышы кажет. Улуттук банктын эсептик чени жогору болсо коммерциялык банктардын насыялары менен депозиттеринин пайыздык чендери да жогору болот, төмөн болсо – түшөт.

Улуттук банк эсептик ченди төмөндөтүү чечимине таасир кылган жагдайларды инфляциялык процесстердин алсырап баратышы, азык-түлүк бааларынын басаңдашы жана экономикалык жигердүүлүктүн жогорулашы менен негиздеди.

“2022-жылдын башынан бери Улуттук банк тарабынан жүргүзүлүп жаткан акча-кредит саясаты инфляциялык басым көрсөтүүнүн өсүшүн чектөөгө өбөлгө түзүп, өлкөдө баа динамикасынын туруктуулугун камсыз кыла алды, бул учурдагы инфляцияны орто мөөнөткө каралган максаттуу көрсөткүч чегинде калыптандырууга жана экономикалык чарба субъекттеринин инфляциялык күтүүлөрүн төмөндөтүүгө алып келди. Мындай шарттарда Улуттук банк эсептик ченди 11 пайызга чейин төмөндөтүү чечимин кабыл алды. Кабыл алынган чечим өлкөдө баа туруктуулугун сактоого жана макроэкономикалык туруктуулукту камсыз кылуу үчүн шарттарды түзүүгө багытталган, Улуттук банктын жүргүзүп жаткан акча-кредит саясатынын багытына туура келет”, - деп жазылган Улуттук банктын билдирүүсүндө.

Маалымактка ылайык, Кыргызстандын банк сектору туруктуулукту сактап, негизги көрсөткүчтөрдүн өсүшүн көрсөтүүдө. Жалпысынан коммерциялык банктар өтүмдүү финансылык ресурстардын жетиштүү көлөмүнө ээ. Мындан улам, ички валюта рыногу туруктуу деп эсептелген.

Банктар насыя пайыздарын түшүрө элек

Кыргызстандын банктарындагы насыялардын үстөк пайызы учурда 32 пайызга чейин жетет. Улуттук банктын эсептик чен боюнча чечими азырынча коммерциялык банктардын насыялоо ишине кандайдыр бир өзгөртүүлөрдү киргизе элек. “Азаттык” сурамжылаган банктардын кызматкерлери насыялардын үстөк пайызы мурунку бойдон берилип жатканын билдиришти.

Коммерциялык банктардын биринин Шабдан аттуу кызматкери буларды билдирди:

“Эгер онлайн насыя алам десеңиз 28% менен берилип жатат. Анча-мынча 18% бар. Бизнес-насыялар бар, алар андан да арзаныраак. Анан кийин, жөнөкөй, керектөө насыялары бар, аларды 20% чейин алсаңыздар болот. Эгерде эч кандай күрөө жок ала турган болсоңуздар, 23% менен берилет. Дагы “Агронасыя” деген бар, алар мурдараак 13% менен берилчү, 15-18% менен же 17% менен берилип жатат. Улуттук банк [эсептик ченди] түшүрдү. Мен башка банктар менен өзүбүздүкүн салыштырып көрдүм. Учурда биздики 28% менен, бирок анча-мынча банктардыкы бар экен, 30-31% менен. Бул бардыгында эмес, бирок анча-мынчаларда ушундай көрсөткүчтөр бар, эң жогоркусу 32% чейин бар экен. Биздики болсо жаңы жылдык акцияга байланыштуу бааны 31 пайыздан 28 пайызга түшүргөнбүз. Акция бүткөндөн кийин эч кандай көтөрүп салган жокпуз, ошол боюнча калтырганбыз”.

Улуттук банктын жобосу боюнча, эсептик чендин көлөмү мекеменин коммерциялык банктарга берген кыска мөөнөттүү насыяларынын үстөк пайызына түз таасир этет. Ал өз кезегинде коммерциялык банктардын элге берген насыяларынын үстөк пайызын да төмөндөтүүгө түртөт.

Финансы жана насыя маселелери боюнча эксперт Бактыбек Шамкеев эсептик чендин төмөндөшү насыялардын арзандашына түрткү берерин айтат.

