Жыл бою Кыргызстандан канча адам чет жерге мандикерликке жөнөтүлөрү, алардын канчасы адамдык укугунан ажырап, кулчулукка туш келеринин так саны жок. Парламенттин миграция боюнча комиссия төрагасы Кубанычбек Исабековдун маалымдашынча, ушу тапта Бириккен Араб эмирлигинде эле 118 кыз-келин мыйзамсыз ташылып баргандыгы белгилүү болду.
- Араб эмирлигинде 118 биздин кыз-келиндер кармалган. Алардын отуз үчүн Эларалык миграция уюмунун жардамы менен Кыргызстанга алып келишти. Калгандарын кантип алып келүү проблемасы чечилүүдө. Жайкы эс алуу маалы келгенде Түркиянын эс алуу жайларында Кыргызстандын жүздөгөн кыз-келиндери пайда болуп калышат. Алардын биртобун бул жерге алып келдик, калгандары дагыле ал жерде калууда.
Мындай иштерге тиешеси бар делинген кишилерге өткөн жылы 66 кылмыш иши козголгон. Алардын 36сы гана сотто каралып, айыптуулар көбүнесе жазасыз калышууда. Быйылкы жылы козголгон 27 кылмыш ишинин экөө гана сотко жетти, деп маалымдады К. Исабеков.
Парламент депутаты ошол эле учурда Кыргызстанда чет элдик жарандардын кыйласы мыйзамсыз жүрүшкөнүн кабарлады. Жакында эле Ош облусунун Карасуу шаарындагы базарда иштеп жүргөн 2000 кытайлык жарандын документтерин текшеришкенде алардын 150 гана убактылуу жүрүүгө укук алып, калганы мыйзамсыз жүрүшкөнү аныкталган.
Эгемендик алгандан бери экономикалык оорчулуктан башы чыкпай келаткан өлкөнү таштап сыртка кетип аткандардын саны жыл санап көбөйүп баратканын Миграция жана калкты ишке жайгаштыруу мамлекеттик комитетинин төрага орунбасары Досмир Өзбеков да ырастады:
- Миграциянын жалпы агымы, келгендер менен кеткендердин ортосундагы айырма Улуттук статистика комитетинин маалыматы боюнча, 90-жылдардан 2004-жылга чейин 490 миң кишини түздү. Бир көчүп келгендин ордуна үчөө көчүп кетишүүдө.
Лейлек районундагы Андарак айылынын 37 кишисин ортомчулар кантип Орусиянын Красноярьск аймагына жөнөтүп ийишкенин «Лейлек аялзаты» коомдук бирикмесинин жетекчиси Назым Жалилова айтып берди:
- Аларды ушу ортомчулары аркылуу Ошко сатышкан. Оштогу киши чогултуучуларга өткөрүп беришкен. Оштон анан, булар өзүнчө чырмалышкан топ да, мен алардын ким экенин айта албайм, аны прокурорлор билсе керек. Оштогу топ аларды алып барып Орусияга, Красноярьскиге сатып, токойдо жыгач кыюучуларга, мен ошондой түшүндүм, ошолорго алып барып сатып, алардын эмгек маянасын да «силердин бала-чакаңарга жеткирип беребиз» деп алып алышат. «Силердин ордуңарга алдык» деп кайтып баса беришкен. Анан алар 4 ай иштейби, 5 ай иштейби, иштешип «эмгек акыбызды бер» десе фирмасы бербей коет. Себеби алардын паспортторун тартып алышып, кул катары эле бекер иштетип жүрүшкөн. Адамдар көп болгон, 500-600 адам бир жерде иштеп, бир жерде жашап жүрүшкөн. Жыгач үйлөрдө жашашкан. Бардыгы ич оору, ичкелте менен ооруп калышкан да айрымдары катуу ахывалда жатканда Орусиянын Кызыл крести аларды дарылап, көпчүлүгүнүн Кыргызстанга кайтып келишине жардам беришет.
«Ноокат» бейөкмөт уюмунун жетекчиси Абдували Кудайбердиев ушу тапта айылдын ишке жарамдуу калкынын 80 пайызга жакыны Орусия менен Казакстанга иштөөгө кетип жатышканын, алардын баары эле жагымдуу шартка, жайлуу ишке орношо албасын билдирди:
- Бизден көп адам кетип атат. Бирок бир айда бир-эки адамдын сөөгү келүүдө, бир жылда аз эле дегенде 12 адамдын сөөгү келип атат ал жактан.
