Кыргызстан Өзбекстандан жылына 700-800 миллион кубометр газ сатып алып келген. Бир катар талдоочулар Өзбекстан газ картасын Бишкекке саясий кысым көрсөтүү үчүн пайдаланып келген деп ырасташат. Бул жолку чечим да Кыргызстанда саясатка, атап айтканда качкындар маселесине байланыштырылууда.
- Качкындарга байланыштуу деп расмий жазылган жок. Бирок биз себеп ошол Эл еболушу керек деп ойлоп атабыз… 19-июлда келишимге кол койгонбуз, андан кийин белгилүү окуя болуп кетти. Анан алар ошол келишимди каттабай баш тартышты, газды Казакстан аркылуу алгыла деген кат жолдошту, - деди «Кыргызгаз» акционердик коомунун башчысынын орун басары Кубанычбек Жусупов.
Ташкенттик көз карандысыз саясий байкоочу Тошпулат Юлдошев да Өзбек өкмөтүнүн кадамы өзбекстандык 439 качкындын Кыргызстандан Румынияга көчүрүлүшү менен байланыштуу деген ойго кошулат:
- Өзбекстан Кыргызстандан өч алгысы келет өңдөнөт. Болбосо июлда жетишилген макулдашуунун жокко чыгарылышын кандай түшүндүрсө болот. Өзбекстандын кысымына карабай, Кыргызстан өзбек качкындарына Румынияга кетүүгө мүмкүнчүлүк берди. Газдын өчүрүлүшүнүн себеби мына ушундай деп ойлойм.
Ош шаарынын тургуну Ганижон Холматов расмий Ташкенттин көгүлтүр отунду бербөө чечими улутаралык мамилеге терс таасирин тийгизиши ыктымал деп эсептейт:
- Бул экономикалык чечимдин саясий өңүтү жок эмес. Ал эки өлкө, эки эл ортосундагы мамилелерге залакасын тийгизиши мүмкүн. Өзгөчө Ош менен Жалалабадда, газ өткөн Хожабадда. Газ өзбектер менен кыргыздардын достугун чыңдоого салым кошкон фактор болуп келген.
Анын аралыгында Казакстан Кыргызстанды газ менен камсыз кылуу чечими жөнүндө билдирди. Бул үчүн Бишкек Астанага бересе 17,5 миллион долларлык карызынан кутулушу керек. Бирок Казакстандан алынган газ үчүн Кыргызстан кымбатыраак төлөйт.
Казак боордоштордун мындай кадамы достуктун белгисиби? Же Астана жөн гана экономикалык, саясий кызыкчылыкты көздөйбү? Ансыз да Казакстан Кыргызстандын банк секторунда үстмөдүк кылаары белгилүү.
Биздин суроого энергетика боюнча мурдагы вице-премьер-министр, Жогорку Кеңештин депутаты Жантөрө Сатыбалдиев мындайча жооп узатты:
- Түштүк Казакстан өзү газды башка мамлекеттен сатып алат. Ал эми бизге берип атканы болсо өздөрүнүн коммерциялык кызыкчылыгы болсо керек. Бул жагынан Кыргызстан дайыма газга келгенде чоң кыйынчылыкка туш болот деп ойлойм. Ошон үчүн Кыргызстан өзүнүн энергетикалык коопсуздугун өз колунда кармашы үчүн ресурстарын өнүктүрүшү керек. Борбор Азияда лидерликти талашып келаткан мамлекеттер белгилүү. Андыктан, мен ойлом, бул жерде саясий экспансия да болуп калышы мүмкүн. Себеби кызыкчылыгы жок болсо эч кандай жардам болбойт.
- Качкындарга байланыштуу деп расмий жазылган жок. Бирок биз себеп ошол Эл еболушу керек деп ойлоп атабыз… 19-июлда келишимге кол койгонбуз, андан кийин белгилүү окуя болуп кетти. Анан алар ошол келишимди каттабай баш тартышты, газды Казакстан аркылуу алгыла деген кат жолдошту, - деди «Кыргызгаз» акционердик коомунун башчысынын орун басары Кубанычбек Жусупов.
Ташкенттик көз карандысыз саясий байкоочу Тошпулат Юлдошев да Өзбек өкмөтүнүн кадамы өзбекстандык 439 качкындын Кыргызстандан Румынияга көчүрүлүшү менен байланыштуу деген ойго кошулат:
- Өзбекстан Кыргызстандан өч алгысы келет өңдөнөт. Болбосо июлда жетишилген макулдашуунун жокко чыгарылышын кандай түшүндүрсө болот. Өзбекстандын кысымына карабай, Кыргызстан өзбек качкындарына Румынияга кетүүгө мүмкүнчүлүк берди. Газдын өчүрүлүшүнүн себеби мына ушундай деп ойлойм.
Ош шаарынын тургуну Ганижон Холматов расмий Ташкенттин көгүлтүр отунду бербөө чечими улутаралык мамилеге терс таасирин тийгизиши ыктымал деп эсептейт:
- Бул экономикалык чечимдин саясий өңүтү жок эмес. Ал эки өлкө, эки эл ортосундагы мамилелерге залакасын тийгизиши мүмкүн. Өзгөчө Ош менен Жалалабадда, газ өткөн Хожабадда. Газ өзбектер менен кыргыздардын достугун чыңдоого салым кошкон фактор болуп келген.
Анын аралыгында Казакстан Кыргызстанды газ менен камсыз кылуу чечими жөнүндө билдирди. Бул үчүн Бишкек Астанага бересе 17,5 миллион долларлык карызынан кутулушу керек. Бирок Казакстандан алынган газ үчүн Кыргызстан кымбатыраак төлөйт.
Казак боордоштордун мындай кадамы достуктун белгисиби? Же Астана жөн гана экономикалык, саясий кызыкчылыкты көздөйбү? Ансыз да Казакстан Кыргызстандын банк секторунда үстмөдүк кылаары белгилүү.
Биздин суроого энергетика боюнча мурдагы вице-премьер-министр, Жогорку Кеңештин депутаты Жантөрө Сатыбалдиев мындайча жооп узатты:
- Түштүк Казакстан өзү газды башка мамлекеттен сатып алат. Ал эми бизге берип атканы болсо өздөрүнүн коммерциялык кызыкчылыгы болсо керек. Бул жагынан Кыргызстан дайыма газга келгенде чоң кыйынчылыкка туш болот деп ойлойм. Ошон үчүн Кыргызстан өзүнүн энергетикалык коопсуздугун өз колунда кармашы үчүн ресурстарын өнүктүрүшү керек. Борбор Азияда лидерликти талашып келаткан мамлекеттер белгилүү. Андыктан, мен ойлом, бул жерде саясий экспансия да болуп калышы мүмкүн. Себеби кызыкчылыгы жок болсо эч кандай жардам болбойт.
