Адам укугун коргогон эл аралык абройлуу уюмдардын бири “Хюман райтс воч” Аскар Акаевге катты 14- февралда жарыялады. Анда тез арада адам укугу боюнча кырдаалды оңдоп, өлкөдөгү саясий кырдаалды жумшарта турган чараларды көрүү кеңеши жазылган.
“Хюман Райтс Воч” экс - элчилердин шайлоодон четтетилиши, президенттин кызы Бермет Акаеванын үгүт кампаниясына студенттердин тартылышы, “Алга Кыргызстан” өңдүү бийликти жактаган партиялардын катарына бюджеттик мекемеде иштегендерди күчтөп каттоо, өкмөттүк маалымат каражаттары аркылуу оппозицияны мокочо кылып көрсөтүү өңдүү жагдайлар сынга алынган.
“Хюман Райтс Воч” уюму алдыдагы парламенттик шайлоо Кыргызстан үчүн демократия менен адам укугунун сакталышы боюнча чоң сыноо болорун эскертет. Мамлекет башчысы менен жогорку бийлик өкүлдөрүнүн оппозиция жана атуулдук коомдун өкүлдөрүн коркутуп- үркүтүп, кемсинтип сүйлөгөн сөздөрү тынчсызданууну жаратат деп жазылган катта. Кыргыз бийлиги тарабынан оппозиция өкүлдөрү “экстремист”, ал эми көз карандысыз маалымат каражаттары чагымчы катары сүрөттөлгөнүнө тынчсыздануу айтылган.
“Хюман райтс воч” уюму кыргыз бийлиги кандай жолдор менен болсо да Украинадагыдай ыңкылапты болтурбоонун аракети менен адам укуктарын тепселөөгө барып жатат деп санайт.
“Республика” партиясынын лидери Замира Сыдыкова акыр кыргыз бийлиги эл аралык деңгээлдеги ушундай сынга тушукмак деген пикирде:
- Ушуну көрмөк биздин бийлик. Эл аралык уюмдар биздин өлкөдө эмне болуп жатат, шайлоодо кандай мыйзам бузуулар болуп атканын көрүп турушат. Бул катта өлкөдөгү кырдаал даана жана ачык жазылган. Жада калса президенттин күйөө баласы көзөмөлдөгөн телеканал тууралуу да ачык айтылыптыр. Менимче, бул абдан эле катуу жазылган кат. Бирок биздин бийлик мындайга көнүп калган. Бу жолу да тоботпой, кулагынын сыртынан кетириши толук ыктымал, -дейт Замира Сыдыкова.
Белгилүү коомдук ишмер Дастан Сарыгулов катта айтылгандай эле шайлоо алдында өлкөдө адилетсиздик болуп жатат деген ойдо. Анын айтымында, кыргыз эли байыртан эрикиндикке жакын эл болгон:
- Шайлоо жараянында мыйзам бузуулар көп болуп атканы чындык. Соңку жылдары кыргыз эли бийликтин күчү менен жасалып аткан адилетсиздиктен жапа чегип аткан менен кыргыздар илгертен эркиндикте жашаган. Эл башын өзү шайлап, айыл- чарбасын иштетип, эркиндикти туу туткан эл. Кыргыздар деген украин менен грузиндерден да байыркы эл.
Бул катта экс- элчилердин шайлоодон четтелиши жөнүндө ачык жазылган. “Хюман райтс воч” уюму Аскар Акаевге “Роза Отунбаеванын шайлоого катыштырылбай калышын сиздин кызыңыз Бермет Акаеванын каршылашын четке чыгаруу аракети деп болжогонго негиз берет” деп жазыптыр.
Президенттин маалымат кызматынын жетекчиси Досаалы Эсеналиев адатта мындай эл аралык уюмдар бир жактуу баа берет деген ойдо:
- Эл аралык уюмдар өлкөдөгү кырдаалга ашепке жана бир жактуу баа берүүнү өнөкөткө айландырып алышкан. Адатта алар бейөкмөт уюмдардын жана адам укугу боюнча өздөрүнүн комитеттеринин материалдарына таянышат. Бирок ошол тыянактары көпчүлүк учурда бир жактуу болуп калат. Бу жолу да туура эмес фактыларды тизмектеп туруп, бир жактуу баа берген. Мындай каттар өзүн абройлуумун деп санаган эл аралык уюмдарга аброй алып келбейт,- дейт Досаалы Эсеналиев.
Анын айтымында, бул ачык кат менен интернеттен таанышып чыгышты. Досаалы Эсеналиев айрыкча шайлоолордун тегерегинде айтылган ойлор негизсиз деген пикирин билдирди:
- Мамлекет башчысы шайлоолор адилет жана таза өтүшү үчүн бийлик бардык күчүн жумшап атканын айтып эле келатат. Эл аралык уюм өз катында кыргыз бийлиги шайлоодо эл аралык байкоочулардын болушун камсыздаш керек дейт. Бул отчетту түзгөндөр билбейт окшойт. ЕККУнун узак мөөнөттөгү байкоочулары Кыргызстанга эчак келишкен да.
“Хюман райтс воч” уюму сөз эркиндиги жаатындагы кырдаалга да бушаймандык билдирген. Катта КООРТ, Пирамида телеканалдарына президенттин уулу менен күйөө баласы көзөмөлдүк кылат деген маалыматтар түшүп аткандыгы айтылган.
«Хюман райтс воч» уюму нааразылык акцияларын өткөрүүгө карата кыргыз бийлигинин мамилесин сынга алат. Бишкек шаардык кеңешинин пикет жана митингдерди өткөрүүдөн мурун жергиликтүү бийликтен уруксат алуу жөнүндөгү 13- январдагы токтому адам укуктарын чектейт деп санайт. Эл аралык уюм Кыргызстанда нааразылык акциялары жөнүндө таптакыр бөлөк жаңы мыйзам иштелип чыгышы керектигин эскертет.
