Нурсултан Назарбаев президенттикке дагы бир мөөнөткө, жети жылга шайланыш үчүн кандайдыр бир радикалдык өзгөрүүлөрдү сунуш кылган жок. Анын платформасы өзү президенттик кызматта турган, соңку он төрт жыл ичиндеги жасаган иштерге гана негизделген. Шайлоочулар менен жолугушууда ал биринчи кезекте өлкөдөгү стабилдүүлүктү сап кармоодо:
- Бизде тескерисинче баары жаман, коррупция, тигил, бул деп айтып жаткандар казак калкын алдоодо. Биз алардын мойнун толгоп, Кыргызстанга жөнөтүшүбүз керек. Кырдаал кайсыл жерде чындап жаман экенин көрүшсүн. Түшүнүктүүбү? Бул менин Казакстанга кайрылуум. Алар Казакстанды дестабилдештирип, биздеги тынчтыкты бүлүндүрүүнү көздөшүүдө. Алар бийлик үчүн гана жутунуп жатышат. Калк аларды өзү токтотушу абзел.
Анын жакындагы жарыяларынын бирине караганда, Казакстандын максаты - дүйнөнүн дан экспорттоочу эң ири беш өлкөсүнүн катарына кошулуу. 2012-жылга карата мунай жана газ сатуучу эң ири он өлкөнүн бирине айлануу.
Стабилдүүлүк - бийликтеги алгачкы жылдарынан бери эле Нурсултан Назарбаевдин саясатындагы борбордук маселе. Айткандай эле Казакстан азыр региодун эң стабилдүү өлкөсү катары эсептелет. Ички улуттук дүң өндүрүш жылына дээрлик 10%га өсүүдө. Жашоо стандарттары Борбор Азия өлкөлөрү арасында эң жогору. Алтурсун Орусиянын айрым реформачыл саясатчылары да өзүлөрүндө Казакстандын тажрыйбасын колдонуу зарылдыгын айтып жүрүшөт. Өлкөдө соңку жылдары байлар жана кедейлер ортосунда ажырым кеңейип жатканы менен айлык акы, пенсия, стипендиялар убагында төлөнүп келүүдө. Нааразылык демонстрациялары Казакстан үчүн сейрек көрүнүш.
Көпчүлүк эксперттердин пикиринде, Казакстандагы саясий жана экономикалык стабилдүүлүк мунайдын дүйнөлүк баасынын кымбаттыгы менен байланыштуу. Таня Мелком - Нью-Йоркто жайгашкан "Евразия тобу" уюмунун Борбор Азия боюнча эксперти. Ал Назарбаевге карата коомдук колдоонун басымдуу бөлүгү нукура деген ишенимде:
- Борбор Азиянын башка өлкөлөрүнө салыштырмалуу Казакстан саясий стабилдүүлүк жана дурус экономикалык прогрессти баштан кечирип жатканы чындык. Албетте бул көбүнесе Казакстандын мунай жана газдан алган кирешеси менен байланыштуу. Жакырчылык, коррупция, саясий эркиндиктерди чектөө өңдүү проблемалар бар экенине карабай, Борбор Азиянын башка өлкөлөрүнө салыштырмалуу, Казакстанда жагдай баары бир жакшы. Менимче, казакстандыктардын көпчүлүгү Назарбаевди туруктуулук менен прогресстин эң мыкты кепили деп эсептешет.
Өлкөдөгү экономикалык өсүштү азыркы өкмөттүн танууга болбой турган жетишкендиги экенин Назарбаевдин оппоненттери да моюнга алат. Анда оппозициянын талапкери шайлоочуларга эмнени сунуштоодо?
Назарбаевдин башкы атаандашы ирээтинде каралып жаткан Жармакан Туякбай жолугушуулардын биринде мындай деди:
- Биздин программа Назарбаев мырзаныкына караманча каршы. Эгер Назарбаев мырза бүгүн биздин өлкөдө авторитаризм идеологиясын жар салып, президент катары өзүнүнүн жеке бийлигин күчтөндүрүүнү, үй-бүлөлүк байланыштарга жана кланга негизделген экономиканы, жабык бийликти көздөсө, биз демократиялык баалуулуктарды жарыялайбыз. Алар жакшы белгилүү жана дүйнө өлкөлөрүндө сакталууда. Эми аларды биздин өлкөдө ишке ашыруу керек.