“Эсептик чен көп жагдайды камтыйт. Биринчиден, ресурстардын баасы эске алынат. Инвестициялык климат бир кыйла жагымдуу болуп, көп каражат кире баштайт. Мындан улам, рынокто финансылык ресурстар арзандайт. Улуттук банк дагы өзүнүн эсептик ченин төмөндөтүп, коммерциялык банктарды ошол боюнча насыялайт. Башкача айтканда, насыянын үстөк ченин 2% төмөндөтөт. Коммерциялык банктар дагы калкка берип жаткан насыяларынын үстөк ченин ошончо арзандатат. Мындай жол аркылуу финансылык-насыялык уюмдардын пайыздык чени төмөндөйт”.

Дагы караңыз

Кыргызстанда насыя алгандар 10% көбөйдү

Валюта рыногунда абал турукташып калдыбы?

Улуттук банк 2022-жылга чейин эсептик ченди 7-8% тегерегинде кармап келген. Орусияга салынган эл аралык санкциялар Кыргызстандын экономикасына да олуттуу басым кылган. Мындан улам, 2022-жылдын мартынан тарта өлкөдө инфляция кескин секирик жасаган. Валюта рыногунда абал курчуп, эсептик чен 14% чейин жеткен. 2023-жылдан бери 13% көрсөткүчтө болчу. Эсептик чендин 11% көрсөткүчү соңку эки жылдан берки эң төмөн чек болгону менен, мындан он жыл мурдагы же 2015-жылдагы эң өсүп турган чекке барабар болууда.

Бактыбек Шамкеев коммерциялык банктардын насыясынын үстөк пайызы кандай жол менен түзүлөрүн түшүндүрүп берди:

“Адатта коммерциялык банктар рынокто 4-6% тегерегинде ойной берет. Анын үстүнө депозиттик базаны дагы карайт. Эгерде алар депозиттик базадан 15-16% менен алып, ошол акчаны колдонсо, анда алар ошол 15-16% үстүнө 4-5% кошот. Ошондо коммерциялык банктын үстөк пайызы жок дегенде 20-21% тегерегинде болот. Өкмөттүк банктар болсо үстөк пайызды өкмөттүн саясатына жараша кошот. Коммерциялык банктар рынокко карайт. Эгерде суроо-талап көп болсо, анда жок дегенде 5-6% чейин көбөйтүп коюшу мүмкүн”.

Улуттук статистика комитетинин маалыматы боюнча, Кыргызстанда 23 коммерциялык банк иш жүргүзөт. Мындан тышкары 600дөн ашуун насыя берүүчү уюмдар бар. 2023-жылы коммерциялык банктар 263 млрд сомдук, башка насыялык уюмдар 63 млрд сомдук насыя берген. Адатта эң көп насыя соода тармагына, керектөөгө жана айыл чарбасына берилет.

Алардын ичинен керектөө насыясынын үстөк пайызы эң жогору болуп эсептелет. Улуттук банктын расмий маалыматына карасак, коммерциялык банктардагы насыялардын үстөк пайыздары 12 пайыздан 23 пайызга чейин жетет. Ошол эле маалда, коммерциялык банктардын сунуштаган насыялары иш жүзүндө 31% чейин чыгып кетет. Натыйжалуу пайыздык чени 59-60% чейин жеткен учурлар да бар.

Бул маселе боюнча Боршайкомдун мүчөлөрүнүн пикири бир кылка эмес, арасында Свердлов округу боюнча кайра шайлоо өткөрүү керек дегендер бар.

Талапкердин Башкы прокуратурага берген арызы

Бишкектин бир мандаттуу Свердлов шайлоо округу боюнча талапкер Абдурахманхажи Муртазалиев Борбордук шайлоо комиссиясынын үстүнөн Башкы прокуратурага кайрылды.

Анын 11-майда берген арызында Боршайком ушул округ боюнча депутат Шайлообек Атазовдун мандатын жокко чыгарганы менен анын ордуна Муртазалиевди депутат кылып бекитпей жатканы жазылган. Катта БШКнын бул аракетин сот чечимин аткарбагандыкка чыгарып, буга айыптоочу орган баа бериши керектиги жазылган.