Кыргызстанда мандикерликке барган адамдарды кул катары иштетүү, киши аткезчилигине каршы күрөш азырынча кеңири жайыла элек. Чет жерлерге агылган адамдардын көбү өздөрүнүн укугун билишпейт, анын натыйжасында адам сатуучулардын укуругуна оңой эле түшүп калышат.
- Араб эмирлигинде 118 биздин кыз-келиндер кармалган. Алардын отуз үчүн Эларалык миграция уюмунун жардамы менен Кыргызстанга алып келишти. Калгандарын кантип алып келүү проблемасы чечилүүдө. Жайкы эс алуу маалы келгенде Түркиянын эс алуу жайларында Кыргызстандын жүздөгөн кыз-келиндери пайда болуп калышат. Алардын биртобун бул жерге алып келдик, калгандары дагыле ал жерде калууда.
Мындай иштерге тиешеси бар делинген кишилерге өткөн жылы 66 кылмыш иши козголгон. Алардын 36сы гана сотто каралып, айыптуулар көбүнесе жазасыз калышууда. Быйылкы жылы козголгон 27 кылмыш ишинин экөө гана сотко жетти, деп маалымдады К. Исабеков.
Парламент депутаты ошол эле учурда Кыргызстанда чет элдик жарандардын кыйласы мыйзамсыз жүрүшкөнүн кабарлады. Жакында эле Ош облусунун Карасуу шаарындагы базарда иштеп жүргөн 2000 кытайлык жарандын документтерин текшеришкенде алардын 150 гана убактылуу жүрүүгө укук алып, калганы мыйзамсыз жүрүшкөнү аныкталган.
Эгемендик алгандан бери экономикалык оорчулуктан башы чыкпай келаткан өлкөнү таштап сыртка кетип аткандардын саны жыл санап көбөйүп баратканын Миграция жана калкты ишке жайгаштыруу мамлекеттик комитетинин төрага орунбасары Досмир Өзбеков да ырастады:
- Миграциянын жалпы агымы, келгендер менен кеткендердин ортосундагы айырма Улуттук статистика комитетинин маалыматы боюнча, 90-жылдардан 2004-жылга чейин 490 миң кишини түздү. Бир көчүп келгендин ордуна үчөө көчүп кетишүүдө.
Лейлек районундагы Андарак айылынын 37 кишисин ортомчулар кантип Орусиянын Красноярьск аймагына жөнөтүп ийишкенин «Лейлек аялзаты» коомдук бирикмесинин жетекчиси Назым Жалилова айтып берди:
- Аларды ушу ортомчулары аркылуу Ошко сатышкан. Оштогу киши чогултуучуларга өткөрүп беришкен. Оштон анан, булар өзүнчө чырмалышкан топ да, мен алардын ким экенин айта албайм, аны прокурорлор билсе керек. Оштогу топ аларды алып барып Орусияга, Красноярьскиге сатып, токойдо жыгач кыюучуларга, мен ошондой түшүндүм, ошолорго алып барып сатып, алардын эмгек маянасын да «силердин бала-чакаңарга жеткирип беребиз» деп алып алышат. «Силердин ордуңарга алдык» деп кайтып баса беришкен. Анан алар 4 ай иштейби, 5 ай иштейби, иштешип «эмгек акыбызды бер» десе фирмасы бербей коет. Себеби алардын паспортторун тартып алышып, кул катары эле бекер иштетип жүрүшкөн. Адамдар көп болгон, 500-600 адам бир жерде иштеп, бир жерде жашап жүрүшкөн. Жыгач үйлөрдө жашашкан. Бардыгы ич оору, ичкелте менен ооруп калышкан да айрымдары катуу ахывалда жатканда Орусиянын Кызыл крести аларды дарылап, көпчүлүгүнүн Кыргызстанга кайтып келишине жардам беришет.
«Ноокат» бейөкмөт уюмунун жетекчиси Абдували Кудайбердиев ушу тапта айылдын ишке жарамдуу калкынын 80 пайызга жакыны Орусия менен Казакстанга иштөөгө кетип жатышканын, алардын баары эле жагымдуу шартка, жайлуу ишке орношо албасын билдирди:
- Бизден көп адам кетип атат. Бирок бир айда бир-эки адамдын сөөгү келүүдө, бир жылда аз эле дегенде 12 адамдын сөөгү келип атат ал жактан.
Кыргызстанда мандикерликке барган адамдарды кул катары иштетүү, киши аткезчилигине каршы күрөш азырынча кеңири жайыла элек. Чет жерлерге агылган адамдардын көбү өздөрүнүн укугун билишпейт, анын натыйжасында адам сатуучулардын укуругуна оңой эле түшүп калышат.
