Кыргызстандын абактарында учурда өлүм жазасын алган жүз кырктай кылмышкер бар. Алар үчүн жаңы жылдын айланасындагы күндөр өтө оор. Анткени алар өз өмүрлөрүн дагы бир жылга узартчу жарлыкты күтүшөт. Эларалык коомчулук алдында милдетти алгандан бери Кыргызстанда сотто өлүм жазасына өкүм чыгат, бирок ал аткарылбайт. Бул - кичинекей жарды өлкөнүн мойнуна оор маселелерди үйүп атканы белгилүү.
Дал ушул экономикалык көйгөйлөрдү эске алуу менен «өлүм жазасы колдонулушу керек» дегендер да жок эмес. Мурдагы спикер, «Мукар жана профи» юридикалык компаниясынын жетекчиси Мукар Чолпонбаев өлүм жазасына бөгөт койгонго каршы. Анын ою боюнча биринчиден, аларды өмүрү өткөнчө бакканга акча жок, экинчиден кимдир бирөөлөрдүн өмүрүн мыкаачылык менен кыйган адамга мамлекет гумандуулук кылганы менен, набыт болгондордун туугандарынын көксөөсү суубай, мамлекетке нааразылыктар арбырын да эске алган оң.
Мындан бир жыл мурда атуулдук коомдун өкүлдөрү өлүм жазасын таптакыр алып таштоонун зарылдыгын айтышып президентке кайрылуу жасашкан. Ал кайрылууга кол койгондордун бири - «Интербилим» уюмунун жетекчиси Асия Сасыкбаева президент андай пикирди эске албаганын белгилейт:
- Ушинтип улам бир жылга узарткандан пайда жок. Андан көрө биротоло жокко чыгарып салган оң болчу. Президент улам бир жылга узартып койгону жөн эле саясий оюнга окшоп баратат. Эларалык коомчулуктун алдында адам укугу сакталып аткан өлкө катары көрүнүү аракетиндей таасир калтырчу болду. Атуулдук коомдун өкүлдөрү мурда кайрылуу жолдогонбуз. Аны эске алган да жок, жок дегенде ушулар дагы ушундай ойдо экен деп айтып койгон да жок. Быйыл да кайрылуу кылсак болмок, бирок бизди укапагандан кийин, апендидей болуп улам кайрылгандан да тартынат экенсиң.
Кыргызстан келечекте өлүм жазасына кайтып келеби же таптакыр андан баш тартабы - буга азырынча жооп жок. Президенттик администрациянын жетекчисинин орун басары Болот Жанузаков «аны мезгил көрсөтөт» дейт. Анын пикири боюнча эң оор жазага чектөө коюу менен президент гумандуулугун көрсөтүп атат. Жанузаков мырза келечекте өлүм жазасы калабы же жоюлабы аны мезгил көрсөтөрүн белгиледи.
Кыргызстан адамдын атуулдук жана саясий укуктары тууралуу эларалык пакттыга кошулган. Бул пакттын эки факультативдик протколун тең жактырган. Мисалы, АКШ бул пактка мүчө болгону менен, анын протоколдорунан баш тарткандыктан, өлүм жазасын жоюуга милдеткер эмес. Ал эми Кыргызстан өзү милдетин алган ал протколдорго ылайык өлүм жазасынан таптакыр баш тартышы керек. Конституциялык соттун судьясы Марат Кайыпов келечекте өлүм жазасын өмүр бою абакка салуу менен алмаштырганга макул. Анын ою боюнча улам бир жылга мораторийди узартуу менен маселе чечилбейт. Бийлик мамлекеттик казынадан чоң каражат бөлүп, өлүм жазасын алгандарды бакканга жана абактардагы шартты оңдоого киришкени оң.
Эми коңшу мамлекеттерге көз чаптырсак. Казакстанда быйыл 17-декабрда президент Нурсултан Назарбаевдин жарлыгы чыкты. Ага ылайык өлүм жазасын колдонууга тыюу салынды. Бул мамлекетте өлүм жазасы таптакыр жоюлганга чейин бул жарлык иштемек болду. Ал эми Өзбекстанда өлүм жазасына эки түрдөгү кылмыш жасагандар кириптер болот. Алар: террордук кылмыш жасагандар жана атайын алдын-ала пландаштырып киши өлтүргөндөр.