“Видео аркылуу түз эфирде Борбордук шайлоо комиссиясы 7-май күнү Атазовдун депутаттык мандатын алуу боюнча чечим кабыл алып, андан кийин жыйын үзгүлтүккө учурап, добуш угулбай калды. Ага карабастан, БШКнын кабыл алган чечими төрт күн өтсө да сайтына жарыялана элек. Бул БШК мыйзамды одоно бузуп жатканын көрсөтөт […] Борбордук шайлоо комиссиясынын мындай аракетине, Бишкек шаардык административдик сотунун Атазовдун мандатын жокко чыгаруу жана анын ордуна Муртазалиевди шайлоону жеңген депутат катары таануу боюнча талабын аткарбаганына, менин бир канча жолку кайрылуумду БШК жыйынында карабаганы үчүн укуктук баа берүүнү суранам”, - деп айтылат кайрылууда.

Муртазалиев өзү азырынча комментарий бере элек.

Борбордук шайлоо комиссиясы Свердлов округунан Жогорку Кеңештин депутаты Шайлообек Атазовдун мандатын 7-майда жокко чыгарган. Буга ушул округдан Атазов менен атаандашкан талапкер Муртазалиевдин арызынын негизинде Жогорку Соттун чыгарган чечими негиз болгон.

Анда Борбордук шайлоо комиссиясынын 2022-жылы 25-мартта чыгарган Муртазалиевге байланыштуу жана Атазовдун шайлоодогу жеңишин таануу боюнча чечимдерди жокко чыгаруу керектиги жазылган.

Дагы караңыз

Ош: БШК жарыштан четтеткен талапкер соттон утту

Борбордук шайлоо комиссиясынын мүчөсү Абдыжапар Бекматов буларга токтолду:

“Атазовду мандатынан ажыратуу боюнча соттун чечимин аткардык. Биздин чечимибиздин үстүнөн үч күндүн ичинде сотко кайрылуу болушу мүмкүн экенин эске алып, кийинки маселени караган эмеспиз. Муртазалиевди депутат кылып бекитүү боюнча соттун баштапкы инстанцияларында сөз болгон. Бирок Жогорку Соттун чечиминде ал талап кубатталган эмес”.

Бекматов сөз кылган "Муртазалиевди шайлоонун жеңүүчүсү катары таануу" талабы Бишкектин административдик сотунун 1-мартта чыгарган чечиминде белгиленген.

Боршайком бул чечимдин үстүнөн Жогорку Сотко кайрылып, 30-апрелдеги отурумда экинчи инстанциянын чечимдерине айрым өзгөртүүлөр кирген.

Мандат берилеби же кайра шайлоо өтөбү?

2022-жылы Свердлов округу боюнча кайра шайлоодо Муртазалиев эң көп добуш алган. Борбордук шайлоо комиссиясы аны добуш сатып алууга тиешеси бар деген жүйө менен каттоосун жокко чыгарган. Ошол маалда Бишкек шаардык милициясы "добуш сатып" алууга айыпталган Фарида Талипова менен Лолахан Самилова аттуу жарандардын Муртазалиевге кыйыр байланышы болгонун билдирген.

Жогорку Соттун соңку чечиминде эки жаран “добуш сатып алууга айыпталганы” менен Муртазалиевдин өкүлү болгон тууганы Пайзилдаев жана анын атасы Шамил Муртазалиевге карата мындай айып коюлбаганы жазылган.

Мыйзамга ылайык, талапкердин каттоосу өзүнүн, анын ишенимдүү өкүлүнүн, жакын туугандарынын же байкоочусунун добуш сатып алууга катышканы аныкталган чакта жокко чыгарылары белгиленген. Сот Муртазалиевдин каттоосун алып салуу боюнча БШКнын чечимин жокко чыгарууга ушул жагдайды жүйө келтиргендей.

