Бейөкмөт жана коммерциялык эмес уюмдар ассоциациясынын төрайымы Токтайым Үмөталиеванын айтымында, мындай билдирүү таратууга эки жагдай: биринчи адамдын ар намысы менен беделин коргоо жана экономикалык чыгымга жол бербөө аракети түрткү болду:
- Биздин өлкө такыр эле артта калган өлкө эмес. Элибиз өтө карапайым, эч нерсе түшүнбөгөн караңгы эл эмес. Белги коюу элдин көз карашын, ой-пикирин басмырлап, атуулдун өзүнө болгон ишенимин кетирип жатат. Бул биринчиден. Экинчиден, ушул мыйзамды ишке ашырууга кетчү каражатка ичибиз ачышып жатат. Себеби, ал каражат карапайым элге, окубай жаткан балдарга, пенсиясы жетпеген карыларга өтө керектүү. Маселен, белги коюуга кетчү 300 миң долларды быйыл Америка берет. Андан кийинки шайлоодо аны Кыргызстан өзү табышы керек да! Ар бир төрт жылда ошол жалгыз эле шайлоолорго бюджеттен бир миллион 200 миң долларды даярдап туруш керек. Бул кыргыз сомуна которгондо 50 миллион сом болот. Ошончо каражатты сарптап туруп, өзүбүзгө белги коюу керекпи? Ал белгини жууп салып эле кайра эле добуш бере берсе болот. Анда аны киргизүүнүн кажети эмне?
Токтайым Үмөталиева белги коюу жөнүндөгү мыйзамга президент АКШнын жана анын Кыргызстандагы элчиси Стивен Янгдын басымынын астында кол койгондугун да билдирди:
- Бул АКШнын Кыргызстандын ички ишине кийлигишүү. АКШнын элчиси Стивен Янг ачык эле «биз президент менен сүйлөштүк, президенттин макулдугун алдык, биз мындай чечтик, тигиндей чечтик» деп айтып жатты. Америка Кыргызстандын ички иштерин «мындай чечебиз, тигиндей чечебиз» дегенге акысы жок. Бул дипломатиялык эрежени одоно бузуу.
Токтайым Үмөталиеванын билдирүүсү боюнча, бейөкмөт уюмдар президентке, Жогорку Кеңештин Мыйзам чыгаруу жыйынына кайрылуу жолдоп, анда белги коюу жөнүндөгү беренени жойгон өзгөртүүнү Шайлоо Кодексине киргизүүнү талап кылышат. Ал эми ага чейин белги коюу жөнүндөгү берененин алынышын коомчулук каалап жаткандыгын далилдеш үчүн 30 миңден ашуун атуулдун колун чогултушат.
Ал эми Кыргызстан элдеринин ассамблеясынын төрагасы Иса Токоев билдирүү таратууга ар улуттагы атуулдардан улуттук борборлорго нааразылык билдирген арыздануулардын түшүп жаткандыгы себеп болгондугун кабарлады.
Борбордук Шайлоо комиссия төрагасынын кеңешчиси Бектур Зулпуев бейөкмөт уюмдар мыйзамга өзгөртүү демилгесин көтөрүүгө укуктуу экендигин, бирок, Жогорку Кеңеш алар талап кылган өзгөртүүнү кезектеги парламенттик шайлоого чейин Шайлоо Кодексине киргизүүгө үлгүрөөрү күмөн экендигин билдирди:
-Эгерде бейөкмөт уюмдар ассоциациясы парламентке кайрылса, алар кодексти кайрадан өзгөртүүгө үлгүрөбү же үлгүрбөйбү, ал белгисиз. Негизи президент белги коюу жөнүндөгү мыйзамга кол койду. Кезектеги шайлоо ошол мыйзамдын негизинде өтөт.
Ал эми мыйзам чыгаруу жыйынынын депутаты Алефтина Проненконун айтымында, добуш берүүдө баш бармакка белги коюуга негиз берген мыйзамды кайра өзгөртүү мүмкүн эмес, себеби, ал палатанын көпчүлүк депутаттардын колдоосу менен кабыл алынган:
- Бул мүмкүн эмес. Себеби, мыйзамга президент кол койду. Экинчиден, ал мыйзамды палатанын көпчүлүк депутаттары колдоп добуш беришкен. Албетте, бейөкмөт уюмдар мыйзамды өзгөртүү демилгесин көтөрүүгө укуктуу. Бирок, мындай демилге көтөргөн уюмдар шайлоонун калыс жана ачык өтүшүнө каршы экендигин билдирип жатат. Белги коюу адамдын укугун бузбайт. Ошондуктан бейөкмөт уюмдардын талабы парламенттен өтпөйт деген ойдомун.