Дал ушул экономикалык көйгөйлөрдү эске алуу менен «өлүм жазасы колдонулушу керек» дегендер да жок эмес. Мурдагы спикер, «Мукар жана профи» юридикалык компаниясынын жетекчиси Мукар Чолпонбаев өлүм жазасына бөгөт койгонго каршы. Анын ою боюнча биринчиден, аларды өмүрү өткөнчө бакканга акча жок, экинчиден кимдир бирөөлөрдүн өмүрүн мыкаачылык менен кыйган адамга мамлекет гумандуулук кылганы менен, набыт болгондордун туугандарынын көксөөсү суубай, мамлекетке нааразылыктар арбырын да эске алган оң.
Мындан бир жыл мурда атуулдук коомдун өкүлдөрү өлүм жазасын таптакыр алып таштоонун зарылдыгын айтышып президентке кайрылуу жасашкан. Ал кайрылууга кол койгондордун бири - «Интербилим» уюмунун жетекчиси Асия Сасыкбаева президент андай пикирди эске албаганын белгилейт:
- Ушинтип улам бир жылга узарткандан пайда жок. Андан көрө биротоло жокко чыгарып салган оң болчу. Президент улам бир жылга узартып койгону жөн эле саясий оюнга окшоп баратат. Эларалык коомчулуктун алдында адам укугу сакталып аткан өлкө катары көрүнүү аракетиндей таасир калтырчу болду. Атуулдук коомдун өкүлдөрү мурда кайрылуу жолдогонбуз. Аны эске алган да жок, жок дегенде ушулар дагы ушундай ойдо экен деп айтып койгон да жок. Быйыл да кайрылуу кылсак болмок, бирок бизди укапагандан кийин, апендидей болуп улам кайрылгандан да тартынат экенсиң.
Кыргызстан келечекте өлүм жазасына кайтып келеби же таптакыр андан баш тартабы - буга азырынча жооп жок. Президенттик администрациянын жетекчисинин орун басары Болот Жанузаков «аны мезгил көрсөтөт» дейт. Анын пикири боюнча эң оор жазага чектөө коюу менен президент гумандуулугун көрсөтүп атат. Жанузаков мырза келечекте өлүм жазасы калабы же жоюлабы аны мезгил көрсөтөрүн белгиледи.
Кыргызстан адамдын атуулдук жана саясий укуктары тууралуу эларалык пакттыга кошулган. Бул пакттын эки факультативдик протколун тең жактырган. Мисалы, АКШ бул пактка мүчө болгону менен, анын протоколдорунан баш тарткандыктан, өлүм жазасын жоюуга милдеткер эмес. Ал эми Кыргызстан өзү милдетин алган ал протколдорго ылайык өлүм жазасынан таптакыр баш тартышы керек. Конституциялык соттун судьясы Марат Кайыпов келечекте өлүм жазасын өмүр бою абакка салуу менен алмаштырганга макул. Анын ою боюнча улам бир жылга мораторийди узартуу менен маселе чечилбейт. Бийлик мамлекеттик казынадан чоң каражат бөлүп, өлүм жазасын алгандарды бакканга жана абактардагы шартты оңдоого киришкени оң.
Эми коңшу мамлекеттерге көз чаптырсак. Казакстанда быйыл 17-декабрда президент Нурсултан Назарбаевдин жарлыгы чыкты. Ага ылайык өлүм жазасын колдонууга тыюу салынды. Бул мамлекетте өлүм жазасы таптакыр жоюлганга чейин бул жарлык иштемек болду. Ал эми Өзбекстанда өлүм жазасына эки түрдөгү кылмыш жасагандар кириптер болот. Алар: террордук кылмыш жасагандар жана атайын алдын-ала пландаштырып киши өлтүргөндөр.