“Хюман Райтс Воч” экс - элчилердин шайлоодон четтетилиши, президенттин кызы Бермет Акаеванын үгүт кампаниясына студенттердин тартылышы, “Алга Кыргызстан” өңдүү бийликти жактаган партиялардын катарына бюджеттик мекемеде иштегендерди күчтөп каттоо, өкмөттүк маалымат каражаттары аркылуу оппозицияны мокочо кылып көрсөтүү өңдүү жагдайлар сынга алынган.
“Хюман Райтс Воч” уюму алдыдагы парламенттик шайлоо Кыргызстан үчүн демократия менен адам укугунун сакталышы боюнча чоң сыноо болорун эскертет. Мамлекет башчысы менен жогорку бийлик өкүлдөрүнүн оппозиция жана атуулдук коомдун өкүлдөрүн коркутуп- үркүтүп, кемсинтип сүйлөгөн сөздөрү тынчсызданууну жаратат деп жазылган катта. Кыргыз бийлиги тарабынан оппозиция өкүлдөрү “экстремист”, ал эми көз карандысыз маалымат каражаттары чагымчы катары сүрөттөлгөнүнө тынчсыздануу айтылган.
“Хюман райтс воч” уюму кыргыз бийлиги кандай жолдор менен болсо да Украинадагыдай ыңкылапты болтурбоонун аракети менен адам укуктарын тепселөөгө барып жатат деп санайт.
“Республика” партиясынын лидери Замира Сыдыкова акыр кыргыз бийлиги эл аралык деңгээлдеги ушундай сынга тушукмак деген пикирде:
- Ушуну көрмөк биздин бийлик. Эл аралык уюмдар биздин өлкөдө эмне болуп жатат, шайлоодо кандай мыйзам бузуулар болуп атканын көрүп турушат. Бул катта өлкөдөгү кырдаал даана жана ачык жазылган. Жада калса президенттин күйөө баласы көзөмөлдөгөн телеканал тууралуу да ачык айтылыптыр. Менимче, бул абдан эле катуу жазылган кат. Бирок биздин бийлик мындайга көнүп калган. Бу жолу да тоботпой, кулагынын сыртынан кетириши толук ыктымал, -дейт Замира Сыдыкова.
Белгилүү коомдук ишмер Дастан Сарыгулов катта айтылгандай эле шайлоо алдында өлкөдө адилетсиздик болуп жатат деген ойдо. Анын айтымында, кыргыз эли байыртан эрикиндикке жакын эл болгон:
- Шайлоо жараянында мыйзам бузуулар көп болуп атканы чындык. Соңку жылдары кыргыз эли бийликтин күчү менен жасалып аткан адилетсиздиктен жапа чегип аткан менен кыргыздар илгертен эркиндикте жашаган. Эл башын өзү шайлап, айыл- чарбасын иштетип, эркиндикти туу туткан эл. Кыргыздар деген украин менен грузиндерден да байыркы эл.
Бул катта экс- элчилердин шайлоодон четтелиши жөнүндө ачык жазылган. “Хюман райтс воч” уюму Аскар Акаевге “Роза Отунбаеванын шайлоого катыштырылбай калышын сиздин кызыңыз Бермет Акаеванын каршылашын четке чыгаруу аракети деп болжогонго негиз берет” деп жазыптыр.
Президенттин маалымат кызматынын жетекчиси Досаалы Эсеналиев адатта мындай эл аралык уюмдар бир жактуу баа берет деген ойдо:
- Эл аралык уюмдар өлкөдөгү кырдаалга ашепке жана бир жактуу баа берүүнү өнөкөткө айландырып алышкан. Адатта алар бейөкмөт уюмдардын жана адам укугу боюнча өздөрүнүн комитеттеринин материалдарына таянышат. Бирок ошол тыянактары көпчүлүк учурда бир жактуу болуп калат. Бу жолу да туура эмес фактыларды тизмектеп туруп, бир жактуу баа берген. Мындай каттар өзүн абройлуумун деп санаган эл аралык уюмдарга аброй алып келбейт,- дейт Досаалы Эсеналиев.
Анын айтымында, бул ачык кат менен интернеттен таанышып чыгышты. Досаалы Эсеналиев айрыкча шайлоолордун тегерегинде айтылган ойлор негизсиз деген пикирин билдирди:
- Мамлекет башчысы шайлоолор адилет жана таза өтүшү үчүн бийлик бардык күчүн жумшап атканын айтып эле келатат. Эл аралык уюм өз катында кыргыз бийлиги шайлоодо эл аралык байкоочулардын болушун камсыздаш керек дейт. Бул отчетту түзгөндөр билбейт окшойт. ЕККУнун узак мөөнөттөгү байкоочулары Кыргызстанга эчак келишкен да.
“Хюман райтс воч” уюму сөз эркиндиги жаатындагы кырдаалга да бушаймандык билдирген. Катта КООРТ, Пирамида телеканалдарына президенттин уулу менен күйөө баласы көзөмөлдүк кылат деген маалыматтар түшүп аткандыгы айтылган.
«Хюман райтс воч» уюму нааразылык акцияларын өткөрүүгө карата кыргыз бийлигинин мамилесин сынга алат. Бишкек шаардык кеңешинин пикет жана митингдерди өткөрүүдөн мурун жергиликтүү бийликтен уруксат алуу жөнүндөгү 13- январдагы токтому адам укуктарын чектейт деп санайт. Эл аралык уюм Кыргызстанда нааразылык акциялары жөнүндө таптакыр бөлөк жаңы мыйзам иштелип чыгышы керектигин эскертет.