- Биздин өлкө такыр эле артта калган өлкө эмес. Элибиз өтө карапайым, эч нерсе түшүнбөгөн караңгы эл эмес. Белги коюу элдин көз карашын, ой-пикирин басмырлап, атуулдун өзүнө болгон ишенимин кетирип жатат. Бул биринчиден. Экинчиден, ушул мыйзамды ишке ашырууга кетчү каражатка ичибиз ачышып жатат. Себеби, ал каражат карапайым элге, окубай жаткан балдарга, пенсиясы жетпеген карыларга өтө керектүү. Маселен, белги коюуга кетчү 300 миң долларды быйыл Америка берет. Андан кийинки шайлоодо аны Кыргызстан өзү табышы керек да! Ар бир төрт жылда ошол жалгыз эле шайлоолорго бюджеттен бир миллион 200 миң долларды даярдап туруш керек. Бул кыргыз сомуна которгондо 50 миллион сом болот. Ошончо каражатты сарптап туруп, өзүбүзгө белги коюу керекпи? Ал белгини жууп салып эле кайра эле добуш бере берсе болот. Анда аны киргизүүнүн кажети эмне?
Токтайым Үмөталиева белги коюу жөнүндөгү мыйзамга президент АКШнын жана анын Кыргызстандагы элчиси Стивен Янгдын басымынын астында кол койгондугун да билдирди:
- Бул АКШнын Кыргызстандын ички ишине кийлигишүү. АКШнын элчиси Стивен Янг ачык эле «биз президент менен сүйлөштүк, президенттин макулдугун алдык, биз мындай чечтик, тигиндей чечтик» деп айтып жатты. Америка Кыргызстандын ички иштерин «мындай чечебиз, тигиндей чечебиз» дегенге акысы жок. Бул дипломатиялык эрежени одоно бузуу.
Токтайым Үмөталиеванын билдирүүсү боюнча, бейөкмөт уюмдар президентке, Жогорку Кеңештин Мыйзам чыгаруу жыйынына кайрылуу жолдоп, анда белги коюу жөнүндөгү беренени жойгон өзгөртүүнү Шайлоо Кодексине киргизүүнү талап кылышат. Ал эми ага чейин белги коюу жөнүндөгү берененин алынышын коомчулук каалап жаткандыгын далилдеш үчүн 30 миңден ашуун атуулдун колун чогултушат.
Ал эми Кыргызстан элдеринин ассамблеясынын төрагасы Иса Токоев билдирүү таратууга ар улуттагы атуулдардан улуттук борборлорго нааразылык билдирген арыздануулардын түшүп жаткандыгы себеп болгондугун кабарлады.
Борбордук Шайлоо комиссия төрагасынын кеңешчиси Бектур Зулпуев бейөкмөт уюмдар мыйзамга өзгөртүү демилгесин көтөрүүгө укуктуу экендигин, бирок, Жогорку Кеңеш алар талап кылган өзгөртүүнү кезектеги парламенттик шайлоого чейин Шайлоо Кодексине киргизүүгө үлгүрөөрү күмөн экендигин билдирди:
-Эгерде бейөкмөт уюмдар ассоциациясы парламентке кайрылса, алар кодексти кайрадан өзгөртүүгө үлгүрөбү же үлгүрбөйбү, ал белгисиз. Негизи президент белги коюу жөнүндөгү мыйзамга кол койду. Кезектеги шайлоо ошол мыйзамдын негизинде өтөт.
Ал эми мыйзам чыгаруу жыйынынын депутаты Алефтина Проненконун айтымында, добуш берүүдө баш бармакка белги коюуга негиз берген мыйзамды кайра өзгөртүү мүмкүн эмес, себеби, ал палатанын көпчүлүк депутаттардын колдоосу менен кабыл алынган:
- Бул мүмкүн эмес. Себеби, мыйзамга президент кол койду. Экинчиден, ал мыйзамды палатанын көпчүлүк депутаттары колдоп добуш беришкен. Албетте, бейөкмөт уюмдар мыйзамды өзгөртүү демилгесин көтөрүүгө укуктуу. Бирок, мындай демилге көтөргөн уюмдар шайлоонун калыс жана ачык өтүшүнө каршы экендигин билдирип жатат. Белги коюу адамдын укугун бузбайт. Ошондуктан бейөкмөт уюмдардын талабы парламенттен өтпөйт деген ойдомун.