Борбордук шайлоо комиссиясынын дагы бир мүчөсү Кайрат Маматов Муртазалиевдин чечимин жокко чыгарууга “добуш сатып алууга айыпталгандардын” талапкер менен байланышы болгону аныкталганы" негиз болгонун, андан бери бул боюнча муну жокко чыгарган расмий чечим болбогонун айтууда.

“Бул округда кайра шайлоо өтүшү керек. Бул менин жеке пикирим. Анткени 2023-жылы 21-декабрда Атазовго байланышы бар үгүтчүлөр соттолгон. Ошентип Атазов менен эки жыл мурун Муртазалиевдин шайлоодон алган добуштары жокко чыгарылган болууда. Экөөнүн алган добушу ошол кезде шайлоого катышкан шайлоочулардын жалпы добушунун 50 пайызынан көп болуп кетип жатат. Шайлоо мыйзамына ылайык, округдук шайлоодо жокко чыгарылган добуштар жалпы берилген добуштардын 1/3 бөлүгүнөн ашып кетсе, ошол округдагы шайлоонун жыйынтыгы жараксыз деп табылат”, - деди Маматов.

Дагы караңыз

"Күзүндө аймактык шайлоо өтүшү мүмкүн". Үгүтчүлөрдү азайтуу сунушталды

Бир мандаттуу системага айтылган сын

Атазовдун мандатына байланыштуу маселе Бажы кызматынын төрагасынын мурдагы орун басары, учурда абакта отурган Райымбек Матраимовго байланышы бар делген депутаттардын парламенттен кетип жаткан учуруна туш келди. 15-февралда Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттин төрагасы Камчыбек Ташиевге жакын экени айтылып жүргөн Region телеканалында Искендер Матраимов, Надира Нарматова, Айбек Осмонов, Шайлообек Атазов жана Нурлан Ражабалиев мандатын тапшырышы керек деген өңүттөгү бир нече материал чыккан. Анда алар Матраимовго байланышы бар экени жүйө келтирилген.

Мунун алдында Матраимов менен чогуу соттолгон Абдыбахаб Боронбаев, көп өтпөй эле Искендер Матраимов, Нурлан Ражабалиев жана Айбек Осмонов өз арызынын негизинде мандатынан ажыратылган. Мындан улам 28-апрелде Баткен, Ош жана Кара-Суу округдарында кайра шайлоо өттү.

Алдыда дагы Ысык-Көл жана Ноокат бир мандаттуу округдарында кайра шайлоо өткөнү турат. Бул аймактардан шайланып келген депутаттар Максатбек Сарбагышев менен Жусупбек Коргонбай уулу өз арызы менен мандатынан ажыраган. Бир мандаттуу округдардагы кайра шайлоолордун өтүп жатышы мыйзамдагы алешемдиктин жыйынтыгы экенин, мунун айынан бюджетке чыгым келип жатканын айткандар бар.

“Убагында шайлоо мыйзамдарына өзгөрүү кирип, жаңы система кабыл алынып жаткандагы сабатсыз жана шашылыш чечимдин кесепетине туш болуп турабыз. Бул жөн гана саясий оюн же шайлоо процесси эмес. Бул жерде чоң акча жөнүндө сөз болууда. Бир округда кайра шайлоо өткөрүү үчүн кеминде 13-18 миллион сом сарпталат, бул бюджеттен бөлүнгөнү гана. Андан тышкары жергиликтүү бийликтин чыгымдары болот. Бул көйгөйдү чечүү үчүн мыйзамды өзгөртүү керек. Депутаттардын улам кетип, жаңысы келип жаткан тажрыйба токтобойт, азыркы абал башаламандыкка гана жол ачат”, - деди 2021-жылы бир мандаттуу округдан талапкер болгон саясатчы Мавлян Аскарбеков.

Дагы караңыз

Шайлоо: Бир мандаттуу система өзүн актадыбы?

Жогорку Кеңештин 7-чакырылышы 2021-жылы жаңы кабыл алынган мыйзамдын негизинде шайланган. Анда депутаттардын саны 120дан 90го кыскарган. Алардын 54ү партиялык тизме аркылуу преференциялдык жол менен шайланса, калган 36сы парламентке бир мандаттуу шайлоо округдарынан келген.