Европадагы коопсуздук жана кызматташтык уюму Казакстандагы буга чейинки шайлоолордун бирин да ачык жана адилет деп тааныган эмес. Европа Биримдиги өткөн аптада казак бийликтерин оппозициячыл талапкерлер менен маалымат каражаттарынын шайлоо алдында эркин иштөөсүнө мүмкүндүк берүүгө чакырып, алар кабылып жаткан кол салуулар менен куугунтуктоолорго тынчыздануусун билдирген эле.
Эң соңку инциденттердин бирине токтолсок, өткөн ишемби күнү белгилүү оппозициячыл саясатчылардын бири Заманбек Нуркадиловдун сөөгү анын Алматыдагы өз үйүнөн табылган. Милиция өкүлдөрү маркумдун жанынан ага караштуу тапанча кошо табылганын, эч кандай уруштун белгиси байкалбаганын белгилөө менен, ал өз жанын өзү кыйган болушу керек деген жоромолун айтышууда. Бирок Нуркадиловдун үй-бүлөсүнүн адвокаты мындай жоромолдордон шек санайт. Анын билдиргенине караганда, маркум башына жана жана көкүрөгүнө үч ок жеген.
Ал эми өткөн жума күнү милиция "Адилет Казакстан үчүн" кыймылынын лидери Жармакан Туякбайдын үгүт кампаниясын жүргүзүп жаткан беш адамды кармаган. Бир айдын ичинде эле оппозициячыл гезиттин бүткүл нускасын эки ирет конфискациялады.
Бирок Назарбаев ошол учурда өз өкмөтүнүн беделин өлкө ичинде болбосо да, тышта жакшыртууну көздөгөн кадамдарды көрүп жаткандай. Ушул айдын башында казак бийликтери өлүм жазасын жоюуну сунуш кылышты. Мунун алдында "Казакстандын демократиялык тандоосу" деген оппозициячыл партиянын негиздөөчүлөрүнүн бири, эл аралык коомчулук тарабынан саясий айыпкер катары таанылган Галымжан Жакияновду абактан чыгаруу мүмкүнчүлүгү жөнүндө жарыяланган эле. Казак парламенти болсо ай башында БУУнун Атуулдук жана саясий укуктар боюнча конвенциясын ратификациялады. Казакстан бул документке 2003-жылы кошулган.
- Бизде тескерисинче баары жаман, коррупция, тигил, бул деп айтып жаткандар казак калкын алдоодо. Биз алардын мойнун толгоп, Кыргызстанга жөнөтүшүбүз керек. Кырдаал кайсыл жерде чындап жаман экенин көрүшсүн. Түшүнүктүүбү? Бул менин Казакстанга кайрылуум. Алар Казакстанды дестабилдештирип, биздеги тынчтыкты бүлүндүрүүнү көздөшүүдө. Алар бийлик үчүн гана жутунуп жатышат. Калк аларды өзү токтотушу абзел.
Анын жакындагы жарыяларынын бирине караганда, Казакстандын максаты - дүйнөнүн дан экспорттоочу эң ири беш өлкөсүнүн катарына кошулуу. 2012-жылга карата мунай жана газ сатуучу эң ири он өлкөнүн бирине айлануу.
Стабилдүүлүк - бийликтеги алгачкы жылдарынан бери эле Нурсултан Назарбаевдин саясатындагы борбордук маселе. Айткандай эле Казакстан азыр региодун эң стабилдүү өлкөсү катары эсептелет. Ички улуттук дүң өндүрүш жылына дээрлик 10%га өсүүдө. Жашоо стандарттары Борбор Азия өлкөлөрү арасында эң жогору. Алтурсун Орусиянын айрым реформачыл саясатчылары да өзүлөрүндө Казакстандын тажрыйбасын колдонуу зарылдыгын айтып жүрүшөт. Өлкөдө соңку жылдары байлар жана кедейлер ортосунда ажырым кеңейип жатканы менен айлык акы, пенсия, стипендиялар убагында төлөнүп келүүдө. Нааразылык демонстрациялары Казакстан үчүн сейрек көрүнүш.
Көпчүлүк эксперттердин пикиринде, Казакстандагы саясий жана экономикалык стабилдүүлүк мунайдын дүйнөлүк баасынын кымбаттыгы менен байланыштуу. Таня Мелком - Нью-Йоркто жайгашкан "Евразия тобу" уюмунун Борбор Азия боюнча эксперти. Ал Назарбаевге карата коомдук колдоонун басымдуу бөлүгү нукура деген ишенимде:
- Борбор Азиянын башка өлкөлөрүнө салыштырмалуу Казакстан саясий стабилдүүлүк жана дурус экономикалык прогрессти баштан кечирип жатканы чындык. Албетте бул көбүнесе Казакстандын мунай жана газдан алган кирешеси менен байланыштуу. Жакырчылык, коррупция, саясий эркиндиктерди чектөө өңдүү проблемалар бар экенине карабай, Борбор Азиянын башка өлкөлөрүнө салыштырмалуу, Казакстанда жагдай баары бир жакшы. Менимче, казакстандыктардын көпчүлүгү Назарбаевди туруктуулук менен прогресстин эң мыкты кепили деп эсептешет.
Өлкөдөгү экономикалык өсүштү азыркы өкмөттүн танууга болбой турган жетишкендиги экенин Назарбаевдин оппоненттери да моюнга алат. Анда оппозициянын талапкери шайлоочуларга эмнени сунуштоодо?
Назарбаевдин башкы атаандашы ирээтинде каралып жаткан Жармакан Туякбай жолугушуулардын биринде мындай деди:
- Биздин программа Назарбаев мырзаныкына караманча каршы. Эгер Назарбаев мырза бүгүн биздин өлкөдө авторитаризм идеологиясын жар салып, президент катары өзүнүнүн жеке бийлигин күчтөндүрүүнү, үй-бүлөлүк байланыштарга жана кланга негизделген экономиканы, жабык бийликти көздөсө, биз демократиялык баалуулуктарды жарыялайбыз. Алар жакшы белгилүү жана дүйнө өлкөлөрүндө сакталууда. Эми аларды биздин өлкөдө ишке ашыруу керек.
Европадагы коопсуздук жана кызматташтык уюму Казакстандагы буга чейинки шайлоолордун бирин да ачык жана адилет деп тааныган эмес. Европа Биримдиги өткөн аптада казак бийликтерин оппозициячыл талапкерлер менен маалымат каражаттарынын шайлоо алдында эркин иштөөсүнө мүмкүндүк берүүгө чакырып, алар кабылып жаткан кол салуулар менен куугунтуктоолорго тынчыздануусун билдирген эле.
Эң соңку инциденттердин бирине токтолсок, өткөн ишемби күнү белгилүү оппозициячыл саясатчылардын бири Заманбек Нуркадиловдун сөөгү анын Алматыдагы өз үйүнөн табылган. Милиция өкүлдөрү маркумдун жанынан ага караштуу тапанча кошо табылганын, эч кандай уруштун белгиси байкалбаганын белгилөө менен, ал өз жанын өзү кыйган болушу керек деген жоромолун айтышууда. Бирок Нуркадиловдун үй-бүлөсүнүн адвокаты мындай жоромолдордон шек санайт. Анын билдиргенине караганда, маркум башына жана жана көкүрөгүнө үч ок жеген.
Ал эми өткөн жума күнү милиция "Адилет Казакстан үчүн" кыймылынын лидери Жармакан Туякбайдын үгүт кампаниясын жүргүзүп жаткан беш адамды кармаган. Бир айдын ичинде эле оппозициячыл гезиттин бүткүл нускасын эки ирет конфискациялады.
Бирок Назарбаев ошол учурда өз өкмөтүнүн беделин өлкө ичинде болбосо да, тышта жакшыртууну көздөгөн кадамдарды көрүп жаткандай. Ушул айдын башында казак бийликтери өлүм жазасын жоюуну сунуш кылышты. Мунун алдында "Казакстандын демократиялык тандоосу" деген оппозициячыл партиянын негиздөөчүлөрүнүн бири, эл аралык коомчулук тарабынан саясий айыпкер катары таанылган Галымжан Жакияновду абактан чыгаруу мүмкүнчүлүгү жөнүндө жарыяланган эле. Казак парламенти болсо ай башында БУУнун Атуулдук жана саясий укуктар боюнча конвенциясын ратификациялады. Казакстан бул документке 2003-жылы кошулган.
